મોટો નિર્ણય / આતંકી હુમલા બાદ ભારતે કરી સિંધુ સંધિ સ્થગિત, જાણો લાખો પાકિસ્તાનીઓ પાણીના ટીપા માટે કેવી તરસી જશે ?

Indus Treaty Suspended : કાશ્મીરના પહેલગામમાં આતંકવાદી હુમલા દરમિયાન 26 લોકોના મોત બાદ ભારત સરકારે ઘણા કડક નિર્ણયો લીધા છે. બુધવારે યોજાયેલી કેબિનેટ કમિટી ઓન સિક્યુરિટી (CCS) ની બેઠકમાં 1960ની સિંધુ જળ સંધિને તાત્કાલિક અસરથી સ્થગિત કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. પાકિસ્તાનની જીવાદોરી કહેવાતી સિંધુ અને તેની સહાયક નદીઓના પાણી પર ભારત નિયંત્રણ મેળવતાંની સાથે જ ત્યાંના લોકો પાણી માટે તરસી જશે. સિંધુ અને તેની ઉપનદીઓ ચાર દેશોમાંથી વહે છે. એટલું જ નહીં 21 કરોડથી વધુ વસ્તીની પાણીની જરૂરિયાતોની પરિપૂર્ણતા આ નદીઓ પર આધારિત છે.

સિંધુ જળ સંધિ અને પાકિસ્તાન

પાકિસ્તાનની 80 ટકા ખેતીલાયક જમીન (16 મિલિયન હેક્ટર) સિંધુ નદી પ્રણાલીના પાણી પર આધાર રાખે છે. આ પાણીનો 93 ટકા ઉપયોગ સિંચાઈ માટે થાય છે, જેના વિના ખેતી અશક્ય છે. તે 237 મિલિયનથી વધુ લોકોને ખોરાક પૂરો પાડે છે. આમાં પાકિસ્તાનના સિંધુ બેસિનની 61 ટકા વસ્તીનો સમાવેશ થાય છે. કરાચી, લાહોર અને મુલતાન જેવા પાકિસ્તાનના મુખ્ય શહેરો સિંધુ અને તેની સહાયક નદીઓ પર આધાર રાખે છે. પાકિસ્તાનના તારબેલા અને મંગલા જેવા પાવર પ્રોજેક્ટ્સ આ નદી પર આધારિત છે. સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરવાથી પાકિસ્તાનમાં ખાદ્ય ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થઈ શકે છે, જેનાથી લાખો લોકોની ખાદ્ય સુરક્ષા જોખમાઈ શકે છે. પાકિસ્તાનના શહેરી પાણી પુરવઠો બંધ થઈ જશે, જેના કારણે ત્યાં અશાંતિ ફેલાઈ જશે. વીજ ઉત્પાદન બંધ થઈ જશે, જેના કારણે ઉદ્યોગો અને શહેરી વિસ્તારો અંધારામાં રહેશે.

સિંધુ જળ સંધિ શું છે?

સપ્ટેમ્બર 1960માં કરાચીમાં તત્કાલીન ભારતીય વડા પ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ અને પાકિસ્તાની લશ્કરી જનરલ અયુબ ખાન વચ્ચે સિંધુ જળ સંધિ પર હસ્તાક્ષર થયા હતા. 62 વર્ષ પહેલાં થયેલા સિંધુ જળ સંધિ હેઠળ, ભારતને સિંધુ અને તેની સહાયક નદીઓમાંથી 19.5 ટકા પાણી મળે છે. પાકિસ્તાનને લગભગ 80 ટકા પાણી મળે છે. ભારત તેના હિસ્સાના માત્ર 90 ટકા પાણીનો ઉપયોગ કરે છે. આ કરાર ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે વર્ષ 1960માં થયો હતો જેમાં સિંધુ ખીણને 6 નદીઓમાં વિભાજીત કરવામાં આવી હતી. આ કરાર હેઠળ બંને દેશો વચ્ચે દર વર્ષે સિંધુ જળ આયોગની બેઠક યોજવી ફરજિયાત છે.

સિંધુ જળ સંધિ અંગે છેલ્લી બેઠક 30-31 મે 2022ના રોજ નવી દિલ્હીમાં યોજાઈ હતી. બંને દેશોએ આ બેઠકને સૌહાર્દપૂર્ણ ગણાવી. પૂર્વીય નદીઓ પર ભારતનો અધિકાર છે. જ્યારે પશ્ચિમી નદીઓ પાકિસ્તાનને આપવામાં આવી હતી. આ કરાર વિશ્વ બેંક દ્વારા મધ્યસ્થી કરવામાં આવ્યો હતો. ભારતને ત્રણ પૂર્વીય નદીઓ સતલજ, બિયાસ અને રાવીમાંથી ફાળવવામાં આવતા કુલ 168 મિલિયન એકર ફૂટ પાણીમાંથી ૩૩ મિલિયન એકર ફૂટ વાર્ષિક પાણી ફાળવવામાં આવ્યું છે.

ભારત દ્વારા ઉપયોગ કર્યા પછી બચેલું પાણી પાકિસ્તાનમાં જાય છે. જ્યારે સિંધુ, ઝેલમ અને ચિનાબ જેવી પશ્ચિમી નદીઓનું વાર્ષિક લગભગ 135 મિલિયન એકર ફૂટ પાણી પાકિસ્તાનને ફાળવવામાં આવ્યું છે. સિંધુ જળ પ્રણાલીમાં મુખ્ય નદી તેમજ પાંચ ઉપનદીઓનો સમાવેશ થાય છે. આ નદીઓ રાવી, બિયાસ, સતલજ, ઝેલમ અને ચિનાબ છે. આ નદીઓ સિંધુ નદીની ડાબી બાજુ વહે છે. રાવી, બિયાસ અને સતલજને પૂર્વીય નદીઓ કહેવામાં આવે છે જ્યારે ચિનાબ, ઝેલમ અને સિંધુને પશ્ચિમી નદીઓ કહેવામાં આવે છે. આ નદીઓનું પાણી ભારત અને પાકિસ્તાન બંને માટે મહત્વપૂર્ણ છે. આવી સ્થિતિમાં આ કરાર મુલતવી રાખવો પાકિસ્તાન માટે મોંઘો સાબિત થશે.

હવે જાણો શું કહે છે નિષ્ણાતો ?

ઘણા નિષ્ણાતોએ સિંધુ જળ સંધિને ઐતિહાસિક ભૂલ ગણાવી છે. તેઓ કહેતા આવ્યા છે કે, ભારતે આ ભૂલ સુધારવી જોઈએ અને કરારમાં જરૂરી સુધારા કરવા જોઈએ અને સિંધુ અને તેની સહાયક નદીઓના પાણીને યોગ્ય માત્રામાં ફાળવવું જોઈએ. પાકિસ્તાન ભારત પર સમયાંતરે આતંકવાદી હુમલાઓ કરતું રહે છે. આવી સ્થિતિમાં લોહી અને પાણી એકસાથે વહી શકતા નથી. બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોને પ્રોત્સાહન આપવાની આશા સાથે નેહરુએ આ કરાર કર્યો હતો. પરંતુ પાકિસ્તાને દર વખતે આ આશા પર પાણી ફેરવી દીધું છે. આવી સ્થિતિમાં ભારત સરકારનો સિંધુ જળ સંધિ સ્થગિત કરવાનો નિર્ણય પાકિસ્તાન માટે એક ગંભીર અને ઊંડો ફટકો સાબિત થવાનો છે.

શું હતો પાણીનો વિવાદ ?

1947માં આઝાદી પછી પાણીનો વિવાદ શરૂ થયો હતો. 1948માં ભારતે પાણી પુરવઠો બંધ કરી દીધો હતો જેના કારણે પાકિસ્તાનમાં સમસ્યાઓ ઊભી થઈ હતી. ત્યારબાદ કરાર સાથે પાણી પુરવઠો શરૂ થયો. તે પછી વર્ષ 1949માં એક અમેરિકન નિષ્ણાત ડેવિડ લિલિએન્થલે આ સમસ્યાને રાજકીય સ્તરથી લઈને ટેકનિકલ અને વ્યવસાયિક સ્તર સુધી ઉકેલવાની સલાહ આપી. લિલિએન્થલે વિશ્વ બેંક પાસેથી મદદ લેવાની પણ ભલામણ કરી.

નહેરુ અને અયુબ વચ્ચે કરાર

સપ્ટેમ્બર 1951માં વિશ્વ બેંકના પ્રમુખ યુજેન રોબર્ટ બ્લેક મધ્યસ્થી કરવા સંમત થયા. આ બેઠકોનો સિલસિલો લગભગ 10 વર્ષ સુધી ચાલુ રહ્યો અને વર્ષોની વાટાઘાટો પછી 19 સપ્ટેમ્બર 1960 ના રોજ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે પાણી અંગે એક કરાર થયો. તેને 1960ની સિંધુ જળ સંધિ કહેવામાં આવે છે. આ સંધિ પર ભારતના તત્કાલીન વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ અને પાકિસ્તાનના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ અયુબ ખાને રાવલપિંડીમાં હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.

વધુ વાંચો : પાકિસ્તાની નાગરિકોને 48 કલાકમાં ભારત છોડવાનો આદેશ, પહેલગામ હુમલા બાદ મોટી કાર્યવાહી

આ સંધિની શરતો 1961 થી અમલમાં

સંધિની શરતો 12 જાન્યુઆરી 1961થી લાગુ કરવામાં આવી હતી. આ રીતે બંને દેશો વચ્ચેનો એક મોટો વિવાદ ઉકેલાઈ ગયો. આ સંધિ હેઠળ ભારતથી પાકિસ્તાન તરફ વહેતી 6 નદીઓના પાણીનું વિતરણ નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું. ભારતને 3 પૂર્વીય નદીઓ (રાવી, બિયાસ અને સતલજ) ના પાણી પર સંપૂર્ણ અધિકાર આપવામાં આવ્યો હતો. બાકીની 3 પશ્ચિમી નદીઓ (જેલમ, ચિનાબ, સિંધુ) ના પાણીનો પ્રવાહ કોઈપણ અવરોધ વિના પાકિસ્તાનને આપવાનો હતો. પશ્ચિમી નદીઓના પાણીનો ઉપયોગ ભારતમાં થઈ શકે છે.

બધા જ સમાચાર અને અપડેટ્સ મેળવવા માટે પ્લેસ્ટોર/એપ સ્ટોર પર જઇને અથવા આ લાઇન પર ક્લિક કરીને ડાઉનલોડ કરો અમારી લેટેસ્ટ એપ