જાણવા જેવું / RBI શા માટે રેપો રેટમાં વધારો કે ઘટાડો કરે છે, તેની જનતા પર કેવી અસર પડે છે? જાણો

• RBIએ રેપો રેટને 6.5 ટકા પર યથાવત રાખવાનો નિર્ણય લીધો 
• રેપો રેટ અને રિવર્સ રેપો રેટ શું છે? 
• RBI શા માટે તેમાં વધારો અને ઘટાડો કરે છે? જાણો 

આજે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ લોન લેનારાઓને મોટી રાહત આપી હતી. RBIએ આજે ​તેની નાણાકીય નીતિ જાહેર કરતાં જણાવ્યું કે આ વખતે રેપો રેટમાં સતત ચોથી વખત કોઈ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો નથી. ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે જણાવ્યું હતું કે RBI મોનેટરી પોલિસી કમિટીએ સર્વાનુમતે રેપો રેટને 6.5 ટકા પર યથાવત રાખવાનો નિર્ણય લીધો હતો. 

જો કે આ નિર્ણયથી એક રીતે આરબીઆઈએ દેશની જનતાને દિવાળીની ભેટ આપી છે. તેનાથી ન તો લોન વધશે કે ન તો EMI. એવામાં ચાલો આજે જાણીએ કે રેપો રેટ અને રિવર્સ રેપો રેટ શું છે? RBI શા માટે તેમાં વધારો અને ઘટાડો કરે છે? જાણો...

મોંઘવારી કે ફુગાવો બે રીતે નિયંત્રિત થાય છે
જણાવી દઈએ કે મોંઘવારી બે રીતે નિયંત્રિત થાય છે, એક સરકાર દ્વારા અને બીજી રિઝર્વ બેંક દ્વારા. મોંઘવારી ઘટાડવા માટે સરકાર સપ્લાય ચેઇન સુધારે છે જેથી બજારમાં માલની અછત ન રહે. આ પગલાંને નાણાકીય પગલાં કહેવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત સરકાર પ્રત્યક્ષ કર વધારીને અને જાહેર ખર્ચમાં ઘટાડો કરીને માંગને નિયંત્રિત કરે છે. સરકાર પરોક્ષ કર ઘટાડીને અને કંપનીઓમાં રોકાણ વધારીને ફુગાવાને નિયંત્રિત કરે છે.

બેંક નાણાકીય પગલાં લે છે
આ નાણાકીય પગલાં રિઝર્વ બેન્ક દ્વારા લેવામાં આવે છે. જ્યારે દેશમાં ફુગાવો વધે છે, ત્યારે આરબીઆઈ બજારમાં નાણાંનો પ્રવાહ ઘટાડે છે જેના કારણે માંગમાં ઘટાડો થાય. આ સિવાય જ્યારે રેપો રેટ વધારે હોય છે ત્યારે આરબીઆઈ બેંકોને મોંઘી લોન આપે છે, ત્યારબાદ બેંકો પણ પોતાના ગ્રાહકોને મોંઘી લોન આપે છે. જેના કારણે જનતાને પૈસાની તંગી વર્તાય છે. જેના કારણે માંગ ઘટે છે અને ફુગાવો ઘટે છે.

રિવર્સ રેપો રેટ વધારવા કે ઘટવાથી શું ફરક પડે છે?
RBI જે દરે બેંકોને પૈસા રાખવા પર વ્યાજ આપે છે તેને રિવર્સ રેપો રેટ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે રિઝર્વ બેંકને બજારમાંથી રોકડ ઘટાડવી પડે છે ત્યારે તે રિવર્સ રેપો રેટમાં વધારો કરે છે. જ્યારે અર્થવ્યવસ્થા મોંઘવારીમાંથી પસાર થઈ રહી છે, ત્યારે રિઝર્વ બેંક રિવર્સ રેપો રેટમાં વધારો કરે છે, જેના કારણે બેંકો પાસે ગ્રાહકોને લોન આપવા માટે ઓછું ભંડોળ હોય છે.