ચાંદ કે પાર ચલો / આ છે ભારતની રોકેટ મહિલા કે જેના ઇશારે મિશન 'ચંદ્રયાન 3' પાર પડશે, જાણો કોણ છે રિતુ કરિધાલ

• આજે ચંદ્રયાન-3 (Chandrayaan-3)  લોન્ચ થવા જઈ રહ્યું છે
• ચંદ્રયાન-3 મિશનને લીડ કરી રહી છે 'રોકેટ વુમન' રિતુ કરિધાલ
• ચંદ્રયાન-3 ના લેન્ડિંગની જવાબદારી 'રોકેટ વુમન' પર 

આજનો દિવસ ભારત માટે ગર્વનો દિવસ છે. સમગ્ર વિશ્વની નજર આજે ભારત તરફ છે. આપણે બધા જાણીએ જ છીએ કે આજે ચંદ્રયાન-3 (Chandrayaan-3) શ્રીહરિકોટા સ્થિત સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ થવા જઈ રહ્યું છે. ચંદ્રયાન-3નું આ લોન્ચિંગ આજે એટલે કે શુક્રવારે બપોરે 2.35 કલાકે કરવામાં આવશે. આપણે બધા ચંદ્રયાન-3 સંબંધિત ઘણી માહિતી જાણીએ જ છીએ પણ શું 'રોકેટ વુમન' અવકાશ વૈજ્ઞાનિક રિતુ કરિધાલ શ્રીવાસ્તવ વિશે જાણો છો? જે આ મિશનને લીડ કરી કરી છે.. ચાલો જાણીએ કોણ છે રિતુ કરિધાલ જે આ મિશનનું નેતૃત્વ કરી રહી છે. 

Andhra Pradesh | The Indian Space Research Organisation (ISRO) to launch the Chandrayaan-3 Moon mission, the successor to Chandrayaan-2. It is set to lift off from Satish Dhawan Space Centre in Sriharikota at 2:30pm.

Chandrayaan-3 is equipped with a lander, a rover and a… pic.twitter.com/fWBXsGh9En

— ANI (@ANI) July 14, 2023

ચંદ્રયાન-3 ના લેન્ડિંગની જવાબદારી 
ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડિંગની જવાબદારી પોતાના ખભા પર લેનાર મહિલા વૈજ્ઞાનિક રિતુ કરિધાલ મિશન ડિરેક્ટર તરીકે કામ કરી રહી છે. જણાવી દઈએ કે લખનૌમાં રહેનાર અને ઉછરેલી રિતુ કરિધાલ મંગલયાન મિશનમાં ક્ષમતાઓ અને કૌશલ્યોનું પ્રદર્શન કરી ચૂકી છે. રિતુ ચંદ્રયાન-3 તેના માટે વધુ એક સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થશે. રિતુ કરિધાલ મંગલયાન મિશનના ડેપ્યુટી ઓપરેશન ડાયરેક્ટર તરીકેની જવાબદારી સંભાળી ચૂકી છે અને મિશન ચંદ્રયાન-2માં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.

રિતુ કરિધાલ અભ્યાસ કરે છે
રિતુ કરિધાલે તેનું શાળાકીય શિક્ષણ નવયુગ કન્યા મહાવિદ્યાલયમાંથી કર્યું અને લખનૌ યુનિવર્સિટીમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં એમએસસીની ડિગ્રી લીધી. તેને વિજ્ઞાન અને અવકાશમાં રસ હતો, તેથી તેણે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ સાયન્સ, બેંગ્લોરમાં પ્રવેશ લીધો અને પછી વર્ષ 1997 માં ઇસરોમાં કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. 

રિતુ કરિધાલના નામે ઘણી સિદ્ધિઓ
એરોસ્પેસમાં નિષ્ણાત રિતુ કરિધાલની પાસે ઘણી સિદ્ધિઓ છે. રિતુને 2007માં યંગ સાયન્ટિસ્ટ એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો અને તેણે ઘણા મિશનમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. રિતુને 'રોકેટ વુમન' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ડો. એપીજે અબ્દુલ કલામ યંગ સાયન્ટિસ્ટ એવોર્ડ હોય કે માર્સ આર્બિટર મિશન માટે આપવામાં આવેલ ઈસરો ટીમ એવોર્ડ, આ તેમની સિદ્ધિઓમાં સામેલ છે. રિતુને ASI ટીમ એવોર્ડ પણ આપવામાં આવ્યો છે. તેણીને એરોસ્પેસ વુમન એચિવમેન્ટ એવોર્ડ પણ એનાયત કરવામાં આવ્યો છે, જે સોસાયટી ઓફ ઈન્ડિયન એરોસ્પેસ ટેકનોલોજી એન્ડ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ દ્વારા આપવામાં આવ્યો હતો.

ચંદ્રયાન-3 સંબંધિત માહિતી 
આ વખતે ચંદ્રયાન-3માં ઓર્બિટર મોકલવામાં આવશે નહીં. આ વખતે સ્વદેશી પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ મોકલવામાં આવી રહ્યું છે. તે લેન્ડર અને રોવરને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં લઈ જશે અને પછી તે 100 કિમીની ગોળાકાર ભ્રમણકક્ષામાં ચંદ્રની આસપાસ ફરશે. 

Chandrayaan-3 mission:
The ‘Launch Rehearsal’ simulating the entire launch preparation and process lasting 24 hours has been concluded.

Mission brochure: https://t.co/cCnH05sPcW pic.twitter.com/oqV1TYux8V

— ISRO (@isro) July 11, 2023

ચંદ્રયાન-2 ની ભૂલોમાંથી શીખીને ચંદ્રયાન-3માં સુધારો
2019માં ચંદ્રયાન-2ની આંશિક સફળતા પછી, 4 વર્ષમાં, ISRO એ ચંદ્રયાન-3ની દરેક સંભવિત ખામીનો સામનો કરવા માટે સતત આવા પરીક્ષણો કર્યા. ઉદાહરણ તરીકે, નિષ્ફળતાના કિસ્સામાં શું થશે અને તેના ઉકેલો અથવા વિકલ્પો શું હોઈ શકે.  

1. ચંદ્રયાન-3 મિશન શું છે ?
ચંદ્રયાન-3 મિશન એ ચંદ્રયાન-2 મિશનનું ફોલો-અપ મિશન છે જે વર્ષ 2019માં ચાલ્યું હતું. જેમાં લેન્ડર અને રોવરનું સોફ્ટ લેન્ડિંગ સપાટી પર ચાલતું જોવા મળશે. 

2. ચંદ્રયાન-3 ચંદ્રયાન-2થી કેવી રીતે અલગ છે ?
ચંદ્રયાન-2માં લેન્ડર, રોવર અને ઓર્બિટર હતા. જ્યારે ચંદ્રયાન-3માં ઓર્બિટરને બદલે સ્વદેશી પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ છે. જરૂર પડશે તો ચંદ્રયાન-2ના ઓર્બિટરની મદદ લેવામાં આવશે. પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડર-રોવરને ચંદ્રની સપાટી પર રાખશે, જે ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષાથી 100 કિલોમીટર ઉપર ચક્કર લગાવશે. આ સંચાર માટે છે.

3. ચંદ્રયાન-3નો હેતુ શું છે ?
ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકો વિશ્વને જણાવવા માંગે છે કે, ભારત અન્ય ગ્રહ પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરી શકે છે. તમે ત્યાં તમારું રોવર ચલાવી શકો છો. ચંદ્રની સપાટી, વાતાવરણ અને જમીનની અંદરની ગતિવિધિઓ શોધવા માટે.

4. ચંદ્રયાન-3માં કેટલા પેલોડ જઈ રહ્યા છે ?
ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડર, રોવર અને પ્રોપલ્શન મોડ્યુલમાં કુલ છ પેલોડ જઈ રહ્યા છે. પેલોડ્સ એટલે એવા સાધનો કે જે કોઈપણ પ્રકારની તપાસ કરે છે. લેન્ડર Rambha-LP, ChaSTE અને ILSAથી સજ્જ છે. રોવર APXS અને LIBS સાથે ફીટ છે. પ્રોપલ્શન મોડ્યુલમાં પેલોડ્સ આકાર (SHAPE) ફીટ કરવામાં આવે છે. 

5. ચંદ્રયાન-3 કેટલા દિવસ કામ કરશે ?
ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકોને આશા છે કે, લેન્ડર-રોવર એક દિવસ ચંદ્ર પર કામ કરશે. એટલે પૃથ્વીના 14 દિવસ. જ્યાં સુધી પ્રોપલ્શન મોડ્યુલનો સંબંધ છે, તે ત્રણથી છ મહિના સુધી કામ કરી શકે છે. શક્ય છે કે, આ ત્રણ આનાથી વધુ કરી શકે. કારણ કે ઈસરોના મોટાભાગના ઉપગ્રહો અપેક્ષા કરતા વધુ દોડ્યા છે.

6. કયું રોકેટ ચંદ્રયાનને વહન કરશે ?
ચંદ્રયાન-3ના પ્રક્ષેપણ માટે ISRO LVM-3 લોન્ચર એટલે કે રોકેટનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે. તે ભારે ઉપગ્રહોને અવકાશમાં છોડી શકે છે. તે 43.5 મીટર એટલે કે લગભગ 143 ફૂટ ઉંચી છે. જેનું વજન 642 ટન છે. LVM-3 રોકેટની આ ચોથી ઉડાન હશે. આ ચંદ્રયાન-3ને જીઓસિંક્રોનસ ટ્રાન્સફર ઓર્બિટમાં છોડશે. એટલે કે 170x36500 કિલોમીટરની લંબગોળ ભ્રમણકક્ષા. અગાઉ તેને GSLV-MK3 કહેવામાં આવતું હતું. જેના છ સફળ પ્રક્ષેપણ થયા છે.

7. આ મિશનનો સૌથી મુશ્કેલ ભાગ કયો છે ?
લેન્ડરને ચંદ્રની સપાટી પર ઉતારવું એ સૌથી મુશ્કેલ કામ છે. 2019માં ચંદ્રયાન-2ના વિક્રમ લેન્ડરના હાર્ડ લેન્ડિંગને કારણે મિશન બગડી ગયું હતું. ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડરના થ્રસ્ટરમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. સેન્સર વધુ સંવેદનશીલ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. 

8. લેન્ડર-રોવર કેટલા દિવસ પછી ચંદ્ર પર ઉતરશે ?
14 જુલાઈ 2023ના રોજ લોન્ચ થયા પછી, ચંદ્રયાન-3નું લેન્ડર-રોવર 45 થી 50 દિવસમાં સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરશે. આ દરમિયાન મિશન 10 તબક્કામાં પૂર્ણ કરવામાં આવશે.

9. વિશ્વના કેટલા દેશોએ ચંદ્ર પર ઉતરાણ કર્યું છે ?
આ પહેલા દુનિયાના ચાર દેશો ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગનો પ્રયાસ કરી ચૂક્યા છે. કુલ મળીને 38 વખત સોફ્ટ લેન્ડિંગનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે. પરંતુ બધા સફળ થયા ન હતા.

10. ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગનો સફળતા દર કેટલો છે ?
ચાર દેશો દ્વારા કરવામાં આવેલા પ્રયાસમાં સોફ્ટ લેન્ડિંગનો સફળતા દર માત્ર 52 ટકા છે. એટલે કે સફળતાની અપેક્ષા માત્ર 50 ટકા હોવી જોઈએ.