મહામંથન / RBI ની સત્તાવાર જાહેરાતથી ઘણા સમયથી ચાલતી ચર્ચાનો આવ્યો અંત, નોટ બંધ કરવાથી કાળા નાણાં પર બ્રેક લાગશે ખરી?

2 હજારની નોટને લઈને લાંબા સમયથી ચાલતી અટકળોનો અંત આવ્યો છે. લાંબા સમયથી 2 હજારની નોટનું છાપકામ બંધ કરી દેવામાં આવ્યું છે. RBIનું સૌથી મહત્વનું ઓબ્ઝર્વેશન એ હતું કે રોજબરોજના વ્યવહારમાં લોકો પણ 2 હજારની નોટનો ઉપયોગ કરતા બંધ થયા છે. આમ પણ અર્થનીતિના જાણકારો એવું કહે છે કે વિકસિત દેશ પોતાનું ચલણ હંમેશા નાનુ રાખે છે. ત્યારે 2 હજારની નોટને સમય રહેતા બંધ કરવાનું પગલું દેશના અર્થતંત્ર માટે કેટલું ફાયદાકારક સાબિત થશે.

• અત્યારે 2 હજારની નોટ માન્ય રહેશે
• બેંકની બ્રાંચમાં જઈને 2 હજારની નોટ બદલી શકાશે
• 23 મે 2023થી આ પ્રક્રિયા શરૂ થશે

હવે ગ્રાહકોએ શું કરવું પડશે?
અત્યારે 2 હજારની નોટ માન્ય રહેશે. બેંકની બ્રાંચમાં જઈને 2 હજારની નોટ બદલી શકાશે. 23 મે 2023થી આ પ્રક્રિયા શરૂ થશે. એક સમયે 20 હજારની મૂલ્યની જ 2 હજારની નોટ બદલી શકાશે. 30 સપ્ટેમ્બર 2023 સુધી 2000ની નોટ બેંકમાં બદલી શકાશે. 30 સપ્ટેમ્બર પછી અમાન્ય થશે ચલણી નોટ. બેંકોએ સુનિશ્ચિત કરવાનું રહેશે કે નિયત સમય મર્યાદામાં આ પ્રક્રિયા પૂર્ણ થાય. RBI પણ પ્રાદેશીક કચેરીએ આ વ્યવસ્થા પૂરી પાડશે.

• 8 નવેમ્બર 2016ના રોજ દેશમાં નોટબંધી લાગુ કરાઈ હતી
• સરકારે 500 અને 1 હજારની નોટ બંધ કરીને 500 અને 2 હજારની નોટ જાહેર કરી હતી
• કાળા નાણા પર બ્રેક લગાવવા માટે નોટબંધી લાગુ કરાઈ હતી 

2 હજારની નોટ બંધ કેમ કરવી પડી? 
8 નવેમ્બર 2016ના રોજ દેશમાં નોટબંધી લાગુ કરાઈ હતી. સરકારે 500 અને 1 હજારની નોટ બંધ કરીને 500 અને 2 હજારની નોટ જાહેર કરી હતી. કાળા નાણા પર બ્રેક લગાવવા માટે નોટબંધી લાગુ કરાઈ હતી. નોટબંધી બાદ પણ 2 હજારની નોટ છપાતા કાળુ નાણાની ફરિયાદો વધી છે.  2 હજારની નોટ ઓછી જગ્યા રોકતી હોવાથી સંગ્રહખોરી વધી હતી. RBIને પણ સંગ્રહખોરો અંગે અનેક ફરિયાદો મળતી હતી.  ફરી એકવાર કાળા નાણા પર બ્રેક લગાવવા 2 હજારની નોટ કરી બંધ. 30 સપ્ટેમ્બર સુધી 2 હજારની નોટ બેંકમાં બદલાવી શકાશે.

• 1 હજાર રૂપિયાની જગ્યાએ 2 હજાર રૂપિયાની નોટ અસ્તિત્વમાં આવી
• 2000ની નોટ અસ્તિત્વમાં આવ્યા બાદ જ ચર્ચામાં હતી
• 2018-2019માં RBIએ 2 હજારની નોટ છાપવાનુ બંધ કર્યું હતું

 2 હજારની નોટ, અત્યાર સુધી શું થયું?
8 નવેમ્બર 2016ના રોજ કેન્દ્ર સરકારે નોટબંધી લાગુ કરી હતી. સરકારે તત્કાલ અસરથી 500 અને 1000 રૂપિયાની ચલણી નોટ બંધ કરી હતી. 500 રૂપિયાની નવી નોટ અસ્તિત્વમાં આવી. સાથે જ 1 હજાર રૂપિયાની જગ્યાએ 2 હજાર રૂપિયાની નોટ અસ્તિત્વમાં આવી. 2000ની નોટ અસ્તિત્વમાં આવ્યા બાદ જ ચર્ચામાં હતી. 2018-2019માં RBIએ 2 હજારની નોટ છાપવાનુ બંધ કર્યું હતું. માર્ચ 2018 સુધીમાં માર્કેટમાં 6.73 લાખ કરોડના મૂલ્યની 2 હજારની નોટ હતી. RBIએ એ વાત પણ ધ્યાને લીધી કે નાણાંકીય વ્યવહારમાં 2000ની નોટનો ઉપયોગ ઘટ્યો. RBIએ ક્લીન નોટ પોલીસી અંતર્ગત 2 હજારની નોટનું ચલણ બંધ કર્યું.

 2000ની નોટ બંધ 

આ છે મહત્વના કારણ

• કાળુ નાણું રાખવા માટે 2000ની નોટનો ઉપયોગ વધ્યો હતો
• હવે 2000ની નોટ બંધ થતા ફરી કાળુ નાણું બહાર આવી શકે છે
• 2016માં જયારે 500-1000ની નોટ બંધ થઈ ત્યારે આતંકી ફંડિંગ પર બ્રેક લાગી
• સમય જતા આતંકી ફંડિંગ, મની લોન્ડરિંગમાં 2000ની નોટનો ઉપયોગ વધ્યો
• હવે 2000ની નોટ બંધ થતા ટેરર ફંડિંગ, મની લોન્ડરિંગ ઉપર રોક લાગી શકે છે
• 2000ની નકલી નોટનું છાપકામ વધી ગયું હતું