- નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે વર્ષ 2024 માટે વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે.
- દેશનું વાસ્તવિક બજેટ આઝાદી બાદથી રજૂ કરવામાં આવી રહ્યું છે.
- જો પ્રથમ બજેટની વાત કરીએ તો તે 164 વર્ષ પહેલા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે વર્ષ 2024 માટે વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે. જો કે દેશનું વાસ્તવિક બજેટ આઝાદી બાદથી રજૂ કરવામાં આવી રહ્યું છે, પરંતુ જો આપણે પ્રથમ બજેટની વાત કરીએ તો તે 164 વર્ષ પહેલા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આજે અમે બજેટ સાથે જોડાયેલા આવા જ કેટલાક રસપ્રદ તથ્યો તમને જણાવીશું.
આઝાદી પછી દેશનું પ્રથમ બજેટ આરકે સનમુખમ ચેટ્ટીએ વર્ષ 1947માં રજૂ કર્યું હતું. આ બજેટમાં સૌથી વધુ ધ્યાન અનાજની અછત પર હતું. આ સિવાય દેશ પર વધતી આયાત અને મોંઘવારીનું દબાણ પણ મહત્વનો મુદ્દો હતો.
ભારતનું પ્રથમ બજેટ સ્કોટિશ અર્થશાસ્ત્રી જેમ્સ વિલ્સન દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમણે ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની સાથે કામ કર્યું અને બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન, વર્ષ 1860માં, તેમણે ભારતનું પ્રથમ બજેટ રજૂ કર્યું, જે વચગાળાનું બજેટ હતું.
વર્ષ 2016 સુધી બજેટ ફેબ્રુઆરીના છેલ્લા દિવસે રજૂ કરવામાં આવતું હતું. તેમાં ફેરફાર કરીને મોદી સરકારે 1લી ફેબ્રુઆરીએ બજેટ લાવવાનું સુનિશ્ચિત કર્યું છે.
નાણામંત્રી યશવંત સિંહાએ વર્ષ 2001માં પ્રથમ વખત બજેટના સમયમાં ફેરફાર કર્યો હતો. અગાઉ તે સાંજે 5 વાગ્યે જાહેર કરવામાં આવતું હતું તેનો સમય બદલીને 11 વાગ્યાનો કરવામાં આવ્યો હતો. વાસ્તવમાં, જ્યારે ભારતમાં સાંજે 5 વાગ્યા હોય છે, ત્યારે બ્રિટનમાં સવારનો સમય હોય છે અને તે સુવિધા માટે તેને સાંજે જાહેર કરવામાં આવતું હતું. યશવંત સિન્હાએ ગુલામીની આ નિશાનીનો અંત લાવ્યો હતો.
વર્તમાન નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે પણ બજેટને લઈને એક રેકોર્ડ પોતાના નામે કર્યો છે. તેમણે વર્ષ 2020માં સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણ આપ્યું, જે 2 કલાક 42 મિનિટ સુધી ચાલ્યું. જો કે, શબ્દોની દ્રષ્ટિએ તે પૂર્વ નાણામંત્રી મનમોહન સિંહ કરતા ઓછું હતું.
નિર્મલા સીતારમણે બજેટની બીજી પરંપરા બદલી. વર્ષ 2019 થી, તેણે પરંપરાગત બ્રીફકેસમાં દસ્તાવેજો રાખવાને બદલે, તેને ખાતાવહીની જેમ કપડામાં રાખવાનું શરૂ કર્યું. આ પછી, કોરોના સમયગાળા દરમિયાન, તેમણે પેપરલેસ બજેટ બહાર પાડવાનું શરૂ કર્યું.
બજેટ પહેલા હલવાની વિધિ કરવામાં આવે છે. તેનો હેતુ એ છે કે કોઈપણ શુભ કાર્યની શરૂઆત પહેલા મોઢું મીઠું કરવું જોઈએ. હલવા સમારંભની સાથે, બજેટ સાથે સંબંધિત તમામ અધિકારીઓને બહારની દુનિયાથી કટ કરવામાં આવે છે જેથી ગુપ્તતા જાળવવામાં આવે છે.
વધુ વાંચો: બજેટ 2024: એવી 9 મોટી વાતો, જે ખરેખર તમારી માટે જાણવી જરૂરી, સમજો પોઇન્ટ ટુ પોઇન્ટ
સૌથી વધુ વખત બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈના નામે છે. તેમણે કુલ 10 વખત બજેટ રજૂ કર્યું. જોકે, નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારમણ આજે વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે ત્યારે આ રેકોર્ડની બરાબરી કરશે.
નોંધનીય છે કે બજેટને લઈને ઘણી સાવધાની અને ગુપ્તતા રાખવામાં આવી છે, પરંતુ તેના ઈતિહાસમાં એકવાર તેની માહિતી લીક થઈ ગઈ હતી. આ ઘટના વર્ષ 1950માં તત્કાલિન નાણામંત્રી જોન મથાઈના કાર્યકાળ દરમિયાન બની હતી. આ પછી, વર્ષ 1980 માં, બજેટ પ્રિન્ટીંગ મશીનોને રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાંથી હટાવીને મિન્ટો રોડ પર શિફ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા.
