- સમલૈંગિક લગ્નની અરજીઓ પર આજે પણ સુપ્રીમમાં સુનાવણી ચાલુ
- ચીફ જસ્ટિસની આગેવાની હેઠળની 5 જજોની બંધારણીય બેંચે અરજીઓની સુનાવણી શરૂ કરી
- એક પુરુષ અને એક સ્ત્રીની વિભાવના તે 'લિંગના આધારે નિરપેક્ષ' નથી: સુપ્રીમ કોર્ટ
સમલૈંગિક લગ્નને કાયદાકીય માન્યતા આપવા માટે દાખલ કરવામાં આવેલી 20 અરજીઓ પર આજે પણ સુપ્રીમ કોર્ટમાં સુનાવણી ચાલુ રહેશે. ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચે મંગળવારે આ અરજીઓની સુનાવણી શરૂ કરી હતી. આ બંધારણીય બેંચમાં ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડ, જસ્ટિસ સંજય કિશન કૌલ, જસ્ટિસ એસ રવિન્દ્ર ભટ્ટ, જસ્ટિસ પીએસ નરસિમ્હા અને જસ્ટિસ હિમા કોહલીનો સમાવેશ થાય છે, જેમની સામે કેન્દ્ર સરકારના સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતા , જ્યારે વરિષ્ઠ એડવોકેટ મુકુલ રોહતગી અરજદારોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
આ દરમિયાન જ્યાં મૂળભૂત અધિકારોથી લઈને સામાજિક બહિષ્કાર સુધીની દલીલો આપવામાં આવી હતી, ત્યાં સમ્રાટ નીરો અને ભગવાન અયપ્પાનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે મંગળવારે સ્પષ્ટ કર્યું કે, તે સમલૈંગિક લગ્નોને કાયદેસર બનાવવાની અરજીઓનો નિર્ણય કરતી વખતે લગ્નો સંબંધિત 'વ્યક્તિગત કાયદા'ને ધ્યાનમાં લેશે નહીં અને કહ્યું કે, એક પુરુષ અને એક સ્ત્રીની વિભાવના, જેમ કે સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટમાં ઉલ્લેખિત છે તે 'લિંગના આધારે નિરપેક્ષ' નથી.
કેન્દ્ર અને બંધારણીય બેન્ચ વચ્ચે જોરદાર ચર્ચા
મંગળવારથી શરૂ થયેલી આ સંવેદનશીલ મુદ્દા પર સુનાવણી દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશો અને કેન્દ્ર સરકારનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા એસજી તુષાર મહેતા વચ્ચે જોરદાર ચર્ચા જોવા મળી હતી. કેન્દ્રએ આ મામલે મજબૂત દલીલો કરી હતી કે, સમલૈંગિક લગ્નને માન્યતા આપવા સંબંધિત આ અરજીઓ પર તેનો 'પ્રાથમિક વાંધો' સાંભળવો જોઈએ અને પહેલા એ નક્કી કરવું જોઈએ કે કોર્ટ આ પ્રશ્ન પર વિચાર કરી શકે નહીં, જે અનિવાર્યપણે 'સંસદ' અધિકારક્ષેત્ર છે.
ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડે શું કહ્યું ?
એડવોકેટ જનરલ તુષાર મહેતાની આ દલીલથી ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડ થોડા નારાજ થયા અને તેમણે સ્પષ્ટ કહ્યું કે, હું ચાર્જમાં છું, હું નિર્ણય કરીશ. તેણે કહ્યું, હું કોઈને મને કહેવા નહીં દઉં કે, આ કોર્ટની કાર્યવાહી કેવી રીતે ચલાવવામાં આવે. તેના પર એસ.જી.મહેતાએ કહ્યું કે, પછી વિચારીએ કે સરકારે આ સુનાવણીમાં ભાગ લેવો જોઈએ કે નહીં. આના પર બંધારણીય બેંચમાં સામેલ જસ્ટિસ એસકે કૌલે કહ્યું કે, 'સરકારનું કહેવું કે તે સુનાવણીમાં ભાગ લેશે કે નહીં, સારું નથી લાગતું. આ એક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો છે. બેન્ચે કહ્યું કે પ્રાથમિક વાંધાઓની પ્રકૃતિ અને જાળવણીક્ષમતા અરજદારો દ્વારા શું રજૂ કરવામાં આવે છે તેના પર નિર્ભર રહેશે.
'સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટ' પર મુકવામાં આવી દલીલો
આ પછી સુપ્રીમ કોર્ટની બેન્ચે અરજી સાથે સંબંધિત મુદ્દાઓને 'જટિલ' ગણાવીને કેસમાં હાજર રહેલા વકીલોને ધાર્મિક રીતે તટસ્થ કાયદા 'સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટ' પર દલીલો રજૂ કરવા કહ્યું. સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટ, 1954 એ એક કાયદો છે જે વિવિધ ધર્મો અથવા જાતિના લોકો વચ્ચેના લગ્ન માટે કાનૂની માળખું પૂરું પાડે છે. તે નાગરિક લગ્નને નિયંત્રિત કરે છે, જ્યાં રાજ્ય વિવિધ ધર્મોના લોકોના લગ્નને મંજૂરી આપે છે.
સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટનું ઉદાહરણ ટાંકી શું કહ્યું ?
કેન્દ્ર તરફથી હાજર રહેલા સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાએ સમલૈંગિક લગ્નોને સર્વોચ્ચ અદાલત દ્વારા માન્યતા આપવામાં આવે તો વિવિધ 'વ્યક્તિગત કાયદાઓ' પર તેની અસરનો ઉલ્લેખ કર્યો અને સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટનું ઉદાહરણ ટાંકીને કહ્યું કે આમાં પણ 'પુરુષ અને સ્ત્રી' જેવા શબ્દો છે તેના પર CJI ચંદ્રચુડે કહ્યું, તે લિંગનો પ્રશ્ન નથી. મુદ્દો એ છે કે તે વધુ જટિલ છે. તેથી જ્યારે સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટ પુરુષ અને સ્ત્રી કહે છે, ત્યારે પણ સ્ત્રી અને પુરુષની કલ્પના લિંગના આધારે નિરપેક્ષ નથી.
સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા સમલૈંગિક લગ્નોને કાયદેસર બનાવવાની સ્થિતિમાં હિંદુ લગ્ન અધિનિયમ અને વિવિધ ધાર્મિક જૂથોના વ્યક્તિગત કાયદાઓ માટે ઊભી થનારી અસરો અને મુશ્કેલીઓનો ઉલ્લેખ કરતાં બેન્ચે કહ્યું, તો પછી અમે 'પર્સનલ લો'ને અને તમે સાથે સરખાવીએ છીએ. બધા (વકીલો) અમને સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટ (ધર્મ તટસ્થ લગ્ન કાયદો) પર સંબોધિત કરી શકે છે.
ટ્રાન્સજેન્ડર્સને પણ ઘણા અધિકારો હોય
આ દરમિયાન એસજી મહેતાએ ટ્રાન્સજેન્ડર પરના કાયદાનો ઉલ્લેખ કર્યો અને કહ્યું કે, જીવનસાથી પસંદ કરવાનો અધિકાર, ગોપનીયતાનો અધિકાર, જાતીય અભિગમ પસંદ કરવાનો અધિકાર અને કોઈપણ ભેદભાવ ફોજદારી કાર્યવાહી જેવા ઘણા અધિકારો છે. તેમણે કહ્યું કે, સમસ્યા ત્યારે ઊભી થશે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ જે હિંદુ છે, હિંદુ હોવા છતાં સમલૈંગિક લગ્નનો અધિકાર મેળવવા માંગે છે.
તુષાર મહેતાએ કહ્યું, હિન્દુ અને મુસ્લિમ અને અન્ય સમુદાયો પ્રભાવિત થશે અને તેથી રાજ્યોને સાંભળવું જોઈએ. આ ખંડપીઠે કહ્યું, અમે 'પર્સનલ લો' વિશે વાત નથી કરી રહ્યા અને હવે તમે ઈચ્છો છો કે અમે તેની તપાસ કરીએ. શા માટે? તમે અમને તેને ઠીક કરવા માટે કેવી રીતે કહી શકો? અમને બધું સાંભળવા માટે દબાણ કરી શકાય નહીં.
વરિષ્ઠ વકીલ મુકુલ રોહતગીએ શું કહ્યું ?
આ કેસમાં અરજદારો વતી દલીલો રજૂ કરતી વખતે વરિષ્ઠ વકીલ મુકુલ રોહતગીએ કહ્યું કે લગ્ન કરવો એ અમારો મૂળભૂત અધિકાર છે . મને એ સાંભળીને ખૂબ જ આશ્ચર્ય થયું કે અમે સમાન નથી, તેથી કોર્ટે દરમિયાનગીરી કરવી પડી અને તેથી જ 377ના ચુકાદા પછી પણ અમે અહીં છીએ. તેમણે કહ્યું કે જ્યારે હિંદુ વિધવાને ફરીથી લગ્ન કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી ત્યારે પણ સમાજે તેને સ્વીકાર્યો ન હતો. અહીં અમે આગળ વધી ગયા છીએ 377 મતલબ કે તમે ઈચ્છો તે ઘરમાં રહી શકો છો, પરંતુ જો તમે બહાર જશો તો બહુમતી સમાજ તમારો રહેશે. ધિક્કારશે. કોર્ટનો નિર્ણય સંસદના નિર્ણય જેટલો જ મહત્વપૂર્ણ છે.
ભગવાન અયપ્પાના મૂળનો ઉલ્લેખ પણ કરાયો
મુકુલ રોહતગીએ રોમન સમ્રાટ નીરોનો ઉલ્લેખ કરતા કહ્યું હતું કે રોમન સમ્રાટ બે વાર અને બંને વખત પુરુષો સાથે લગ્ન કર્યા હતા. જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે ભગવાન અયપ્પાના મૂળનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું, ઈશ્વરનો જન્મ કેવી રીતે થયો? બે ભગવાન મળ્યા-ભગવાન શિવ અને ભગવાન વિષ્ણુ, ભગવાન વિષ્ણુ મોહિની સ્વરૂપમાં હતા.
CJI DY ચંદ્રચુડે એમ પણ કહ્યું, એક તરફ LGBTQ સમુદાયને કહેવાનો અધિકાર છે કે, તેઓ ઈચ્છે તેમ જીવી શકે છે અને પછી સમાજ એમ ન કહી શકે કે, તમે જીવતા રહો પરંતુ અમે તમને માન્યતા આપીશું નહીં અને તમને મંજૂરી આપવામાં આવશે નહીં. પરંપરાગત સામાજિક સંસ્થાઓમાં જોડાઓ. તેમને લાભોથી વંચિત રાખશે, તેથી સામાજિક સંસ્થાઓ તરફથી માન્યતા મેળવવા માટે તેમને એકલા છોડી દેવા જોઈએ તે યોગ્ય નથી. આ જોરદાર દલીલો અને જોરદાર ચર્ચા સાથે મંગળવારે સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ સભ્યોની બંધારણીય બેંચમાં સુનાવણી પૂર્ણ થઈ. આ પછી આજે ફરી સુનાવણી ચાલુ રહેશે.
