WhatsApp News : WhatsAppએ હાલમાં જ કોર્ટમાં કહ્યું છે કે જો ભારત સરકારના નિયમો (IT રૂલ્સ 2021) કંપનીને એન્ક્રિપ્શન તોડવાનું કહેશે તો કંપની ભારત છોડી દેશે. કંપનીની વિદાયનો અર્થ એ છે કે, ભારતમાં WhatsApp સેવા બંધ કરવી. નોંધનીય છે કે વોટ્સએપના મોટાભાગના યુઝર્સ ભારતમાં જ છે એટલે કે કંપનીની આવક ભારતમાંથી જ આવે છે. આવી સ્થિતિમાં કંપની કોર્ટમાં સ્પષ્ટ નિવેદન આપી રહી છે કે જો, એન્ક્રિપ્શનને તોડવા માટે બળનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે તો તેને ભારતમાંથી બહાર જતાં રહેશે. આનો સ્પષ્ટ અર્થ છે કે WhatsApp કોઈપણ કિંમતે એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન સાથે સમાધાન કરવા માંગતું નથી. આ મામલો હવે ભારત સરકાર vs WhatsApp બની ગયો છે.
વાસ્તવમાં IT નિયમો 2021 હેઠળ ભારતમાં જે ઇન્સ્ટન્ટ મેસેજિંગ એપ્સ 50 લાખથી વધુ રજિસ્ટર્ડ યુઝર્સ ધરાવે છે તેમણે મેસેજના ઓરિજિનેટરની ઘોષણા કરવી પડશે. આનો અર્થ એ થયો કે સંદેશ કોણે મોકલ્યો અને ક્યાંથી મોકલ્યો તેની માહિતી જરૂર પડ્યે સરકારી એજન્સીઓ સાથે શેર કરવાની રહેશે. 2021માં જ વોટ્સએપે તેની સામે કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો હતો. હવે પ્રશ્ન એ છે કે, વોટ્સએપ તેની વિરુદ્ધ કેમ છે? WhatsApp માટે એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્શનને તોડવું શા માટે મુશ્કેલ છે? આ જાણતા પહેલા આપણે એ સમજવું પડશે કે એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન શું છે અને તેના ફાયદા શું છે.
એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન (end to end encryption) શું છે ?
એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન અથવા E2EE એ એન્ક્રિપ્શન સ્ટાન્ડર્ડ છે જેનો ઉપયોગ સુરક્ષિત સંચાર માટે થાય છે. એ જાણવું અગત્યનું છે કે આ એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન એ WhatsAppની પોતાની ટેક્નોલોજી કે ફીચર નથી બલ્કે આ એન્ક્રિપ્શન પ્રમાણભૂત છે અને ઘણી કંપનીઓ તેનો ઉપયોગ કરે છે. WhatsApp પહેલા પણ સિગ્નલ અને અન્ય સુરક્ષિત ઇન્સ્ટન્ટ મેસેજિંગ પ્લેટફોર્મ પર એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનને કારણે કોઈ તૃતીય પક્ષ મેસેજ કે કોલને ડિક્રિપ્ટ કરી શકશે નહીં. ખુદ WhatsApp પણ બે વ્યક્તિઓ વચ્ચેની વાતચીતને ડીકોડ કરી શકતું નથી. એટલે કે WhatsApp પર બે લોકો એકબીજા સાથે શું વાત કરી રહ્યા છે તે પણ WhatsApp વાંચી શકતું નથી.
WhatsApp દ્વારા ફોનથી બીજા ઉપકરણ પર મોકલવામાં આવતી તમામ ચેટ્સ ક્રિપ્ટોગ્રાફિક લોક દ્વારા આપમેળે સુરક્ષિત થાય છે અને રીસીવર એટલે કે બીજા છેડે WhatsApp વપરાશકર્તા પાસે તે ચેટને ડીકોડ કરવાની ચાવીઓ હોય છે. જોકે આ પ્રક્રિયા પૃષ્ઠભૂમિમાં ચાલે છે તેથી વપરાશકર્તા તેને જોઈ શકતા નથી. ઘણી જગ્યાએ એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્ટેડ કોમ્યુનિકેશન ટેસ્ટ કરવા માટે કેટલાક કોડને મેચ કરવાનો વિકલ્પ પણ આપવામાં આવે છે.
જાણો શું કહે છે સરકાર ?
સરકાર લાંબા સમયથી કહી રહી છે કે વોટ્સએપ દ્વારા ઘણું ખોટું થાય છે અને E2EE ના કારણે ગુનેગારો પકડાતા નથી. આવી સ્થિતિમાં સરકારે વોટ્સએપને એક એવું ટૂલ બનાવવા માટે પણ કહ્યું હતું જે એ કહી શકે કે મેસેજનો કર્તા કોણ છે પરંતુ વોટ્સએપે સ્પષ્ટપણે એવું કરવાનો ઇનકાર કરી દીધો હતો. સરકારનું કહેવું છે કે, આઇટી નિયમો 2021 હેઠળ, જેને ઇન્ટરમીડિયરી ગાઇડલાઇન્સ અને ડિજિટલ મીડિયા એથિક્સ પણ કહેવામાં આવે છે, 50 લાખથી વધુ ભારતીય વપરાશકર્તાઓ સાથેના ઇન્સ્ટન્ટ મેસેજિંગ પ્લેટફોર્મ્સે સંદેશના પ્રવર્તકની ઘોષણા કરવી પડશે. આ કારણથી WhatsApp પણ તેના દાયરામાં આવે છે.
વોટ્સએપ વતી એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે ઉત્પત્તિ સાબિત કરવા માટે કંપનીએ WhatsApp પર કરવામાં આવેલી તમામ ચેટ્સની એક નકલ સંગ્રહિત કરવી પડશે અને આમ કરવાથી એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન તૂટી જશે જે સંપૂર્ણપણે વપરાશકર્તાઓની ગોપનીયતાનો ભંગ કરશે. વિશ્વભરના મોટાભાગના ગોપનીયતા નિષ્ણાતો માને છે કે વોટ્સએપ અથવા કોઈપણ પ્લેટફોર્મને દૂર કરવું જ્યાં અંતથી અંત સુધી એન્ક્રિપ્શન આપવામાં આવે છે તે લોકોના માનવ અધિકારોની વિરુદ્ધ છે. કારણ કે આનાથી ગોપનીયતાના અધિકારનું સંપૂર્ણ રીતે ઉલ્લંઘન થઈ શકે છે.
આવો જાણીએ અન્ય દેશોમાં શું છે નિયમો ?
WhatsApp માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ અન્ય દેશોમાં પણ આ જ એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનનો ઉપયોગ કરે છે. અન્ય દેશોમાં પણ સમયાંતરે એવી ચર્ચા થતી રહે છે કે તેને દૂર કરવી જોઈએ કે નહીં. અમેરિકાની વાત કરીએ તો ત્યાં પણ WhatsApp એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનનો ઉપયોગ કરે છે અને સરકારે એવો કોઈ નિયમ લાગુ કર્યો નથી જેમાં કંપનીને એન્ક્રિપ્શન તોડવાનું કહેવામાં આવ્યું હોય. તેવી જ રીતે યુરોપિયન યુનિયનમાં GDPR એટલે કે જનરલ ડેટા પ્રોટેક્શન રેગ્યુલેશન છે જે વપરાશકર્તાઓના હિતોનું રક્ષણ કરે છે. ત્યાં પણ કંપનીને વોટ્સએપમાંથી એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્શન દૂર કરવા અથવા સંદેશના મૂળને જાહેર કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું નથી.
WhatsApp પર એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન કેવી રીતે ચેક કરવું...
કોઈપણ WhatsApp ચેટ સેટિંગ્સ પર જાઓ અને Encryption પર ટેપ કરો. અહીં તમને એક QR કોડ અને તેની નીચે કેટલાક નંબર લખેલા જોવા મળશે. આ પ્રક્રિયા દ્વારા તમે WhatsApp પર જેની સાથે ચેટ કરી રહ્યા છો તેનો QR કોડ સ્કેન કરી શકો છો. અથવા તમે ઉપર આપેલા નંબરો સાથે મેચ કરી શકો છો. જો આ નંબરો મેળ ખાતા હોય તો તે સાબિતી છે કે સંદેશ અથવા કૉલ એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્ટેડ છે. વોટ્સએપને સરકાર દ્વારા વારંવાર કહેવામાં આવ્યું છે કે જો જરૂરી હોય તો કંપનીએ સંદેશના ઉદ્દભવની વિગતો સરકારી એજન્સીઓ સાથે શેર કરવી જોઈએ. એટલે કે મેસેજ ક્યાં મોકલવામાં આવી રહ્યો છે અને કોણ કરી રહ્યું છે તેની માહિતી.
વધુ વાંચો : 'ઘરે જાઓ, તો જોજો, નોટોના પહાડ મળી રહ્યાં છે', ઝારખંડના દરોડા પર PM મોદીનું મોટું નિવેદન
વોટ્સએપના વિકલ્પો શું છે?
વોટ્સએપની પેરેન્ટ કંપની મેટા હજુ પણ પોતાના સ્ટેન્ડ પર અડગ છે. અન્ય દેશોમાં પણ કંપની એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન અંગે ખૂબ જ મજબૂત વલણ અપનાવે છે. તેથી શક્ય છે કે જો ભારત સરકાર વોટ્સએપને તેના એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્શનને તોડવા અથવા WhatsApp પર મોકલવામાં આવેલી ચેટ્સના મૂળને જાહેર કરવા દબાણ કરે તો કંપની ખરેખર ભારતમાંથી બહાર નીકળી શકે છે. જોકે ન તો ભારત સરકાર અને ન તો વોટ્સએપ એવું ઈચ્છે છે તેથી જો કોઈ મધ્યમ માર્ગ નીકળે તો નવાઈ નહીં. કારણ કે મામલો હજુ હાઈકોર્ટમાં છે અને વોટ્સએપ પણ ભારતમાંથી બહાર નીકળતા પહેલા તમામ પ્રકારના કાયદાકીય વિકલ્પો પર ધ્યાન આપશે.
