મિશન 2024 / 5 રાજ્યોના પરિણામ બાદ હવે ભાજપ સામે લોકસભા ચૂંટણીને લઇ અનેક પડકાર, જાણો શું હશે આગામી રણનીતિ?

• 3 વિધાનસભા જીત્યા બાદ હવે લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ સામે મોટા પડકાર 
• લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ સામે પાંચ રાજ્યમાં અનેક પડકાર
• 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે 83માંથી 65 બેઠકો જીતી હતી

દેશના 5 રાજ્યોની ચૂંટણીના પરિણામો આવી ગયા છે. રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, તેલંગાણા અને મિઝોરમમાં કયો પક્ષ સરકાર બનાવશે તેનું ચિત્ર પણ સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે. રાજ્યની ચૂંટણી બાદ હવે લોકોની નજર લોકસભાની ચૂંટણી પર છે. ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP) હિન્દી બેલ્ટના પાંચમાંથી ત્રણ રાજ્યોમાં જીતથી ઉત્સાહિત છે, જ્યારે કોંગ્રેસના નેતાઓ રાજ્યોમાં હાર વિશે વિચારી રહ્યા છે અને લોકસભા ચૂંટણી માટે તૈયાર થવાની વાત કરી રહ્યા છે. લોકસભા ચૂંટણીમાં આ પાંચ રાજ્યોમાં ભાજપને કયા પડકારોનો સામનો કરવો પડશે?  

આ પાંચ રાજ્યોમાં 83 સીટો
રાજસ્થાનમાં 25, મધ્યપ્રદેશમાં 29, છત્તીસગઢમાં 11, તેલંગાણામાં 17 અને મિઝોરમમાં એક લોકસભા બેઠક છે. જો આ પાંચ રાજ્યોની કુલ સીટો પર નજર કરીએ તો તે 83 સુધી પહોંચે છે. 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે 83માંથી 65 બેઠકો જીતી હતી. આ 65 બેઠકોમાંથી ભાજપે તેલંગાણામાં ચાર બેઠકો જીતી હતી. એટલે કે ભાજપના 61 લોકસભા સાંસદો માત્ર ત્રણ રાજ્યો-રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને છત્તીસગઢમાંથી આવે છે. હવે જ્યારે ભાજપ આ રાજ્યોની ચૂંટણીમાં જીત સાથે સત્તામાં પરત ફર્યું છે ત્યારે લોકસભા ચૂંટણીમાં અગાઉના પ્રદર્શનનું પુનરાવર્તન કરવાનો પડકાર રહેશે.

2019માં શું હતી સ્થિતિ ? 
છેલ્લી લોકસભા ચૂંટણી અને આ વખતે ચિત્ર તદ્દન અલગ હશે. 2019માં ભાજપે પાંચ વર્ષ સરકાર ચલાવીને ચૂંટણીમાં ઝંપલાવ્યું હતું, જ્યારે આ વખતે પાર્ટી 10 વર્ષની સરકાર સાથે ચૂંટણીમાં ઉતરી રહી છે. ગત લોકસભા ચૂંટણીમાં રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને છત્તીસગઢમાં કોંગ્રેસની સરકાર હતી, આ વખતે ભાજપ શાસક પક્ષ છે. તેલંગાણામાં કેસીઆરની સરકાર હતી, આ વખતે કોંગ્રેસના રેવંત રેડ્ડી મુખ્યમંત્રીની ખુરશી પર હશે. બદલાયેલા સંજોગોમાં ચૂંટણી પરિણામો જોતા હિન્દી બેલ્ટના ત્રણ રાજ્યો ભાજપ માટે સૌથી વધુ અનુકૂળ માનવામાં આવી રહ્યા છે. પરંતુ મોટી વાત એ છે કે આ રાજ્યોમાં ભાજપની બેઠકો સંતૃપ્તિ પર છે.

મધ્યપ્રદેશમાં લોકસભાની 29 બેઠકો છે અને તેમાંથી 28 પર ભાજપનો કબજો છે. તેમજ રાજસ્થાનમાં 25માંથી 24 અને છત્તીસગઢની 11માંથી 9 બેઠકો પર ભાજપનો કબજો છે. હવે જો ભાજપ ઓછી બેઠકો ધરાવે છે તો તેની બેઠકો વધવાની ધારણા હતી. અહીં પહેલેથી જ સંતૃપ્તિની સ્થિતિ છે. આવી સ્થિતિમાં ભાજપ સામે સૌથી મોટો પડકાર છેલ્લી ચૂંટણીમાં જીતેલી બેઠકો જાળવી રાખવાનો રહેશે. હવે સવાલ એ છે કે સંતૃપ્તિની સ્થિતિમાં ભાજપ પોતાની બેઠકો બચાવવા માટે શું રણનીતિ અપનાવે છે?

શું હોઇ શકે ભાજપની રણનીતિ? 
ભાજપ એક એવો પક્ષ છે જેની દરેક ચાલ ચૂંટણીલક્ષી હોય છે. પાંચ રાજ્યોની ચૂંટણીમાં ભાજપે કેન્દ્રીય મંત્રીઓ અને પૂર્વ મંત્રીઓ સહિત લોકસભા અને રાજ્યસભાના 21 સાંસદોને મેદાનમાં ઉતાર્યા હતા. લોકસભાના 9 સભ્યો વિધાનસભા ચૂંટણી હારી ગયા છે. હવે ચૂંટણી હારેલા સાંસદો 2024માં ટિકિટની રેસમાંથી બહાર હોવાનું માનવામાં આવી રહ્યું છે, જેઓ જીત્યા તેમણે પણ સંસદના સભ્યપદેથી રાજીનામું આપી દીધું છે, એટલે કે ભાજપે દિલ્હીથી વિધાનસભા ચૂંટણી જીતેલા સાંસદોને રાજકારણમાં મોકલી દીધા છે.  આને એન્ટી ઈન્કમ્બન્સીનો સામનો કરવા માટે ભાજપની ટિકિટ કાપવાની રણનીતિ સાથે જોડવામાં આવી રહી છે.

ભાજપની વ્યૂહરચના પણ માઇક્રો 
રાજકીય વિશ્લેષક અમિતાભ તિવારીએ કહ્યું કે, ભાજપ માત્ર માઇક્રો લેવલ પર જ કામ કરતું નથી, તેની વ્યૂહરચના પણ માઇક્રો છે. પાર્ટીએ કોઈપણ નેતાને CM ચહેરા તરીકે જાહેર કર્યા વિના PM મોદીના ચહેરા પર વિધાનસભા ચૂંટણી લડી અને જીતી. એક રીતે જોઈએ તો આ PM મોદીની લોકપ્રિયતા અને સત્તા વિરોધીતાનો લિટમસ ટેસ્ટ હતો. એન્ટિ-ઇન્કમ્બન્સી કાં તો સરકાર અને સરકારના નેતા વિરુદ્ધ હોય છે અથવા તો જનપ્રતિનિધિઓ વિરુદ્ધ હોય છે. ચૂંટણી પરિણામોથી એક વાત તો સ્પષ્ટ થઈ ગઈ છે કે PM મોદી કે કેન્દ્ર સરકારને લઈને કોઈ એન્ટી ઈન્કમ્બન્સી નથી. સ્થાનિક સ્તરે સાંસદ સામે સત્તા વિરોધી વલણ હોય તો પણ ભાજપ 30 ટકાથી વધુ ટિકિટ કાપવાની ફોર્મ્યુલા અપનાવી રહી છે. આ વખતે પણ ભાજપે 20 નવા ચહેરાઓને મેદાનમાં ઉતારવાની તૈયારી કરી લીધી છે. વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં હારેલા ઉમેદવારો માટે 2024માં ટિકિટ મળવાની શક્યતા ઓછી છે, જ્યારે જેઓ જીત્યા છે તેમને પાર્ટીએ એક રીતે રાજ્યના રાજકારણમાં સક્રિય રહેવાનો સંદેશ આપ્યો છે. જો ભાજપ માટે કોઈ પડકાર હોય તો તે માત્ર આટલું જ છે - 20 નવા ચહેરાઓને શોધવાનો.

ભાજપની તરફેણમાં મતદાનની ટકાવારી 
હિન્દી બેલ્ટના ત્રણેય રાજ્યોમાં ભાજપની તરફેણમાં મતદાન વધ્યું છે. જો આપણે 2014 પછીના વલણ પર નજર કરીએ તો ભાજપને લોકસભાની ચૂંટણીમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી કરતાં વધુ મત મળ્યા હતા. જો આપણે છેલ્લી લોકસભા ચૂંટણીની વાત કરીએ તો 2018ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં 41.6 ટકાની સરખામણીએ ભાજપનો વોટ શેર 58 ટકાથી વધુ હતો. તાજેતરની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપનો વોટ શેર 48 ટકાથી વધુ રહ્યો છે. રાજસ્થાનની વાત કરીએ તો 2018ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં તેને 39.3 ટકા વોટ મળ્યા હતા અને લોકસભા ચૂંટણીમાં વોટ શેર 20 ટકાથી વધુના ઉછાળા સાથે 59 ટકાને પાર કરી ગયો હતો. 2023માં ભાજપને 41.69 ટકા વોટ મળ્યા છે.

છત્તીસગઢમાં પણ ભાજપનો વોટ શેર ગત ચૂંટણીની સરખામણીએ વધ્યો છે. 2018માં ભાજપને 45.17 ટકા વોટ મળ્યા હતા. 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં પાર્ટીનો વોટ શેર 51.44 ટકા હતો, જ્યારે કોંગ્રેસ 41.50 ટકા વોટ શેર સાથે માત્ર બે સીટો જીતી શકી હતી. આ વખતે ભાજપને 46.27 ટકા વોટ મળ્યા છે. હિન્દી પટ્ટામાં ભાજપની વોટિંગ ટકાવારીમાં વધારો થવાને નાના પક્ષોના મેદાનમાં સરકી જવાની નિશાની ગણાવતા અમિતાભ તિવારીએ કહ્યું હતું કે, વિધાનસભાની ચૂંટણી પણ હવે બાયપોલર બની રહી છે. પ્રાદેશિક પક્ષો પર લોકોનો વિશ્વાસ ઘટી રહ્યો છે અને જે શક્તિશાળી છે તે પ્રાદેશિક પક્ષોના મતોમાં પણ ખાડો પાડી શકે છે.

તેલંગાણામાં ભાજપ શું છે શક્યતાઓ?
દક્ષિણ ભારતમાં કર્ણાટક સિવાય BJP અન્ય રાજ્યોમાં ખાસ કંઈ કરી શકી નથી. કર્ણાટક બાદ તેલંગાણા ભાજપ માટે સૌથી આશાસ્પદ રાજ્ય માનવામાં આવે છે. છેલ્લી તેલંગાણાની ચૂંટણીમાં ભાજપ માત્ર એક સીટ સુધી સીમિત હતું. આ વખતે પાર્ટી 14 ટકા વોટ શેર સાથે 8 સીટો જીતવામાં સફળ રહી છે. લોકસભા ચૂંટણીની વાત કરીએ તો ભાજપે 2019માં 19.65 ટકા વોટ શેર સાથે ચાર સીટો જીતી હતી. એવું પણ કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, હિન્દી બેલ્ટમાં સંતૃપ્તિની સ્થિતિને કારણે કેટલીક બેઠકો ગુમાવવાનો ભય છે, ભાજપની રણનીતિ તેલંગાણા જેવા રાજ્યોમાંથી તેની ભરપાઈ કરવાની યોજના પર કામ કરી રહી છે. 

ભાજપની રણનીતિ શું હશે?
ટિકિટ વિતરણ અને ચૂંટણી પ્રચારનો ઉલ્લેખ કરતા રાજકીય વિશ્લેષક અમિતાભ તિવારીએ કહ્યું કે, અમિત શાહ સત્તામાં આવ્યા તો OBC CM નું વચન આપીને લાઇન સાફ કરી દીધી હતી. તેલંગાણામાં પછાત લોકોના રાજકારણમાં ખાલીપો છે. BJP તેલંગાણામાં OBC રાજનીતિનું કેન્દ્ર બનવાની રણનીતિ પર કામ કરી રહી છે. પાર્ટીનું ફોકસ શહેરી, ST અને OBC પર છે. તેલંગાણામાં 44 ટકા શહેરી વિસ્તારો છે અને ભાજપની છબી શહેરી પક્ષની રહી છે. વિધાનસભા ચૂંટણીમાં OBC CMની બિડ નિષ્ફળ ગઈ તેનું એક કારણ એ હતું કે, એક પછાત વ્યક્તિને પ્રદેશ અધ્યક્ષ પદ પરથી હટાવી દેવામાં આવ્યો અને હવે તે CM બનવાનું વચન આપી રહ્યો છે. લોકો માની શકતા ન હતા. પરંતુ લોકસભાની ચૂંટણીમાં ચહેરો વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીનો હશે જેઓ પોતે OBC છે. આવી સ્થિતિમાં તેનો ફાયદો ભાજપને મળી શકે છે.