લોકસભા ચૂંટણીની તારીખોની જાહેરાત થઈ ગઈ છે. તારીખોની જાહેરાત સાથે જ ચૂંટણીની મોસમ શરૂ થઈ ગઈ છે. સેન્ટર ફોર મીડિયા સ્ટડીઝનું અનુમાન છે કે આ વખતની ચૂંટણીમાં 1.2 લાખ કરોડ રૂપિયાથી વધુનો ખર્ચ થઈ શકે છે અને આ રકમ અમેરિકામાં ગત રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં કરવામાં આવેલા ખર્ચ કરતાં વધુ હશે. જુદા જુદા દેશોમાં આવા ખર્ચ માટે ભંડોળ માટે અલગ અલગ વ્યવસ્થા છે. અખિલેશ પ્રતાપ સિંહ તેમના વિશે જણાવી રહ્યા છે.
જાગૃતિ અભિયાન, મતદાર આઈડી કરતાં ઈવીએમની જાળવણી પર વધુ ખર્ચ
- જો આપણે આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો, પ્રથમ છ સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં મતદાર દીઠ ખર્ચ એક રૂપિયા કરતા પણ ઓછો હતો. જો કે, વધતી જતી મોંઘવારી અને રૂપિયો નબળો પડવાને કારણે દર વખતે ચૂંટણી ખર્ચમાં ઝડપથી વધારો થાય છે.
- ચૂંટણી પંચ દર વર્ષે મતદાર જાગૃતિ અભિયાન, મતદાર કાર્ડ બનાવવા અને ઈવીએમની જાળવણી પર ઘણો ખર્ચ કરે છે. વોટર વેરિફાઈડ પેપર ઓડિટ ટ્રેઈલ (VVPAT) નો ઉપયોગ 2014 માં પ્રથમ વખત કરવામાં આવ્યો હતો, જેણે ખર્ચમાં પણ વધારો કર્યો હતો.
- લોકસભાની ચૂંટણીનો સમગ્ર ખર્ચ ભારત સરકાર દ્વારા ઉઠાવવામાં આવે છે, જ્યારે કાયદો અને વ્યવસ્થા જાળવવા માટેનો ખર્ચ સંબંધિત રાજ્ય સરકારો દ્વારા ઉઠાવવામાં આવે છે.
ભારતમાં ચૂંટણી ખર્ચની વ્યવસ્થા શું છે?
- લોકપ્રતિનિધિત્વ કાયદા હેઠળ રાજકીય પક્ષો વ્યક્તિઓ પાસેથી દાન લઈ શકે છે. દાતાઓને આ રકમ પર સંપૂર્ણ ટેક્સ છૂટ મળે છે.
- કંપનીઓ ચૂંટણી ટ્રસ્ટ અને અન્ય માધ્યમો દ્વારા પક્ષોને દાન પણ આપે છે. કંપની એક્ટ સહિત ઘણા નિયમો દ્વારા તેનું નિયમન કરવામાં આવે છે.
- ઈલેક્ટોરલ બોન્ડની સિસ્ટમ 2017માં શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેને હવે સુપ્રીમ કોર્ટે ગેરબંધારણીય જાહેર કરી છે.
- ઉમેદવારો માટે ખર્ચની મર્યાદા છે, પરંતુ પક્ષો માટે આવી કોઈ મર્યાદા નથી.
ચૂંટણી પંચે શું સૂચનો આપ્યા છે?
1994થી 2012ની વચ્ચે ચૂંટણી પંચે છ વખત ચૂંટણી સુધારણા અંગે વિગતવાર દરખાસ્તો મોકલી હતી, પરંતુ દર વખતે વાત દરખાસ્તથી આગળ વધી શકી નથી.
મહત્વની દરખાસ્તો શું છે?
- રાજકીય પક્ષોને કોર્પોરેટ ડોનેશન બંધ કરવું જોઈએ.
- રાષ્ટ્રીય ચૂંટણી ફંડ હેઠળ, તમામ રાજકીય પક્ષોને રાજ્ય ભંડોળ એટલે કે સરકાર પાસેથી ભંડોળ મળવું જોઈએ.
- સરકારે ચૂંટણી લડવા માટે કેટલીક આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ પર સબસિડી આપવી જોઈએ, જેથી ખર્ચને નિયંત્રિત કરી શકાય.
મોટા દેશોમાં સિસ્ટમ શું છે?
અમેરિકામાં, વિવિધ પ્રકારના દાતાઓ માટે વિવિધ મર્યાદાઓ છે. જો કે, થર્ડ પાર્ટી પોલિટિકલ ફંડિંગ સંબંધિત નિયમો બહુ કડક નથી, તેથી મોટા પાયે પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે. અમેરિકામાં સિએટલની સ્થાનિક ચૂંટણીમાં ડેમોક્રેસી વાઉચર સિસ્ટમ શરૂ કરવામાં આવી હતી. સરકાર મતદારોને અમુક રકમના વાઉચર આપે છે, જે તેઓ પોતાની પસંદગીના ઉમેદવારને દાન કરી શકે છે.
બ્રિટનમાં દાનની કોઈ મર્યાદા નથી, પરંતુ ચૂંટણી ખર્ચની મર્યાદા છે. પાર્ટીઓ પ્રતિ સીટ 54 હજાર પાઉન્ડ (57.02 લાખ) થી વધુ ખર્ચ કરી શકે નહીં. આ મર્યાદા મતદાનના દિવસ પહેલા વર્ષ દરમિયાન થયેલા ખર્ચ પર છે. બ્રિટનમાં, જો એક કેલેન્ડર વર્ષમાં એક સ્ત્રોતમાંથી મળેલી કોઈપણ રકમ 7500 પાઉન્ડ (રૂ. 7.92 લાખ) કરતાં વધુ હોય તો તે જાહેર કરવી પડશે.
2014 માં, યુરોપિયન યુનિયનએ યુરોપમાં રાજકીય પક્ષોના ભંડોળને લગતા નિયમો બનાવ્યા. દાનની મર્યાદા નક્કી કરવાની સાથે મોટી રકમ જાહેર કરવા સંબંધિત નિયમો બનાવવામાં આવ્યા હતા.
વધુ વાંચોઃ બિહારના ખગડિયામાં સર્જાયો ગંભીર અકસ્માત: દુર્ઘટનામાં ત્રણ બાળકો સહિત 7નાં મોત, અન્ય ઘાયલ
જર્મનીમાં, પક્ષો ચૂંટણી લડવા માટે સરકાર પાસેથી નાણાં મેળવે છે. સરકારી ભંડોળ અગાઉની ચૂંટણીઓમાં મળેલા મતો અને પક્ષની સભ્યપદ પર આધારિત છે. જર્મનીમાં, જો તમે એક જ સ્ત્રોતમાંથી એક કેલેન્ડર વર્ષમાં 10 હજારથી વધુ યુરો મેળવો છો, તો તે જાહેર કરવું પડશે.
VTV Gujarati Newsની તમામ અપડેટ સૌથી પહેલા મેળવવા માટે અમારી WhatsApp ચેનલ ફોલો કરો
