શું કરી શકાય / RTIમાં તોડબાજી કિસ્સા ગણ્યાગાંઠ્યા, પણ સરકાર વધુ પડતી નેગેટિવ કેમ?, ખેલ તો ખરો

• સરકારી કાર્યક્રમો, નિર્ણય પ્રક્રિયા અને વપરતાં બજેટ અંગે વધુ પારદર્શક બને તે જરૂરી
• જાહેર સત્તામંડળોમાં પ્રો-એક્ટિવ ડિસ્ક્લોજરનો નહિવત અંમલ
• 'દરેક RTI કરનાર RTI એક્ટિવિસ્ટ નથી પણ RTI યુજર છે' 

તાજેતરમાં RTI કરનાર નાગરિક દ્વારા RTI કર્યા બાદ ખાનગી નિશાળના સંચાલકો પાસેથી મોટી રકમ લેવાનો કિસ્સો સામે આવ્યો છે અને આ ઘટના બાદ સરકાર RTI કાયદા માટે જ નકારાત્મક વલણ અપનાવી રહી હોય તેવું લાગે છે. આ પ્રકારના કિસ્સાઓ જૂજ અને અપવાદરૂપ છે, જે કોઈ પણ કાયદો, કાર્યક્રમ કે નીતિના કિસ્સામાં હોઇ શકે. 

સિસ્ટમમાં ક્યાં ઘાલમેલ?
માહિતી અધિકાર કાયદામાં કલમ 4 અંતર્ગત તમામ સત્તામંડળોની 17 મુદ્દાઓની માહિતી તેમાં બજેટ, વપરાશ, લાભાર્થી/હક્કદારો, નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયા, આપેલી પરવાનગીઓ, લાઇસનસ, કર્મચારીના જવાબદારી, સત્તા અને પગારો સહિતની વિગતો સામેથી ચાલીને જાહેર કરવાની થાય છે. ગુજરાતમાં મોટા ભાગના જાહેર સત્તામંડળોએ આ માહિતી વ્યવસ્થિત રીતે જાહેર કરેલી, કે અપડેટ કરેલી નથી. વધુમાં RTI કર્યા બાદ જ્યારે ગેરરીતિ છતી થવાની બીક લાગે ત્યારે જાહેર સત્તામંડળો બ્લેકમેલ થતી હોય છે, તેવું ધ્યાનમાં આવ્યું છે. 

'બ્લેક હોય તો બ્લેકમેલ થાય, અને થવાય'
આનો ઉકેલ RTI કાયદાને કે ઉપયોગ કરનારને દોષ દેવાથી નહીં આવે, પણ તે માટે ગેરીરીતિ અટકાવવી પડશે. કેન્દ્રના પ્રથમ મુખ્ય માહિતી કમિશ્નરઓએ પ્રથમ RTI કન્વેન્શનમાં કહ્યું હતું કે બ્લેક હોય તો બ્લેકમેલ થાય, અને થવાય. 

18 વધુ RTI કરનારા ગુમાવી ચૂક્યા છે જીવ
માહિતી અધિકાર કાયદાના નિષ્ણાત હરિણેશભાઈ પંડ્યા કહે છે, આ કિસ્સાની ગંભીરતાને નકારી ન શકાય પણ RTI ના નબળા અમલીકરણને પણ તેટલીજ પ્રાથમિકતા આપવી જોઈએ. ગુજરાતમાં 18 ઉપરાંત નાગરિકો RTI કર્યા બાદ ગેરીરીતિ કરનારાઓની સામે તેમનું નામ જાહેર થવાથી જાન ગુમાવી ચૂક્યા છે, તે પણ ભૂલવું ન જોઈએ. 

અસરકારક ઉપયોગ માટે શું કરી શકાય?
આ ઘટનાના પ્રતિભાવમાં સરકારે પ્રો-એક્ટિવ ડિસ્ક્લોજર માટે આઈટી ના ઉપયોગ કરી એક રાજ્ય વ્યાપી પારદર્શિતા પોર્ટલ બનાવવું જોઈએ જેના પર પંચાયત થી માંડીને ગાંધીનગરના વિભાગોની અપડેટેડ માહિતી સહેલાઇથી મળે તેવી સુવિધા (જેમ રાજસ્થાન, કર્ણાટક વગેરે રાજ્યોમાં છે), કરવી જોઈએ. વધુમાં જાહેર માહિતી અધિકારીઓને અને નાગરિકોને RTI ની વ્યવસ્થિત તાલીમ આપીને સક્ષમ કરવા જોઈએ, કે તેઓ પારદર્શિતા માટે પ્રતિબદ્ધ રહે. RTI એક સાધન છે, અને તેના અસરકારક ઉપયોગ માટે પૂરતી જાગૃતિ અને સજ્જતા કેળવાય તે જોવાની જવાબદારી કાયદાએ સરકારને આપી છે. 

વાંચવા જેવું: ગુજરાત ગણોત વહીવટ કાયદા (સુધારા) બિલ વિધાનસભામાંથી પાસ, બિનખેતીવાળી જમીનની જોગવાઇઓમાં મોટા ફેરફાર

ટાસ્ક ફોર્સની રચનાથી કામ બની શકે
માહિતી અધિકાર ગુજરાત પહેલ સરકારને અપીલ કરે છે, આવા કિસ્સાઓ થી RTI માટે નકારાત્મક વલણ ન કેળવાય તે સુનિશ્ચિત કરે અને તેમના તાબા હેઠળના તમામ જાહેર સત્તામંડળોમાં RTI ના અસરકારક અમલીકરણ હેતુ સામાન્ય વહીવટ વિભાગના નેજા હેઠળ એક ટાસ્ક ફોર્સની રચના કરે એવી માગણી માહિતી અધિકાર ગુજરાત પહેલના કાર્યકારી સચિવ પંક્તિ જોગે કરી છે.