સિવિલ સર્વિસ ડે / સેવાના 'ભેખધારીઓ'ના સન્માનનો દિવસ ! સરદાર પટેલે ગણાવ્યાં હતા 'દેશની સ્ટીલ ફ્રેમ', કોણ છે પાવરફુલ IAS અને IPS

• સેવાના ભેખધારીઓને સન્માનવાનો દિવસ એટલે નેશનલ સિવિલ સર્વિસ ડે
• IAS અને IPSની સેવાની કદર કરીને અપાય છે પુરસ્કાર 
• 1947માં સરદાર પટેલે શરુ કરાવ્યો હતો સિવિલ સર્વિસ ડે 
• ત્યારથી માંડીને આજ દિન સુધી ઉજવાય છે આ દિવસ
• દર વર્ષે પ્રધાનમંત્રી તેજતર્રાર અધિકારીઓને આપે છે પુરસ્કાર 

જેમના વગર 'સરકારી ગાડી' દોડવી તો ઠીક હલી પણ ન શકે, જેમની ગણના સેવાના ભેખધારીઓ તરીકે થાય છે અને જેઓ સમાજસેવામાં જોતરાયેલા છે તેવા સરકારી બાબુઓ  IAS અને IPS સહિતના બીજા અધિકારીઓ માટે આજનો દિવસ ખાસ છે. 

21 એપ્રિલ એટલે નેશનલ સિવિલ સર્વિસ ડે
21 એપ્રિલ એટલે નેશનલ સિવિલ સર્વિસ ડે. આજે દેશભરમાં ઉજવાઈ રહેલો આ દિવસ સમાજના ભલા અને લોકોની સેવામાં લાગેલા સરકારના સનદી અધિકારીઓ માટે ખાસ છે. જેને સેવાના ભેખધારીઓ કહી શકાય તેવા IAS અને IPS સહિતના અધિકારીઓની સેવાની કદર કરીને તેમને યોગ્ય પુરસ્કાર આપવાનું કામ આ દિવસે થાય છે. 

કેમ ઉજવાય છે સિવિલ સર્વિસ ડે 
દેશના ઘણા લોકસેવા વિભાગોમાં રોકાયેલા અધિકારીઓના કામને ઉજાગર કરવા માટે દર વર્ષે 21 એપ્રિલના રોજ રાષ્ટ્રીય સિવિલ સેવા દિવસ 2023 ઉજવવામાં આવે છે. સાથે મળીને સરકારી તંત્રને ચલાવનાર અને દેશના નાગરિકોની સેવા અધિકારીઓનું સન્માન કરાય છે.  
સિવિલ સર્વિસમાં ધારાસભા, ન્યાયતંત્ર અને લશ્કરી કર્મચારીઓનો સમાવેશ થતો નથી. સિવિલ સર્વિસના ક્ષેત્રમાં અધિકારીઓ કોઇ પણ રાજકીય પક્ષ માટે પ્રતિબદ્ધ નથી. 

સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે ગણાવ્યાં હતા ભારતની સ્ટીલ ફ્રેમ 
સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ ગૃહ પ્રધાન સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે 1947માં દિલ્હીના મેટકાફે હાઉસમાં વહીવટી સેવાના અધિકારીઓના પ્રોબેશનર્સને સંબોધન કર્યું હતું અને તેમના સંબોધનમાં પટેલે સનદી અધિકારીઓને 'સ્ટીલ ફ્રેમ ઓફ ઇન્ડિયા' ગણાવીને તેમના મ્હોંફાટ વખાણ કર્યાં હતા તે જ દિવસથી ભારતમાં 21 એપ્રિલને નેશનલ સિવિલ સર્વિસ ડે તરીકે ઉજવવાની પરંપરા રહી છે. 

નેશનલ સિવિલ સર્વિસ ડેના અવસરે પ્રધાનમંત્રી સર્વશ્રેષ્ઠ અધિકારીઓને આપે છે પુરસ્કાર 
દર વર્ષે આ પ્રસંગે પ્રધાનમંત્રી દ્વારા જાહેર વહીવટના ક્ષેત્રમાં ઉત્કૃષ્ટતા માટે જિલ્લા/અમલીકરણ એકમોને એવોર્ડ આપવામાં આવે છે. આ પુરસ્કાર યોજના દેશભરના ઘણા જિલ્લાઓને આવરી લે છે. તદુપરાંત, એવોર્ડ સમારંભ સનદી અધિકારીઓને એક સાથે લાવે છે અને તેમને એકબીજા સાથે જોડાવામાં પણ મદદ કરે છે. સાથે જ દેશભરમાં જે સારી પ્રથાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે તેના વિશે પણ જાણકારી મેળવે છે.

શું છે 2023ના વર્ષની થીમ 
2023ના સિવિલ સર્વિસ ડેની થીમ 'વિકસિત ભારત – એમ્પાવરિંગ સિટિઝન્સ એન્ડ રીચ ધ લાસ્ટ પર્સન' છે. આ દિવસે પ્રધાનમંત્રી મોદી વિજ્ઞાન ભવનમાં આયોજિત કાર્યક્રમમાં ભાગ લેશે અને સર્વશ્રેષ્ઠ 16 આઈએએસને પુરસ્કારથી સન્માનિત કરશે. કેન્દ્રીય કાર્મિક મંત્રાલય હેઠળના વહિવટીય સુધારાના સચિવ વી શ્રીનિવાસે એવું કહ્યું કે જાહેર વહીવટમાં ઉત્કૃષ્ટતા માટેની વડા પ્રધાન એવોર્ડ યોજનામાં સૌથી વધુ 748 જિલ્લાઓએ ભાગ લીધો હતો અને તેમની પાસેથી રેકોર્ડ 2,540 નામાંકન પ્રાપ્ત થયા હતા. તેમણે કહ્યું કે આ નામાંકનોમાંથી 16ને વડાપ્રધાન પુરસ્કાર માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે, જેને પ્રધાનમંત્રી 21 એપ્રિલ 2023ના દિવસે રજૂ કરશે. 

2006માં શરુ થયો જાહેર વહીવટમાં ઉત્કૃષ્ટતા માટે PM પુરસ્કાર 
કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા વર્ષ 2006માં જાહેર વહીવટમાં ઉત્કૃષ્ટતા માટે પ્રધાનમંત્રી પુરસ્કારની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી, જેનો ઉદ્દેશ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોનાં જિલ્લાઓ/સંસ્થાઓ દ્વારા કરવામાં આવેલા અપવાદરૂપ અને નવીન કાર્યોને માન્યતા આપવાનો અને પુરસ્કાર આપવાનો હતો.

ક્યારે બની શકાય છે IAS અને IPS
યુનિયન પબ્લિક સર્વિસ કમિશન એક્ઝામ (UPSC Exam) ને ભારતની સૌથી અઘરી પરીક્ષામાંની એક માનવામાં આવે છે. આ એક્ઝામને પાસ કર્યા બાદ જ આઈએએસ (IAS), આઈપીએસ (IPS), આઈઈએએસ કે આઈએફએસ અધિકારીનું સિલેક્શન થતુ હોય છે. આ તમામ અધિકારીઓનું કામ અલગ અલગ હોય છે અને તેમની ભૂમિકા પણ અલગ હોય છે. 

IAS કે IPS, બન્નેમાંથી કોણ પાવરફૂલ 
આઈએએસ અને આઈપીએસની જવાબદારીઓ અને શક્તિઓ એકદમ અલગ અલગ હોય છે. IAS અધિકારીઓને પર્સનલ અને પ્રશિક્ષણ વિભાગ, લોક ફરિયાદ અને પેન્શન મંત્રાલય નિયંત્રિત કરે છે. તો બીજી તરફ, કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રાલય IPS કેડરને નિયંત્રિત કરે છે. IAS અધિકારીનો પગાર IPS અધિકારીની સરખામણીમાં વધારે હોય છે. તેની સાથે જ, એક જ ક્ષેત્રમાં માત્ર એક આઈએએસ અધિકારી જ હોય છે, જ્યારે કે એક ક્ષેત્રમાં IPS અધિકારીઓની સંખ્યા જરૂરિયાત અનુસાર વધારે હોય છે. કુલ મળીને IAS અધિકારી પદ, વેતન અને અધિકારના મામલામાં IPS અધિકારી કરતા વધુ સક્ષમ હોય છે. 

ગુજરાતના પાવરફૂલ IAS
ગુજરાતના પાવરફૂલ IASમાં  રાજ કુમાર, પંકજ કુમાર, મંજૂલા સુબ્રમણ્યમ,  કે કૈલાશનાથન, બીબી સ્વાઈન, મુકેશ પુરી સહિતના બીજા કેટલાક સામેલ છે. 

ગુજરાતમાં કુલ 120 IPS 
15 ફેબ્રુઆરી 2023 સુધી ગુજરાતમાં કુલ આઈપીએસની સંખ્યા 120ની આસપાસ છે જેમાં કેટલાક પાવરફુલ અધિકારીઓમાં સંજય શ્રીવાસ્તવ, વિકાસ સહાય, અજય કુમાર તોમર, અનીલ પ્રથમ, સમશેર સિંહ, રાજુ ભાર્ગવ સહિત બીજા કેટલાક સામેલ છે. 

પીએમ મોદીની ગુડ બુકમાં સામેલ છે IAS પંકજ કુમાર
IAS પંકજ કુમાર ગયા વર્ષે મે મહિનામાં નિવૃત્ત થયા હતા પરંતુ સરકારે તેમને 31 જાન્યુઆરી 2023 સુધી એક્સટેન્શન આપ્યું હતું. અનિલ મુકીમના સ્થાને પંકજ કુમારને લેવામાં આવ્યા હતા. પંકજ કુમાર વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના વિશ્વાસુ અધિકારીઓમાંના એક છે. પંકજ કુમાર બિહારના પટનાના રહેવાસી છે. સરકારની અનેક યોજનાઓ લાગુ પાડવામાં તેમની મોટી ભૂમિકા છે. 

ફક્ત એક મહિલા બન્યાં ગુજરાતના મુખ્ય સચિવ 
મંજૂલા સુબ્રમણ્યમની ગણના પણ ગુજરાતના પાવરફુલ આઈએસ ઓફિસર તરીકે થતી હતી. હાલમાં તેઓ હયાત નથી. ગુજરાતમાં 1960થી અત્યાર સુધીમાં 30 આઈએએસ અધિકારીઓની મુખ્ય સચિવ તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી હતી તેમાં ડો.મંજુલા સુબ્રમણ્યમને એકમાત્ર મહિલા મુખ્ય સચિવ તરીકેનું ગૌરવ પ્રાપ્ત થયું છે. 

શાલિની અગ્રવાલ પણ ગુજરાતના તેજ તર્રાર IAS
વડોદરામાં પાણીની ગંભીર તંગીના પ્રશ્નને પહોંચી વળવા જિલ્લા કલેક્ટર શાલિની અગ્રવાલ (શ્રેષ્ઠ સનદી અધિકારીઓમાંના એક) દ્વારા રાજ્યની 963 શાળાઓમાં વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ કરવા માટે એક સરળ ઉપાય રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં દર વર્ષે 10 કરોડ લિટર પાણીની બચત થાય છે અને 1.8 લાખ વિદ્યાર્થીઓને મદદ કરવામાં આવે છે. શાલિનીએ વર્ષા કાલ નિધિને 2020માં લોન્ચ કરી હતી. આ પહેલમાં છત પરથી વરસાદી પાણી એકઠું કરવામાં આવે છે અને પાઈપો મારફતે જમીનમાં બાંધવામાં આવેલી ચેમ્બરમાં લાવવામાં આવે છે. પાણી ચેમ્બરની બહાર નીકળીને બોરવેલમાં જાય છે અને તે સીધા ભૂગર્ભ જળને રિચાર્જ કરે છે. તેમણે વડોદરામાં અનેક વર્કશોપ, સ્પર્ધાઓ અને કાર્યક્રમોનું આયોજન કર્યું હતું. જ્યાં બાળકોને બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર બનાવવામાં આવ્યા હતા અને લોકોને સંરક્ષણના મહત્વ વિશે જાગૃત કરવામાં આવ્યા હતા.

5 IAS, IPS ઓફિસર જેમણે સેવાથી જીત્યું લોકોનું દિલ 
આપણે દેશના શ્રેષ્ઠ સનદી અધિકારીઓની ટીકા કરવામાં અને તેમની ખામી શોધવામાં એટલા મગ્ન થઈ જઈએ છીએ કે આપણે ઘણી વાર તેમના સારા કાર્યોના વખાણ કરવાનું ભૂલી જઈએ છીએ. છેલ્લા બે વર્ષ આપણા બધા માટે ખૂબ જ મુશ્કેલ રહ્યા છે. પરંતુ કોરોનાની બીજી લહેરને પહોંચી વળવાની વાત હોય, બાળલગ્ન જેવી સામાજિક સમસ્યા સામે લડવાની વાત હોય કે અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં વસતા આદિવાસી સમુદાયને તબીબી સુવિધાઓ પૂરી પાડવાની વાત હોય, દેશભરના વહીવટી અધિકારીઓએ કપરા સમયમાં પણ સંપૂર્ણ પ્રમાણિકતા અને જવાબદારી સાથે કામ કર્યું છે. પછી તે તબીબી સહાય હોય કે ઓક્સિજન સપ્લાય. કોવિડ-19 દરમિયાન હોસ્પિટલમાં પથારીઓ પૂરી પાડવાની વાત હોય, જળાશયોને પુનર્જીવિત કરવાની વાત હોય કે પછી રોજગારીની તકોનું સર્જન કરવાની વાત હોય, આપણા વહીવટી અધિકારીઓએ દરેક મોરચાને સંપૂર્ણ નિષ્ઠાથી સંભાળ્યો છે. 

દેશમાં 5 ઓફિસરો કપરા સમયમાં પણ કરતાં રહ્યાં દેશસેવા 
1. ડો.રાજેન્દ્ર ભારુડ, IAS
ડો.રાજેન્દ્ર ભારુડ (શ્રેષ્ઠ સનદી અધિકારીઓમાંના એક) ના પ્રયત્નોને કારણે મહારાષ્ટ્રનો નંદુરબાર જિલ્લો કોરોનાની બીજી લહેરનો સામનો કરવામાં સફળ રહ્યો હતો. તેમણે કોવિડ -19 સ્પાઇકને એક દિવસમાં 75 ટકા ઘટાડવા અને જિલ્લાને ઓક્સિજનની જરૂરિયાતો માટે આત્મનિર્ભર બનાવવાનું કામ કર્યું હતું. કોવિડ -19 ની બીજી લહેર દરમિયાન, જ્યારે આખો દેશ હોસ્પિટલના પલંગ, દવાઓ અને ઓક્સિજન પુરવઠાની તીવ્ર અછતથી ઝઝૂમી રહ્યો હતો, ત્યારે ડો.રાજેન્દ્રએ તેમના જિલ્લામાં ઓક્સિજન અથવા પથારીની કોઈ અછતની મંજૂરી આપી ન હતી.

2. રાજેન્દ્ર ભટ્ટ,  IAS
કોરોનાવાયરસના ચેપને ટાળવા માટે ભીલવાડા મોડેલની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. આ એક બહુઆયામી યોજના હતી, જેણે આ હોટસ્પોટ જિલ્લામાં કોવિડ-19ના સામુદાયિક પ્રસારને સફળતાપૂર્વક અંકુશમાં લીધો હતો. રાજેન્દ્ર ભટ્ટના આ મોડલને લાગુ કરવા માટે ખૂબ વખાણ કરવામાં આવે છે. રાજેન્દ્ર ભટ્ટ અને તેમની ટીમ પહેલેથી જ એક્શન પ્લાન સાથે તૈયાર હતી. 19 માર્ચ 2020 ના રોજ જિલ્લામાં પ્રથમ પોઝિટિવ કેસ આવતાની સાથે જ તેમણે ઝડપથી તે યોજના અમલમાં મૂકી હતી. જિલ્લાની અનેક હોટલો અને રિસોર્ટમાં મેડિકલ ઇમરજન્સી સેન્ટરો સ્થાપવા, કરફ્યુના કડક નિયમો લાગુ કરવા, હોમ આઇસોલેશનમાં રહેલા દર્દીઓ પર નજર રાખવા ટીમોની રચના કરવી, ડોર-ટુ-ડોર પુરવઠો અને દૂધનું સ્ક્રીનિંગ કરવું, આઇસોલેશનમાં રહેલા લોકોને પૌષ્ટિક આહાર પૂરો પાડવા માટે અક્ષયપાત્ર સાથે જોડાણ કરવું વગેરે કેટલાક મહત્વના પગલાં જિલ્લા વહીવટી તંત્ર દ્વારા લેવામાં આવ્યા હતા.

3. ડો. ટી. અરુણ,  IAS
પુડુચેરીના જિલ્લા કલેક્ટર ડો.ટી.અરુણ (શ્રેષ્ઠ સનદી અધિકારીઓમાંના એક) એ એક એપ્લિકેશન બનાવી છે જેનો ઉપયોગ પુડુચેરીમાં 198 જળાશયોને પુનર્જીવિત કરવા માટે કરવામાં આવ્યો છે. 

4. ટી.ભુબાલન, IAS
કર્ણાટકના બગલકોટ જિલ્લાના જિલ્લા પરિષદના સીઈઓ ટી ભુબાલન માટે બાળલગ્નનો મુદ્દો એક મોટી સમસ્યા હતી. એપ્રિલથી જુલાઈ 2020 ની વચ્ચે, કર્ણાટકમાં બાળલગ્નના 107 કેસ નોંધાયા હતા. રોગચાળા વચ્ચે બાગલકોટમાં બાળલગ્નના ઝડપથી વધી રહેલા કેસોને પહોંચી વળવા માટે, ભૂબલને બહુઆયામી અભિગમ અપનાવ્યો હતો અને 176 બાળકોને એક વર્ષમાં નાની ઉંમરે લગ્ન કરવાથી બચાવ્યા હતા.

5. એસ.સીરામ સાંબસિવા રાવ, IAS
જિલ્લા કલેક્ટર એસ.સીરામ સંબસિવા રાવ (શ્રેષ્ઠ સનદી અધિકારીઓમાંના એક)એ ઈસ્ટ હિલ, માનકાવુ, વેલીમાડુકુન્નુ અને ચેવાયુરમાં ચાર શેલ્ટર હોમ સ્થાપવા અને ચલાવવા માટે એક સેવાભાવી સોસાયટીની સ્થાપના કરી હતી. બે વર્ષ પહેલાં આ જિલ્લામાં પોસ્ટિંગ થયા બાદ, તેમનો એક ધ્યેય રાજ્યના 'નામમુડે કોઝિકોડ' પ્રોજેક્ટ હેઠળ શેરીવાસીઓને આશ્રયસ્થાનો પૂરા પાડવાનો હતો. 

6. ડો.આદર્શ સિંઘ, IAS
બારાબંકીના જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ, આદર્શ સિંહ (શ્રેષ્ઠ સનદી અધિકારીઓમાંના એક) એ લોકડાઉનના સમયે, જિલ્લામાં મરતી નદીને પુનર્જીવિત કરી હતી અને 800 લોકોને રોજગારી આપી હતી.