- ભારત માટે આજનો દિવસ અતિ મહત્વનો
- ઇતિહાસ રચવા તરફ મિશન ચંદ્રયાન-3
- આજે સાંજે ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર કરશે લેન્ડિંગ
ચંદ્રયાન 3 લેન્ડિંગ : ચંદ્રયાન-3 આજે એટલે કે 23 ઓગસ્ટ 2023ની સાંજે 6.04 કલાકે દક્ષિણ ધ્રુવ પર ચંદ્રયાન-3 સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરશે તેવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે. ચંદ્રયાન-3નું ઉતરાણ દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક હશે. ISRO દ્વારા ઉલ્લેખિત રેખાંશ અને અક્ષાંશ મેનિન્જીસ ક્રેટર તરફ નિર્દેશ કરે છે. તેથી જ કદાચ ઉતરાણ તેની આસપાસ છે. અગાઉ ચંદ્રયાન-3 40 હજાર કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે અંતરિક્ષમાં દોડી રહ્યું હતું. હવે તે કાચબાની ગતિ કરતા ઓછી ઝડપે લેન્ડિંગ કરશે.
સરેરાશ કાચબા 4થી 5 મીટર
મહત્વનું છે કે, સરેરાશ કાચબા 4થી 5 મીટર પ્રતિ સેકન્ડની ઝડપે તરતા હોય છે તો જમીન પર 1 થી 2 મીટર પ્રતિ સેકન્ડની ઝડપે ચાલે છે. કાચબાના નવા બાળકો 40 કિલોમીટરની સફર 30 કલાકમાં પૂર્ણ કરે છે. માદા કાચબા તેમના બાળકો અથવા નર કાચબા કરતાં વધુ ઝડપથી તરીને અથવા દોડે છે. જેથી તે પોતાના બાળકોને શિકારીઓથી બચાવી શકે. જોકે હવે આ વખતે ચંદ્રયાન-3નું લેન્ડિંગ પણ કાચબા ગતિએ એટલે કે 1 થી 2 મીટર પ્રતિ સેકન્ડની ઝડપે થશે. નોંધનીય છે કે, ISROનું ચંદ્રયાન-3 તેની 42 દિવસની સફર ધીમી ગતિએ કરી રહ્યું હતું. ચંદ્રયાન-3 ગુરુત્વાકર્ષણનો લાભ લઈ રહ્યું છે.
ચંદ્રયાન-3ની ઝડપ કાચબા જેવી
- વિક્રમ લેન્ડર 25 કિલોમીટરની ઉંચાઈથી ચંદ્ર પર ઉતરવાની યાત્રા શરૂ કરશે. આગલા તબક્કામાં પહોંચવામાં લગભગ 11.5 મિનિટ લાગશે. એટલે કે 7.4 કિલોમીટરની ઉંચાઈ સુધી.
- જ્યાં સુધી તે 7.4 કિલોમીટરની ઉંચાઈ સુધી પહોંચે ત્યાં સુધી તેની ઝડપ 358 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ રહેશે. આગળનો સ્ટોપ 6.8 કિલોમીટરનો હશે.
- 6.8 કિમીની ઉંચાઈ પર સ્પીડ ઘટીને 336 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ થઈ જશે. આગળનું લેવલ 800 મીટરનું હશે.
- 800 મીટરની ઉંચાઈ પર લેન્ડરના સેન્સર ચંદ્રની સપાટી પર લેસર કિરણો મૂકીને લેન્ડિંગ માટે યોગ્ય જગ્યા શોધી લેશે.
- 150 મીટરની ઉંચાઈ પર લેન્ડરની ઝડપ 60 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ હશે. 800 થી 150 મીટરની ઊંચાઈ વચ્ચેનો અર્થ થાય છે.
- 60 મીટરની ઉંચાઈ પરના લેન્ડરની ઝડપ 40 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ હશે. 150 થી 60 મીટરની ઉંચાઈ વચ્ચેનો અર્થ થાય છે.
- 10 મીટરની ઉંચાઈ પર લેન્ડરની સ્પીડ 10 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ હશે.
- ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરતી વખતે, એટલે કે સોફ્ટ લેન્ડિંગ માટે, લેન્ડરની ઝડપ 1.68 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ રહેશે.
ચંદ્રયાન-3 અત્યારે ક્યાં છે, કોણ સંભાળશે?
વિગતો મુજબ ચંદ્રયાન-3નું વિક્રમ લેન્ડર 25 કિમી x 134 કિમીની ભ્રમણકક્ષામાં આગળ વધી રહ્યું છે. 25 કિમીની આ ઉંચાઈથી તેને ચંદ્રની સપાટી સુધી નીચે જવાનું હોય છે. છેલ્લી વખત ચંદ્રયાન-2 તેની હાઇ સ્પીડ, સોફ્ટવેરની ખામી અને એન્જિનની ખામીને કારણે પડ્યું હતું. આ વખતે એવી ભૂલ ન થવી જોઈએ, એટલા માટે ચંદ્રયાન-3માં ઘણા પ્રકારના સેન્સર અને કેમેરા લગાવવામાં આવ્યા છે.
LHDAC કેમેરા
વિગતો મુજબ LHDAC કેમેરા આ હેતુ માટે બનાવવામાં આવ્યો છે કે, કેવી રીતે વિક્રમ લેન્ડરને ચંદ્રની સપાટી પર સુરક્ષિત રીતે લેન્ડ કરવું. આ સાથે આ પેલોડ્સ લેન્ડિંગ સમયે મદદ કરશે તે છે- લેન્ડર પોઝિશન ડિટેક્શન કેમેરા (LPDC), લેસર અલ્ટિમીટર (LASA), લેસર ડોપ્લર વેલોસિટીમીટર (LDV) અને લેન્ડર હોરિઝોન્ટલ વેલોસિટી કેમેરા (LHVC) એકસાથે કામ કરશે. જેથી લેન્ડરને સુરક્ષિત સપાટી પર લેન્ડ કરી શકાય.
રક્ષણ માટે શું વ્યવસ્થા
આ વખતે વિક્રમ લેન્ડરમાં બે મોટા ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. પહેલું એ છે કે તેમાં સેફ્ટી મોડ સિસ્ટમ છે. જે તેને કોઈપણ પ્રકારના અકસ્માતથી બચાવશે. આ માટે વિક્રમમાં બે ઓનબોર્ડ કોમ્પ્યુટર લગાવવામાં આવ્યા છે, જે તમામ પ્રકારના જોખમની જાણકારી આપશે. આ માહિતી તેમને વિક્રમ પર લાગેલા કેમેરા અને સેન્સર દ્વારા આપવામાં આવશે.
ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરવું કેમ મુશ્કેલ છે?
વિશ્વભરના વૈજ્ઞાનિકો જાણે છે કે ચંદ્રની સપાટી પર તેની ભ્રમણકક્ષામાંથી ઉતરવું સરળ નથી. પ્રથમ અંતર. બીજું વાતાવરણ. ત્રીજું ગુરુત્વાકર્ષણ. ચોથું વર્ટિકલ લેન્ડિંગ કરતી વખતે યોગ્ય પ્રમાણમાં એન્જિનનું દબાણ બનાવવું. મતલબ કે થ્રસ્ટર્સ યોગ્ય રીતે ચાલુ હોવા જોઈએ. નેવિગેશન યોગ્ય રી તેમળવા જોઈએ, ઉતરાણ સ્થળ સપાટ હોવું જોઈએ. આ સમસ્યાઓ સિવાય પણ ઘણી બધી સમસ્યાઓ હશે જે ફક્ત વૈજ્ઞાનિકો જ જાણશે.
ચંદ્ર પર કેટલી વાર સફળ ઉતરાણ થયું ?
છેલ્લા સાત દાયકામાં ચંદ્ર પર અત્યાર સુધીમાં 111 મિશન મોકલવામાં આવ્યા છે. જેમાંથી 66 સફળ રહ્યા હતા. 41 નિષ્ફળ. 8માં આંશિક સફળતા મળી. ઈસરોના ભૂતપૂર્વ વડા જી. માધવન નાયરે પણ કહ્યું છે કે, ચંદ્ર મિશનમાં સફળતાની 50 ટકા શક્યતા છે. 1958 થી 2023 સુધી, ભારત, અમેરિકા, રશિયા, જાપાન, યુરોપિયન યુનિયન, ચીન અને ઇઝરાયેલે ચંદ્ર પર ઘણા મિશન મોકલ્યા. તેમાં ઇમ્પેક્ટર, ઓર્બિટર, લેન્ડર-રોવર અને ફ્લાયબાયનો સમાવેશ થાય છે.
જો આપણે 2000 થી 2009ની વાત કરીએ તો 9 વર્ષમાં છ ચંદ્ર મિશન મોકલવામાં આવ્યા હતા. યુરોપનું સ્માર્ટ-1, જાપાનનું સેલેન, ચીનનું ચાંગાઈ-1, ભારતનું ચંદ્રયાન-1 અને અમેરિકાનું લુનર રિકોનિસન્સ ઓર્બિટર. 1990 થી, અમેરિકા, જાપાન, ભારત, યુરોપિયન યુનિયન, ચીન અને ઇઝરાયેલે કુલ 21 ચંદ્ર મિશન મોકલ્યા છે.
રશિયાની એક ભૂલ અને લુના-25ના ક્રેશ
રશિયાનું ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગનું 47 વર્ષનું સપનું ચકનાચૂર થઈ ગયું. થોડા દિવસો પહેલા ઈસરોના પૂર્વ વૈજ્ઞાનિક વિનોદ કુમાર શ્રીવાસ્તવે કહ્યું હતું કે, ઈતિહાસ પર નજર નાખો. જે પણ મિશન ચંદ્ર પર સીધા રસ્તે મોકલવામાં આવ્યા છે. ત્રણમાંથી એક મિશન નિષ્ફળ ગયું છે. ચંદ્રયાન-3 દ્વારા લેવામાં આવેલા માર્ગ પર નિષ્ફળતાની શક્યતા ઓછી છે. લુના-25ના ક્રેશ બાદ રશિયન સ્પેસ એજન્સીએ કહ્યું હતું કે, લુના-25 મૂળ માપદંડોથી ભટકી ગયું છે. નિશ્ચિત ભ્રમણકક્ષાને બદલેતે બીજી ભ્રમણકક્ષામાં ગઈ જ્યાં તેને જવું ન જોઈએ. જેના કારણે તે સીધો ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પાસે ક્રેશ થયો હતો.
આ રીતે લુના-25 ચંદ્રની કક્ષામાં પહોંચ્યું
રશિયાએ સોયુઝ રોકેટથી લોન્ચ કર્યું હતું. લુના-25 લેન્ડરને પૃથ્વીની બહાર ગોળાકાર ભ્રમણકક્ષામાં છોડવામાં આવ્યું હતું. જે પછી આ અવકાશયાન સીધું ચંદ્રના હાઈવે પર આવી ગયું. તેણે તે હાઈવે પર 5 દિવસ સુધી મુસાફરી કરી. આ પછી તે ચંદ્રની આસપાસની ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચી ગયું. પરંતુ નિર્ધારિત લેન્ડિંગના એક દિવસ પહેલા ક્રેશ થયું.
ઉતરાણને લઈને આ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું
રશિયાની યોજના હતી કે 21 કે 22 ઓગસ્ટે લુના-25 ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરશે. તેનું લેન્ડર ચંદ્રની સપાટીથી 18 કિમી ઉપર પહોંચ્યા બાદ લેન્ડિંગ શરૂ કરશે. 15 કિમીની ઊંચાઈ ઘટાડ્યા બાદ 3 કિમીની ઊંચાઈથી નિષ્ક્રિય વંશ હશે. એટલે કે ધીરે ધીરે લેન્ડર ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરશે. 700 મીટરની ઊંચાઈથી, થ્રસ્ટર્સ તેની ઝડપને ધીમી કરવા માટે ઝડપથી ચાલુ રહેશે. 20 મીટરની ઊંચાઈએ એન્જિન ધીમી ગતિએ ચાલશે. જેથી તે ઉતરી શકે.
