જાણવા જેવું / શું ભારતમાં CM કે PMની થઈ શકે ધરપકડ? કાયદામાં છે આ ખાસ 'ઈમ્યુનિટી', જાણો શું કહે છે નિયમ

• દિલ્હીના કથિત દારૂ કૌભાંડનો મામલો કેજરીવાલ સુધી પહોંચ્યો
• સીબીઆઈએ સીએમ કેજરીવાલની 9 કલાક સુધી પૂછપરછ કરી 
• આમ આદમી પાર્ટીએ આશંકા વ્યક્ત કરી કે તેમની ધરપકડ થઈ શકે 

દિલ્હીના કથિત દારૂ કૌભાંડની ગરમી હવે મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલ સુધી પહોંચી છે. રવિવારે સીબીઆઈએ સીએમ કેજરીવાલની 9 કલાક સુધી પૂછપરછ કરી હતી. રવિવારે રાત્રે CBI ઓફિસમાંથી બહાર નીકળ્યા બાદ કેજરીવાલે મીડિયાને કહ્યું, 'મને 56 પ્રશ્નો પૂછવામાં આવ્યા હતા. મેં બધાનો જવાબ આપ્યો. અગાઉ કહ્યું તેમ, અમારી પાસે છુપાવવા માટે કંઈ નથી. આ સમગ્ર દારૂ કૌભાંડ નકલી અને સસ્તા રાજકારણથી પ્રેરિત છે. અમે મરી જઈશું પણ ઈમાનદારી સાથે સમાધાન નહીં કરીએ. રવિવારે જ્યારે સીબીઆઈ ઓફિસમાં સીએમ કેજરીવાલની પૂછપરછ કરવામાં આવી રહી હતી ત્યારે આમ આદમી પાર્ટીએ આશંકા વ્યક્ત કરી હતી કે તેમની પણ ધરપકડ થઈ શકે છે. જેને લઈને પાર્ટીએ મોડી સાંજે ઈમરજન્સી બેઠક પણ બોલાવી હતી. જો કે સીબીઆઈએ કેજરીવાલને પૂછપરછ બાદ પરત મોકલી દીધા હતા.

જો કે આ બધાની વચ્ચે સવાલ એ ઊભો થાય છે કે શું મુખ્યમંત્રીની ધરપકડ થઈ શકે? જો હા તો ક્યારે અને કેવી રીતે? કાનૂની જોગવાઈઓ શું છે?

મુખ્યમંત્રીની ધરપકડ ક્યારે થઈ શકે?

સિવિલ પ્રોસિજર કોડની કલમ 135 હેઠળ વડાપ્રધાન, કેન્દ્રીય મંત્રીઓ, લોકસભા અને રાજ્યસભાના સભ્યો, મુખ્યમંત્રી, વિધાનસભા અને વિધાન પરિષદના સભ્યોને ધરપકડમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે. આ મુક્તિ માત્ર સિવિલ કેસમાં છે, ફોજદારી કેસોમાં નહીં. આ કલમ હેઠળ જો સંસદ અથવા વિધાનસભા અથવા વિધાન પરિષદના સભ્યની ધરપકડ અથવા અટકાયત કરવી હોય તો તેના માટે ગૃહના અધ્યક્ષ અથવા અધ્યક્ષની મંજૂરી લેવી જરૂરી છે. વિભાગમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે સત્રના 40 દિવસ પહેલા અને 40 દિવસ પછી કોઈ સભ્યની ધરપકડ કરી શકાતી નથી કે અટકાયતમાં પણ રાખી શકાતી નથી.એટલું જ નહીં સંસદ પરિસર કે વિધાનસભા પરિસર અથવા વિધાન પરિષદના પરિસરની અંદરથી પણ કોઈ સભ્યની ધરપકડ કે અટકાયત કરી શકાતી નથી, કારણ કે અધ્યક્ષ અથવા અધ્યક્ષનો આદેશ કામ કરે છે.

ફોજદારી કેસોમાં ધરપકડ થઈ શકે છે

- વડાપ્રધાન સંસદના સભ્ય હોવાથી અને મુખ્યમંત્રી વિધાન સભા અથવા વિધાન પરિષદના સભ્ય હોવાથી તેમને પણ આ જ નિયમ લાગુ પડે છે. આ મુક્તિ માત્ર સિવિલ કેસમાં જ ઉપલબ્ધ છે. ફોજદારી બાબતોમાં નહીં.

- એટલે કે અપરાધિક મામલામાં સંસદના સભ્ય કે વિધાનસભાના સભ્ય કે વિધાન પરિષદના સભ્યની ધરપકડ કે અટકાયત કરી શકાય છે, પરંતુ તેની માહિતી સ્પીકર કે અધ્યક્ષને આપવાની હોય છે.

રાષ્ટ્રપતિ-રાજ્યપાલની ધરપકડ અંગે શું છે નિયમ?

બંધારણની કલમ 361 હેઠળ રાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યપાલને મુક્તિ આપવામાં આવી છે. આ અંતર્ગત રાષ્ટ્રપતિ કે કોઈપણ રાજ્યપાલની ઓફિસમાં હોય ત્યારે ધરપકડ કે અટકાયત કરી શકાશે નહીં. કોઈપણ કોર્ટ તેમની સામે કોઈ આદેશ પણ આપી શકે નહીં.

- રાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યપાલને સિવિલ અને ક્રિમિનલ બંને કેસમાં છૂટ મળી છે. જો કે ઓફિસ છોડ્યા પછી તેની ધરપકડ અથવા અટકાયત કરી શકાય છે.

શું છે દારૂનું કૌભાંડ?

દિલ્હી સરકારે 17 નવેમ્બર 2021ના રોજ નવી લિકર પોલિસી એટલે કે એક્સાઇઝ પોલિસી 2021-22 લાગુ કરી હતી. નવી પોલિસી હેઠળ સરકાર દારૂના ધંધામાંથી બહાર આવી અને બધું ખાનગી હાથમાં ગયું. 8 જુલાઈ, 2022ના રોજ દિલ્હીના મુખ્ય સચિવ નરેશ કુમારે એલજી વીકે સક્સેનાને રિપોર્ટ સુપરત કર્યો હતો. રિપોર્ટમાં સિસોદિયા પર નવી દારૂની નીતિ ઘૃણાસ્પદ હેતુઓ સાથે ઘડવાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો. લાયસન્સ ધરાવતા દારૂના વેપારીઓને અયોગ્ય લાભ અપાયો હતો. આ ઉપરાંત એલજી અને કેબિનેટની મંજુરી લીધા વિના તેમણે લિકર પોલિસીમાં પણ મહત્વપૂર્ણ ફેરફાર કર્યા હતા.  મુખ્ય સચિવના રિપોર્ટના આધારે એલજીએ સીબીઆઈ તપાસની ભલામણ કરી હતી. સીબીઆઈએ 17 ઓગસ્ટ 2022ના રોજ કેસ નોંધ્યો હતો. જેમાં મનીષ સિસોદિયા, ત્રણ ભૂતપૂર્વ સરકારી અધિકારીઓ, 9 ઉદ્યોગપતિઓ અને બે કંપનીઓને આરોપી બનાવવામાં આવ્યા હતા.

મનીષ સિસોદિયા પાસે એક્સાઇઝ ડિપાર્ટમેન્ટ હોવાથી તેમને દિલ્હીના આ કથિત દારૂ કૌભાંડમાં મુખ્ય આરોપી બનાવવામાં આવ્યા હતા. ઘણી પૂછપરછ બાદ સીબીઆઈએ 26 ફેબ્રુઆરીએ સિસોદિયાની ધરપકડ કરી હતી. સીબીઆઈએ આરોપ લગાવ્યો કે સિસોદિયાએ આબકારી મંત્રી હોવાને કારણે 'મનસ્વી' અને 'એકપક્ષીય' નિર્ણયો લીધા, જેનાથી સરકારી તિજોરીને મોટું નુકસાન થયું અને દારૂના વેપારીઓને ફાયદો થયો.  મુખ્ય સચિવે પોતાના રિપોર્ટમાં આરોપ લગાવ્યો છે કે કોવિડનું બહાનું બનાવીને 144.36 કરોડ રૂપિયાની લાઇસન્સ ફી મનસ્વી રીતે માફ કરવામાં આવી હતી. એવો આક્ષેપ કરવામાં આવ્યો હતો કે એરપોર્ટ ઝોનમાં લાયસન્સધારકોને 30 કરોડ પરત કરવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે આ રકમ જપ્ત કરવાની હતી કારણ કે એરપોર્ટ ઓથોરિટીએ દુકાન ખોલવાની પરવાનગી આપી ન હતી. આટલું જ નહીં આબકારી વિભાગે કોઈપણ મંજૂરી વિના વિદેશી દારૂની કિંમતો નક્કી કરવાની ફોર્મ્યુલામાં સુધારો કર્યો અને બિયર પર પ્રતિ કેસ 50 રૂપિયાની એક્સાઈઝ ડ્યુટી દૂર કરી. આરોપો અહીં પૂરા નથી થયા. સિસોદિયા પર 1 એપ્રિલથી 31 મે અને 1 જૂનથી 31 જુલાઈ સુધી કોઈપણ મંજૂરી વિના બે વખત એક્સાઈઝ ડ્યુટી વધારવાનો આરોપ પણ લાગ્યો હતો.