અલવિદા સહારાશ્રી / એક જમાનામાં સ્કૂટર પર નમકીન વેચતા હતા સુબ્રત રૉય, આવી રીતે ઊભું કર્યું સહારાનું સામ્રાજ્ય, પણ એક ચિઠ્ઠી અને બાજી ઉંધી પડી

• ફિલ્મી કહાની જેવી છે સહારા ગ્રૂપની સ્થાપના કરવાની વાર્તા
• સહારા દેશની બીજી સૌથી મોટી એમ્પ્લોયર બની હતી 
• એક ભૂલના કારણે સહારાનું નસીબ બદલાઈ ગયું હતું 

સહારા ગ્રુપના માલિક સુબ્રત રોય હવે આ દુનિયામાં નથી રહ્યા, તેમણે 75 વર્ષની વયે મુંબઈની કોકિલાબેન હોસ્પિટલમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા. સુબ્રત રોયનું લાંબી માંદગી બાદ મંગળવારે મોડી રાત્રે 75 વર્ષની વયે અવસાન થયું હતું. એક સમય હતો જ્યારે સહારા ગ્રુપ દેશના સૌથી શક્તિશાળી બિઝનેસ હાઉસમાંનું એક હતું. સહારાનો બિઝનેસ રિયલ એસ્ટેટથી લઈને મીડિયા, હોસ્પિટાલિટી, નાણાકીય સેવાઓ અને એરલાઇન્સ સુધી વિસ્તર્યો હતો. 

"It is with profound sadness that Sahara India Pariwar informs the demise of our Hon'ble 'Saharasri' Subrata Roy Sahara, Managing Worker and Chairman, Sahara India Pariwar," reads the press statement by Sahara India Pariwar. pic.twitter.com/gklwFOlT67

— Press Trust of India (@PTI_News) November 14, 2023

કંઇક આવી છે સહારા ગ્રૂપની સ્થાપના કરવાની વાર્તા
સુબ્રત રોયે સહારા ગ્રૂપની સ્થાપના કરવાની વાર્તા કોઈ ફિલ્મી વાર્તાથી ઓછી નથી. સુબ્રત રોય એક સમયે સ્કૂટર પર નાસ્તો વેચતા હતા. શેરીમાં સામાન વેચવાથી શરૂ થયેલી તેમની સફર સહારા ગ્રુપમાં પરિવર્તિત થઈ. 

લોકો પાસેથી મળેલા પૈસાથી બીજા ધંધા શરૂ કર્યા 
સહારા ગ્રુપના વડા સુબ્રત રોયે એક મિત્ર સાથે મળીને વર્ષ 1978માં સ્કૂટર પર નમકીન વેચવાનું શરૂ કર્યું હતું. પરંતુ કોને ખબર હતી કે એક દિવસ આ જ વ્યક્તિ સહારાનું નામ 2 લાખ કરોડ રૂપિયાથી વધુનું સામ્રાજ્ય બનાવી દેશે. લોકોને દરરોજ 10-20 રૂપિયા જમા કરાવીને, સુબ્રત રોયે ભારતના ફાઇનાન્સ સેક્ટર માટે એક નવું ઉદાહરણ સ્થાપિત કર્યું. લોકોને તેમની નાની બચત પર સારું વળતર મળ્યું. લોકો પાસેથી મળેલા પૈસાથી બીજા ધંધા શરૂ કર્યા.

VIDEO | Visuals from outside Mumbai's Kokilaben Dhirubhai Ambani Hospital & Medical Research Institute.

Sahara Group chief Subrata Roy died due to a cardiorespiratory arrest on Tuesday after a prolonged illness. According to the company statement, he was admitted to the… pic.twitter.com/AfXxq3jEb9

— Press Trust of India (@PTI_News) November 14, 2023

સહારા દેશની બીજી સૌથી મોટી એમ્પ્લોયર બની હતી 
સહારાના ઈતિહાસમાં એક એવો સમય પણ આવ્યો જ્યારે સહારા ગ્રૂપ રેલ્વે પછી દેશની બીજી સૌથી મોટી નોકરીદાતા એટલે કે એમ્પ્લોયર બની. ઓફિસ અને ફિલ્ડ સહિત સહારાની છત્રછાયા હેઠળ કામ કરતા કર્મચારીઓની સંખ્યા 12 લાખ સુધી પહોંચી ગઈ છે. દેશમાં આજ સુધી કોઈ ખાનગી કંપની આ આંકડાને સ્પર્શી શકી નથી.

1978માં ચિટ ફંડ કંપની સાથે ઓળખ સ્થાપિત કરી
નમકીન વેચ્યા પછી, સુબ્રત રોયે 1978 માં એક મિત્ર સાથે ચિટ ફંડ કંપની શરૂ કરી. આ કંપની પાછળથી સહારાનો અનોખો સહકારી ફાઇનાન્સ બિઝનેસ બની ગયો. એક રૂમમાં બે ખુરશીઓ અને ટેબલ સાથે શરૂ થયેલી આ કંપની થોડા જ સમયમાં આખા દેશમાં લોકપ્રિય બની ગઈ. તેણે શહેરથી શહેર અને ગામડે ગામડે તેની પહોંચ વિસ્તારી. મધ્યમ વર્ગથી લઈને નીચલા વર્ગ સુધીના લોકોએ સહારામાં સંપૂર્ણ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો અને પૈસા રોક્યા હતા.  તેની 'નો મીનીમમ ડીપોઝીટ'ને કારણે ગરીબમાંથી ગરીબ વ્યક્તિએ પણ સહારામાં ખાતું ખોલાવવાનું શરૂ કર્યું.

great motivator, speaker and sports lover is no more . #RIP 🙏🙏#sahara #subrataroy pic.twitter.com/XZBpiKCObf

— Suresh Raina🇮🇳 (@ImRaina) November 14, 2023

સહારાનો બિઝનેસ આ ક્ષેત્રોમાં ફેલાયેલો હતો
સહારા ગ્રુપની શરૂઆત ભલે કો-ઓપરેટિવ ફાઇનાન્સથી થઈ હોય, પરંતુ સુબ્રત રોયનું વિઝન ઘણું મોટું હતું. સહારા ગ્રુપે સ્પોર્ટ્સ ટીમને સ્પોન્સર કરવાનું શરૂ કર્યું. આ સાથે સહારા ગ્રુપે એરલાઈન્સ સેક્ટરમાં પણ પોતાનો હાથ અજમાવ્યો હતો, જો કે બાદમાં તેણે તે બિઝનેસ વેચી દીધો હતો. આ સિવાય સહારા ગ્રુપનો બિઝનેસ રિયલ એસ્ટેટ સેક્ટર, ટાઉનશિપ બિલ્ડિંગ, મીડિયા અને એન્ટરટેઈનમેન્ટ, હેલ્થ કેર, એજ્યુકેશન, હોટેલ ઈન્ડસ્ટ્રી, ઇલેક્ટ્રિક વ્હીકલ, D2C FMCG અને ટેક્નોલોજી જેવા સેક્ટરમાં વિસ્તરેલો છે.
 
બધું સારું ચાલી રહ્યું હતું પરંતુ એક ભૂલના કારણે સહારાનું નસીબ બદલાઈ ગયું અને સુબ્રત રોય સહારાને 3 વર્ષ જેલમાં પસાર કરવા પડ્યા. એક સમય હતો જ્યારે સુબ્રત રોય ફાઇલોથી ભરેલી 127 ટ્રક લઈને સેબી પહોંચ્યા હતા.

વાર્તા 2010 થી શરૂ થઈ હતી
થયું એવું કે 4 જાન્યુઆરી 2010ના રોજ રોશન લાલ નામના વ્યક્તિએ નેશનલ હાઉસિંગ બેંકને એક પત્ર મોકલ્યો હતો. જેમાં દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે તે ઈન્દોરમાં રહે છે અને વ્યવસાયે સીએ છે. આ પત્રમાં તેમણે NHBને લખનઉના સહારા ગ્રુપની બે કંપનીઓ સહારા ઈન્ડિયા રિયલ એસ્ટેટ કોર્પોરેશન અને સહારા હાઉસિંગ ઈન્વેસ્ટમેન્ટ કોર્પોરેશન દ્વારા જારી કરાયેલા બોન્ડની તપાસ કરવા વિનંતી કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે મોટી સંખ્યામાં લોકોએ સહારા ગ્રૂપની કંપનીઓના બોન્ડ ખરીદ્યા છે પરંતુ તે નિયમો અનુસાર જારી કરવામાં આવ્યા નથી.

મામલો સેબી સુધી પહોંચ્યો હતો
નેશનલ હાઉસિંગ બેંક પાસે આવા આરોપોની તપાસ કરવાની સત્તા નથી, તેથી એમને આ પત્ર સેબીને મોકલ્યો. એક મહિના પછી, સેબીને પણ પ્રોફેશનલ ગ્રૂપ ફોર ઇન્વેસ્ટમેન્ટ પ્રોટેક્શન, અમદાવાદ સ્થિત એડવોકેસી ગ્રૂપ તરફથી સમાન નોંધ પ્રાપ્ત થઈ હતી. 24 નવેમ્બર, 2010 ના રોજ, સેબીએ સહારા જૂથને કોઈપણ સ્વરૂપમાં જનતા પાસેથી નાણાં એકત્ર કરવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. આખરે આ મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચ્યો અને કોર્ટે સહારા ગ્રુપને 15 ટકા વાર્ષિક વ્યાજ સાથે રોકાણકારોના પૈસા પરત કરવાનો આદેશ આપ્યો. આ રકમ 24,029 કરોડ રૂપિયા હતી.

મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો
વર્ષ 2012માં સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું હતું કે સહારા ગ્રુપની કંપનીઓ સેબીના કાયદાનું ઉલ્લંઘન કરે છે. કંપનીઓએ જણાવ્યું હતું કે આ નાણાં લાખો ભારતીયો પાસેથી એકત્ર કરવામાં આવ્યા હતા જેઓ બેંકિંગ સુવિધાઓનો લાભ લઈ શક્યા નથી. સહારા ગ્રૂપની કંપનીઓ રોકાણકારોને ચૂકવણી કરવામાં નિષ્ફળ જતાં કોર્ટે રોયને જેલમાં મોકલી આપ્યા હતા. તે લગભગ 3 વર્ષ જેલમાં રહ્યા અને તેની માતાના અવસાન બાદ તે 6 મે 2017થી પેરોલ પર બહાર આવ્યા, જે બાદમાં વધારવામાં આવ્યું હતું.

ફાઇલોથી ભરેલી 127 ટ્રક લઈને સેબી પહોંચ્યા હતા
જો કે આ દરમિયાન સુબ્રત રોયે પોતાનો ખુલાસો રજૂ કરવાનો પૂરો પ્રયાસ કર્યો હતો. એક સમય હતો જ્યારે સુબ્રત રોય ફાઇલોથી ભરેલી 127 ટ્રક લઈને સેબી પહોંચ્યા હતા. પરંતુ, અંતે, સહારાના માલિકને સુપ્રીમ કોર્ટ સાથે લાંબી લડાઈ લડ્યા પછી 3 વર્ષ જેલમાં પસાર કરવા પડ્યા.