- દેશમાં ડિજિટલ લોન સંબંધિત છેતરપિંડી થઈ રહ્યો છે વધારો
- મધ્યપ્રદેશની રાજધાની ભોપાલમાં એક પરિવારે કરી લીધો આપઘાત
- આખા પરિવારે એપ લોનના મામલામાં ફસાઈને આત્મહત્યા કરી લીધી
જો તમે મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કરો છો તો તમારે ઈન્સ્ટન્ટ લોન માટેના મેસેજ અને કોલ વારંવાર આવતા હશે. પરંતુ કહેવાય છે કે તમે દેવાની જાળથી જેટલા દૂર રહેશો તેટલું સારું. તેની જાળમાં ફસાઈ જવાથી માત્ર લેનાર જ નહીં પરંતુ આખો પરિવાર બરબાદ થઈ જાય છે. લોનનું વિતરણ કરતી નામાંકિત બેંકોની વાત તો છોડી દો, આજકાલ આવી ઘણી લોન એપ ચાલી રહી છે, જે ગ્રાહકોને લલચાવીને ફસાવે છે અને પછી તેમને એવી રીતે ફસાવે છે કે તેમની પાસે બચવાનો કોઈ રસ્તો રહેતો નથી. આનું તાજેતરનું ઉદાહરણ મધ્યપ્રદેશની રાજધાની ભોપાલમાં જોવા મળ્યું. જ્યાં એક આખા હસતા પરિવારે એપ લોનના મામલામાં ફસાઈને આત્મહત્યા કરી લીધી. જો કે, રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ આવી એપ્સ પર કાર્યવાહી કરવા માટે પહેલાથી જ માર્ગદર્શિકા બનાવી છે. તેમ છતાં તેઓ લોકોને સરળતાથી ફસાવી શકે છે.
દેવાની જાળમાં પરિવારે કરી આત્મહત્યા
સૌથી પહેલા વાત કરીએ એ હૃદયદ્રાવક ઘટનાની જેની પાછળ એપ લોન એક મોટું કારણ છે. તો જણાવી દઈએ કે ભોપાલમાં એક વ્યક્તિને લોન વસૂલવા માટે એટલો ત્રાસ આપવામાં આવ્યો કે તેણે બે નાના બાળકો અને તેની પત્ની સાથે સામૂહિક આત્મહત્યા કરી લીધી. મૃતકોમાં પતિ-પત્નીનો 8 વર્ષનો પુત્ર અને ત્રણ વર્ષની પુત્રીનો સમાવેશ થાય છે. એક નાની ભૂલથી આ પરિવારને એટલો મોટો ફટકો પડ્યો કે તેઓએ બાળકોને ઝેર આપીને સામૂહિક આત્મહત્યા જેવો નિર્ણય લેવો પડ્યો. ઘટનાસ્થળેથી એક સુસાઈડ નોટ પણ મળી આવી છે, જે વાંચીને સ્પષ્ટ થાય છે કે આ પરિવાર બજારમાં ફેલાયેલી એપ લોનના જાળામાં ફસાઈ ગયો હતો. એક-બે નહીં પરંતુ આવી અનેક એપ્સ પ્રચલિત છે અને મિનિટોમાં પોસાય તેવા દરે લોન આપવાનું વચન આપીને લોકોને પોતાનો શિકાર બનાવી રહી છે.
ડિજિટલ લોનને લઈને RBI કડક
દેશમાં ડિજિટલ ધિરાણ સંબંધિત છેતરપિંડી ઝડપથી વધી રહી છે. ભારતીય રિઝર્વ બેંક દ્વારા પણ આ અંગે પગલાં લેવામાં આવ્યા છે અને કડક માર્ગદર્શિકા નક્કી કરવામાં આવી છે. તેમ છતાં તેઓ તેને પકડવામાં અસમર્થ છે. સેન્ટ્રલ બેંકે 'ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ્સ અને મોબાઈલ એપ્સ દ્વારા ધિરાણ સહિત ડિજિટલ ધિરાણ' (WGDL) પર એક કાર્યકારી જૂથની રચના કરી હતી. જેણે 13 જાન્યુઆરી, 2021 ના રોજ તેનો અહેવાલ સબમિટ કર્યો હતો, જેને RBI દ્વારા વેબસાઈટ પર અપલોડ કરવામાં આવ્યો હતો. માર્ગદર્શિકા અનુસાર કેન્દ્રીય બેંક દ્વારા ડિજિટલ ધિરાણકર્તાઓને ત્રણ કેટેગરીમાં વહેંચવામાં આવ્યા છે. આમાં RBI દ્વારા નિયમન કરાયેલ અને ધિરાણનો વ્યવસાય ચાલુ રાખવાની મંજૂરી આપવામાં આવેલી સંસ્થાઓ, અન્ય વૈધાનિક અને નિયમનકારી જોગવાઈઓ અનુસાર ધિરાણ માટે અધિકૃત સંસ્થાઓ અને કોઈપણ વૈધાનિક અથવા નિયમનકારી જોગવાઈઓના દાયરાની બહાર ધિરાણ આપતી સંસ્થાઓનો સમાવેશ થાય છે.
સેન્ટ્રલ બેંકે માર્ગદર્શિકા બહાર પાડી
જો તમે આરબીઆઈ દ્વારા નિર્ધારિત માર્ગદર્શિકા જુઓ તો તમામ લોન વિતરણ અને ચુકવણી ફક્ત બેંક અને ઉધાર લેનાર વચ્ચે જ થશે. આ ઉપરાંત ક્રેડિટ મધ્યસ્થી પ્રક્રિયામાં લોન સેવા પ્રદાતા (LSP) ને ચૂકવવાપાત્ર ફી ઉધાર લેનારને નહીં, પરંતુ ડિજિટલ ધિરાણ સંસ્થાઓને ચૂકવવી જોઈએ. આ સાથે લોન આપવાનો વ્યવસાય ફક્ત તે સંસ્થાઓ દ્વારા જ થઈ શકે છે, જે કાં તો RBI દ્વારા નિયંત્રિત હોય અથવા એવી સંસ્થાઓ કે જેને અન્ય કોઈ કાયદા હેઠળ આવું કરવાની મંજૂરી હોય. સેન્ટ્રલ બેંકના જણાવ્યા અનુસાર આમાં RE અને LPS જેવા કોઈ ત્રીજા પક્ષની કોઈ ભૂમિકા રહેશે નહીં. ડિજિટલ લોન સીધા જ લેનારાના બેંક ખાતામાં જમા થવી જોઈએ. કોઈપણ તૃતીય પક્ષ દ્વારા મોકલવામાં આવતી નથી. આ સાથે જ ગ્રાહકોની મંજૂરી વગર ક્રેડિટ લિમિટને આપમેળે વધારવા પર પણ પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો.
ડિજિટલ ધિરાણ પર આ માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી
અન્ય નિયમો વિશે વાત કરતાં આરબીઆઈએ તેની માર્ગદર્શિકામાં જણાવ્યું હતું કે, કોઈપણ ફી, ચાર્જ જો LPSને આપવામાં આવે તો તે RE દ્વારા વહન કરવામાં આવશે અને ઉધાર લેનારા પર બોજ વધશે નહીં. એકંદરે રિઝર્વ બેંકે ખાસ કરીને તૃતીય પક્ષોની અનિયંત્રિત સંડોવણી, ખોટી વેચાણ, ડેટા ગોપનીયતાના ઉલ્લંઘન, અયોગ્ય વ્યવસાય પ્રથાઓ, વ્યાજ દરો અને અનૈતિક વસૂલાત સંબંધિત ચિંતાઓ પછી ડિજિટલ ધિરાણ પર આ માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી.
એપ લોન લેતી વખતે આ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી
રિઝર્વ બેંકની કડક ગાઈડલાઈન પછી પણ સતત જોવા મળી રહ્યું છે કે અનેક પ્રકારની નકલી લોન એપ લોકોને છેતરીને મોટી કમાણી કરવામાં લાગેલી છે. લોકો આ ડિજિટલ લોન એપ્સથી લોન લીધા બાદ વસૂલાતના ત્રાસનો એટલા ભોગ બને છે કે તેઓ આત્મહત્યાનો માર્ગ અપવાવવા મજબૂર બને છે. જો તમે કટોકટીની સ્થિતિમાં ડિજિટલ લોન એપની મદદથી લોન લેવાનું વિચારી રહ્યા છો, તો અત્યંત સાવધાની રાખવાની જરૂર છે. RBI આ પ્રકારની લોન લેનાર ગ્રાહકને કેટલાક અધિકારો આપે છે, જે તમારા માટે જાણવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
- ડિજિટલ માધ્યમથી લોન લેતા પહેલા ધિરાણકર્તા દ્વારા વસૂલવામાં આવતા ચાર્જિસ શોધો. લોન લેનાર ગ્રાહક, ધિરાણકર્તાએ લોનની મંજૂરી પહેલાં ગ્રાહકને મુખ્ય હકીકત નિવેદન આપવું પડશે, જે ગ્રાહકે સારી રીતે વાંચવું જોઈએ. ગ્રાહકને લોન પર વસૂલવામાં આવતા વાર્ષિક વ્યાજ, એપ્લિકેશન ફી, પ્રોસેસિંગ ફી, લેટ પેમેન્ટ ફી, ઉધારની કિંમત વિશે જાણ હોવી જોઈએ.
- બેંક અથવા ડિજિટલ લોન પ્રદાતા દ્વારા જે પણ લોન મંજૂર કરવામાં આવી છે, તે સીધી તમારા ખાતામાં આવવી જોઈએ. એકવાર તમારી લોન બેંક દ્વારા મંજૂર થઈ જાય પછી લોનની રકમ કોઈપણ તૃતીય પક્ષ અથવા કોઈપણ પૂલ ખાતામાં ન જવી જોઈએ. લોનની મંજૂરીથી લઈને અન્ય તમામ નિયમો અને શરતો સુધી લેનારાએ મેઈલ પર માહિતી મોકલવી જોઈએ.
- ધિરાણકર્તા દ્વારા મોકલવામાં આવેલા મેલમાં ચુકવણી અને દંડ સંબંધિત માહિતી લખવી જોઈએ. જેમાં દંડનીય ચાર્જ અને ચૂકવણી પહેલા લેવાના ચાર્જના દર જો કોઈ હોય તો તેનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કરવો. ડિજિટલ લોન એપની મદદથી લોન આપતી વખતે એપ માટે લોન લેનારના ડેટાની સંમતિ લેવી જરૂરી છે. ઉધાર લેનારને સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા છે કે તે તેનો ડેટા કોઈપણ તૃતીય પક્ષ સાથે શેર કરવા માંગે છે કે નહીં.
- ડિજિટલ લોન એપની મદદથી લોન લેતી વખતે કોઈપણ પ્રકારની સમસ્યા હોય તો લેનારા તેની સમસ્યા વિશે નોડલ ફરિયાદ નિવારણ અધિકારીને ફરિયાદ કરી શકે છે. મુખ્ય હકીકત પત્રક પર તમને નોડલ ફરિયાદ નિવારણ અધિકારીની સંપર્ક વિગતો મળશે. જો ફરિયાદ નોંધ્યાના 30 દિવસની અંદર કોઈ નિરાકરણ ન આવે, તો તમે RBIની સંકલિત લોકપાલ યોજના હેઠળ તમારી ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો.
