Gaganyaan Mission : વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ગગનયાનના ચાર અવકાશયાત્રીઓને અવકાશયાત્રીની પાંખો (Astronaut Wings) પહેરાવી હતી. હવે આ ચાર અવકાશયાત્રીઓના નામ સામે આવ્યા છે. તેઓ ભારતીય વાયુસેનાના ટેસ્ટ પાઈલટ છે. તેમના નામ ગ્રુપ કેપ્ટન પ્રશાંત નાયર, અંગદ પ્રતાપ, અજીત કૃષ્ણ અને વિંગ કમાન્ડર શુભાંશુ શુક્લા છે. PM મોદીએ આ ચારને દુનિયા સમક્ષ રજૂ કર્યા. આ ચારે દેશના તમામ પ્રકારના ફાઈટર જેટ ઉડાવ્યા છે. આ ચારેય દરેક પ્રકારના ફાઈટર જેટની ખામીઓ અને ખાસિયતો જાણે છે તેથી આ ચારને ગગનયાન અવકાશયાત્રી તાલીમ માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. તેmને રશિયામાં તાલીમ આપવામાં આવી છે. મહત્વનું છે કે, હાલમાં બેંગલુરુમાં અવકાશયાત્રી તાલીમ સુવિધામાં તાલીમ ચાલી રહી છે.
ગગનયાન મિશન માટે સેંકડો પાઇલોટ્સનું પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પછી 12ની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. આ 12 પ્રથમ સ્તર પર આવ્યા હતા. તેમની પસંદગી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ એરોસ્પેસ મેડિસિન (IAM)માં થઈ હતી. આ પછી પસંદગી પ્રક્રિયાના અનેક રાઉન્ડ પૂર્ણ થયા. ત્યારબાદ ઈસરો અને એરફોર્સે ચાર ટેસ્ટ પાઈલટના નામ ફાઈનલ કર્યા. આ પછી ઈસરોએ આ ચારને 2020ની શરૂઆતમાં રશિયા મોકલ્યા જેથી તેઓ મૂળભૂત અવકાશયાત્રી તાલીમ લઈ શકે. કોવિડ-19ને કારણે તેમની તાલીમમાં વિલંબ થયો હતો. તે 2021 માં પૂર્ણ થયું હતું. ત્યારથી ચારેય સતત તાલીમ લઈ રહ્યા છે. અનેક પ્રકારની તાલીમો થઈ રહી છે. ISROના હ્યુમન સ્પેસ ફ્લાઇટ સેન્ટર (HSFC)માં ઘણા પ્રકારના સિમ્યુલેટર લગાવવામાં આવી રહ્યા છે. જેના પર ચારેય પ્રેક્ટિસ કરી રહ્યા છે. તે સતત ઉડાન ભરી રહ્યો છે અને ફિટનેસ પર પણ ધ્યાન આપી રહ્યો છે. આ ચારેય ગગનયાન મિશન પર ઉડશે નહીં. તેમાંથી ગગનયાન મિશન માટે 2 કે 3 ટેસ્ટ પાઇલટની પસંદગી કરવામાં આવશે.
LVM-3 માનવ રેટેડ બનાવવું કેમ જરૂરી?
LVM-3 ને H-LVM3 માં રૂપાંતરિત કરવું જરૂરી છે જેથી ક્રૂ મોડ્યુલને પૃથ્વીની આસપાસ 400 કિમીની પરિપત્ર ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચાડી શકાય. અહીં H નો અર્થ માનવ રેટેડ છે. બાદમાં રોકેટનું નામ HRLV હશે. એટલે કે હ્યુમન રેટેડ લોન્ચ વ્હીકલ. આ રોકેટમાં નિષ્ફળતા કરતાં સુરક્ષા પર વધુ ધ્યાન આપવામાં આવશે. ક્રૂ એસ્કેપ સિસ્ટમની જેમ. એટલે કે જો કોઈ પ્રકારનો ખતરો હોય તો ક્રૂ મોડ્યુલે આપણા અવકાશયાત્રીઓને સુરક્ષિત રીતે પાછા લાવવું જોઈએ. રોકેટમાં કોઈ ખામી સર્જાય તો અવકાશયાત્રીઓને તેના કોઈપણ તબક્કાથી દૂર ખસેડીને સુરક્ષિત રાખો. જો કોઈ કટોકટી સર્જાય છે તો ક્રૂ મોડ્યુલ અવકાશયાત્રીઓને લઈ જતા સમુદ્રમાં પડી જશે. ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકોએ ચારથી પાંચ વિવિધ પ્રકારના જોખમો પર કામ કર્યું છે. જેથી ક્રૂ મોડ્યુલ આપણા ગગનૌટ્સને આ જોખમોથી બચાવી શકે. ક્રૂ મોડ્યુલ દરેક ખતરા પર અલગ રીતે પ્રતિક્રિયા આપશે. તે ઊંચાઈ અને ઝડપને પણ નિયંત્રિત કરશે અને અવકાશયાત્રીઓને સુરક્ષિત રીતે જમીન પર પાછા લાવશે.
તો શું હજુ ઘણા પ્રકારના ટેસ્ટ બાકી ?
ISRO હાલમાં ગગનયાનના ક્રૂ મોડ્યુલનું હાઈ-એલ્ટિટ્યૂડ ડ્રોપ ટેસ્ટ કરી રહ્યું છે. જેમાં ક્રૂ એસ્કેપ સિસ્ટમ રોકેટથી અલગ થઈને 2 કિલોમીટર દૂર પડી જશે. હાલમાં એક પરીક્ષણ વાહન પ્રોજેક્ટ પણ છે. જેમાં GSLV બૂસ્ટર એટલે કે L-40 એન્જિનનું પરીક્ષણ કરવામાં આવનાર છે. કારણ કે રોકેટમાં ક્રૂ મોડ્યુલ લગાવવામાં આવશે. આ એન્જિન ક્રૂ મોડ્યુલને 10 કિલોમીટરની ઊંચાઈથી સુરક્ષિત રીતે પાછું લાવશે. આ અંગે હજુ તપાસ કરવાની બાકી છે. આ પછી જ ગગનયાનના આગામી બે પ્રક્ષેપણ મિશન હશે. અમે ઓર્બિટલ મોડ્યુલની તૈયારી માટે એક અલગ સુવિધા બનાવી રહ્યા છીએ. કારણ કે તેનું પોતાનું સર્વિસ મોડ્યુલ હશે. આ બંનેને એકસાથે એસેમ્બલ કરવાના રહેશે. તેથી અલગ સુવિધાની જરૂર છે. અહીં તમામ મોડ્યુલ ચેક-કનેક્ટ અને ટેસ્ટ કરવામાં આવશે.
ક્રૂ મોડ્યુલ પુનઃપ્રાપ્તિ પરીક્ષણો ચાલુ
ભારતીય નૌકાદળ અને ઈસરો ગગનયાનને લેન્ડિંગ પછી સમુદ્રમાંથી પુનઃપ્રાપ્ત કરવા માટે સતત સર્વાઈવલ ટેસ્ટ કરી રહ્યા છે. ક્યારેક કોચીમાં તો ક્યારેક બંગાળની ખાડીમાં. ક્રૂ મોડ્યુલ રિકવરી મોડલના પરીક્ષણ દરમિયાન તેનું વજન, ગુરુત્વાકર્ષણ કેન્દ્ર, બાહ્ય માળખું વગેરેની તપાસ કરવામાં આવી હતી. આ તપાસ લેન્ડિંગ અને ત્યારબાદ રિકવરી જેવી જ રીતે કરવામાં આવી રહી છે. માનવ અવકાશ ઉડાનનો અંતિમ તબક્કો ક્રૂ મોડ્યુલની પુનઃપ્રાપ્તિ તરીકે ગણવામાં આવે છે. એટલા માટે પહેલા તેનું ટેસ્ટિંગ કરવામાં આવી રહ્યું છે.
શું છે આ ક્રૂ મોડ્યુલ ?
ગગનયાનના તે ભાગને ક્રૂ મોડ્યુલ કહેવામાં આવે છે, જેમાં અવકાશયાત્રીઓ બેસીને પૃથ્વીની આસપાસ 400 કિમીની ઉંચાઈએ નીચી ભ્રમણકક્ષામાં પરિભ્રમણ કરશે. ક્રૂ મોડ્યુલ એ બે-દિવાલોવાળી અત્યાધુનિક કેબિન છે, જેમાં વિવિધ પ્રકારની નેવિગેશન સિસ્ટમ્સ, હેલ્થ સિસ્ટમ્સ, ફૂડ હીટર, ફૂડ સ્ટોરેજ, ટોયલેટ વગેરે હશે. ક્રૂ મોડ્યુલનો અંદરનો ભાગ લાઈફ સપોર્ટ સિસ્ટમથી સજ્જ હશે. તે ઉચ્ચ અને નીચા તાપમાનને સહન કરશે. તે ગેગનૉટ્સને અવકાશના કિરણોત્સર્ગથી પણ સુરક્ષિત કરશે. તેની અંદર બેઠેલા અવકાશયાત્રીઓને વાતાવરણમાંથી બહાર જતા અને પાછા આવતા સમયે કોઈ સમસ્યાનો સામનો કરવો નહીં પડે. વાતાવરણમાં પ્રવેશતા પહેલા મોડ્યુલ તેની પોતાની ધરી પર ફરશે. જેથી હીટ શિલ્ડ ભાગ વાહનને વાતાવરણના ઘર્ષણથી બચાવી શકે.
સમુદ્રમાં ક્રૂ મોડ્યુલને સ્પ્લેશ કરતી વખતે તેના પેરાશૂટ ખુલશે
આ તરફ હીટ શિલ્ડ માત્ર વાતાવરણના ઘર્ષણથી પેદા થતી ગરમીથી જ નહીં પરંતુ દરિયામાં ઉતરાણ દરમિયાન પાણી સાથે અથડાવાને કારણે થતી ઈજાથી પણ રક્ષણ કરશે. જોકે સમુદ્રમાં ક્રૂ મોડ્યુલને સ્પ્લેશ કરતી વખતે તેના પેરાશૂટ ખુલશે. જેથી તેનું લેન્ડિંગ સુરક્ષિત રહી શકે. તે ઉતરતાની સાથે જ ભારતીય કોસ્ટ ગાર્ડ અથવા ભારતીય નૌકાદળના જહાજો તેની સંભાળ લેશે અને તેને ઉપાડી લેશે. ISRO એ હાલમાં સામાન્ય લોકો માટે જે ક્રૂ મોડ્યુલ પ્રદર્શિત કર્યું છે, તેમાં બે લોકો માટે બેસવાની વ્યવસ્થા છે. આ સિવાય તેમાં બે પ્રકારના મોનિટર લગાવવામાં આવ્યા છે. જે તેના નેવિગેશન, એવિઓનિક્સ, પ્રોપલ્શન, લેન્ડિંગ, પેરાશૂટ ઓપનિંગ વગેરે માટે સૂચનાઓ આપવામાં મદદ કરશે. આ ઉપરાંત, આ કમ્પ્યુટર કન્સોલ અવકાશયાત્રીઓને પૃથ્વી સાથે વાતચીત કરવામાં પણ મદદ કરશે.
શું છે સર્વિસ મોડ્યુલ અને તે શું કામ કરશે?
હાલની તૈયારીઓ અનુસાર અવકાશયાત્રીઓને પૃથ્વીની નીચલી ભ્રમણકક્ષામાં લઈ જતા પહેલા ગગનયાનના ક્રૂ મોડ્યુલના બે માનવરહિત મિશન પૂર્ણ કરવામાં આવશે. જેથી તેની અંદરની તમામ ટેકનિકલ સિસ્ટમની તપાસ કરી શકાય. આ મિશન 16 મિનિટમાં તેમની નિયુક્ત ભ્રમણકક્ષા સુધી પહોંચશે. તે પછી તેમને ત્યાંથી સમુદ્રમાં ઉતરવામાં લગભગ 36 મિનિટ લાગશે. આમાં સર્વિસ મોડ્યુલથી અલગ થવું-પેરાશૂટ ખોલવું અને ધીમે ધીમે બંગાળની ખાડી અથવા અરબી સમુદ્રમાં લેન્ડિંગનો સમાવેશ થાય છે.
સર્વિસ મોડ્યુલ ક્રૂ મોડ્યુલની નીચે ઇન્સ્ટોલ કરવામાં આવશે. જેની સોલાર પેનલ તેને અવકાશમાં પ્રવાસ દરમિયાન ઉર્જા પ્રદાન કરશે. હ્યુમન સ્પેસ ફ્લાઇટ સેન્ટરના વરિષ્ઠ વૈજ્ઞાનિકોએ કહ્યું કે, હાલમાં પ્રદર્શિત મોડલમાં ઘણા ફેરફારો શક્ય છે પરંતુ તેને વ્યાપક માહિતી આપવા માટે એવી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે. ગગનયાનના ક્રૂ મોડ્યુલનો વ્યાસ 11 ફૂટ, ઊંચાઈ 11.7 ફૂટ અને વજન 3735 કિગ્રા છે. ગગનયાનની પ્રથમ માનવ ઉડાન 2024 પહેલા નહીં થાય. કારણ કે અવકાશયાત્રીઓની સુરક્ષા માટે સંપૂર્ણ કાળજી લેવામાં આવી રહી છે.
વધુ વાંચો: ચંદ્રયાન બાદ હવે ભારતીયને ચંદ્ર પર કરાશે લેન્ડિંગ, જાણો ક્યાં સુધીમાં, ISRO ચીફે આપ્યું નિવેદન
બેંગલુરુમાં ચાલી રહી છે તાલીમ
ભારતીય વાયુસેનાના ચાર પાયલટોએ ગગનયાન માટે રશિયામાં તેમની તાલીમ પૂર્ણ કરી છે. તેઓને મોસ્કો નજીક જિયોગ્ની શહેરમાં સ્થિત રશિયન સ્પેસ ટ્રેનિંગ સેન્ટરમાં અવકાશયાત્રી બનવાની તાલીમ આપવામાં આવી હતી. ભારતીય વાયુસેનાના પાઇલટ્સને ગાગરીન કોસ્મોનૉટ્સ ટ્રેનિંગ સેન્ટરમાં તાલીમ આપવામાં આવી હતી. ભારતીય વાયુસેનાના ચાર પાઈલટ છે જેમાંથી એક ગ્રુપ કેપ્ટન છે. બાકીના ત્રણ વિંગ કમાન્ડર છે, તેઓને ગગનયાન માટે તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યા છે. હાલમાં તેમને બેંગલુરુમાં ગગનયાન મોડ્યુલ પર તાલીમ આપવામાં આવી રહી છે.
VTV Gujarati Newsની તમામ અપડેટ સૌથી પહેલા મેળવવા માટે અમારી WhatsApp ચેનલ ફોલો કરો
