ઐતિહાસિક ક્ષણ / શું છે 'સંવિધાન સદન'? આખરે PM મોદીએ જૂના સંસદ ભવનને કેમ આપ્યું નવું નામ, જાણો વિગત

• સંસદનું વિશેષ સત્ર 18 થી 22 સપ્ટેમ્બર સુધી ચાલશે
• નવા બિલ્ડિંગમાં આજથી કાર્યવાહી શરૂ થઈ ગઈ છે
• PM મોદીએ 10 ડિસેમ્બર 2020ના રોજ શિલાન્યાસ કર્યો હતો

સંસદનું વિશેષ સત્ર 18 થી 22 સપ્ટેમ્બર સુધી ચાલશે. આ સત્રમાં પ્રથમ દિવસ સિવાય બાકીની કાર્યવાહી નવા સંસદભવનમાં થશે. નવા બિલ્ડિંગમાં ગણેશ ચતુર્થીના દિવસે એટલે કે 19 સપ્ટેમ્બરે કાર્યવાહી શરૂ થઈ ગઈ છે. હવે બદલાતી જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 10 ડિસેમ્બર, 2020 ના રોજ નવા સંસદ ભવનનો શિલાન્યાસ કર્યો. જાન્યુઆરી 2021 માં બાંધકામ શરૂ થયું હતું અને નવી ઇમારત 28 મહિનાના રેકોર્ડ સમયમાં તૈયાર થઈ ગઈ છે. ચાલો જાણીએ કે ભારતને નવી સંસદની કેમ જરૂર હતી અને નવી સંસદ કેવી દેખાય છે…

'પાર્લામેન્ટ હાઉસ સ્ટેટ'માં શું લખ્યું છે ?

લોકસભા સચિવાલય દ્વારા પ્રકાશિત 'સંસદ ગૃહ રાજ્ય' નામના દસ્તાવેજમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે આઝાદી પછી સંસદની ગતિવિધિઓ વધી હોવાથી વધુ જગ્યાની જરૂર હતી. આ જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા માટે સંસદ ભવન એનેક્સી બનાવવામાં આવ્યું હતું. 3 ઓગસ્ટ, 1970ના રોજ તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ વીવી ગિરી દ્વારા તેનો શિલાન્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો અને 24 ઓક્ટોબર, 1975ના રોજ તેનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું. તત્કાલીન વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધી દ્વારા શિલાન્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો એટલે કે રાષ્ટ્રપતિએ શિલાન્યાસ કર્યો હતો અને વડા પ્રધાને તેનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. એ જ રીતે સંસદ લાયબ્રેરીનો શિલાન્યાસ તત્કાલિન વડાપ્રધાન રાજીવ ગાંધીએ 15 ઓગસ્ટ, 1987ના રોજ કર્યો હતો. 17 એપ્રિલ, 1994ના રોજ તત્કાલિન લોકસભા અધ્યક્ષ શિવરાજ વી પાટીલ દ્વારા ભૂમિપૂજન કરવામાં આવ્યું હતું અને મે 2002માં તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ કે.આર. નારાયણન દ્વારા તેનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું.

નવી સંસદ ભવન બનાવવાના મુખ્ય કારણો 

આ માંગણી ક્યારે કરવામાં આવી હતી?

લોકસભાના સ્પીકર - મીરા કુમારે તારીખ 13.07.2012ના તેમના પત્રોમાં, સુમિત્રા મહાજને તારીખ 09.12.2015ના અને ઓમ બિરલાએ 02.08.2019ના તેમના પત્રોમાં સરકારને સંસદ માટે નવી ઇમારત બનાવવાની વિનંતી કરી હતી.

સુરક્ષા અને નવી ટેકનોલોજીનો અભાવ

93 વર્ષ જૂની ઇમારતમાં તેની માળખાકીય મજબૂતાઈ સ્થાપિત કરવા માટે યોગ્ય દસ્તાવેજીકરણ અને મેપિંગનો અભાવ છે. વર્ષોથી પાણી પુરવઠાની લાઇન, ગટર લાઇન, એર કન્ડીશનીંગ, ફાયર ફાઇટીંગ, સીસીટીવી, ઓડિયો વીડિયો સિસ્ટમ જેવી સેવાઓ ઉમેરવામાં આવી હતી, જેનું મૂળ આયોજન ન હતું. જો કે આ સુવિધાઓ પૂરી પાડવાથી બિલ્ડિંગમાં ભીનાશ આવી ગઈ છે અને બિલ્ડિંગની એકંદર સૌંદર્ય શાસ્ત્રને બગાડ્યું છે. આગ સલામતી એ મુખ્ય ચિંતાનો વિષય છે, કારણ કે હાલના આગના ધોરણો અનુસાર બિલ્ડિંગની ડિઝાઇન કરવામાં આવી નથી. કેટલાક નવા વિદ્યુત કેબલો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા હતા જે સંભવિત આગનું જોખમ હતું. બિલ્ડિંગનું ઇલેક્ટ્રિકલ, મિકેનિકલ, એર કન્ડીશનીંગ, લાઇટિંગ, ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ, એકોસ્ટિક્સ, પબ્લિક એડ્રેસ સિસ્ટમ અને સિક્યુરિટી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઘણું જૂનું હતું અને તેને આધુનિક બનાવવાની જરૂર હતી. બીજી પંક્તિની બહાર કોઈ ડેસ્ક સાથે બેઠક વ્યવસ્થા ચુસ્ત અને બોજારૂપ છે. સેન્ટ્રલ હોલમાં માત્ર 440 વ્યક્તિઓની બેઠક ક્ષમતા છે. જ્યારે સંયુક્ત સત્ર યોજાય છે ત્યારે મર્યાદિત બેઠકોની સમસ્યા વધુ વધે છે. હલનચલન માટે મર્યાદિત જગ્યાને કારણે તે એક મોટું સુરક્ષા જોખમ પણ છે.

સરકાર જૂના સંસદ ભવનનું શું કરશે?

જ્યારે નવું સંસદ ભવન બની ગયું છે ત્યારે જૂના સંસદ ભવનનું શું થશે તે પ્રશ્ન ઉભો થાય છે. સૂત્રો દ્વારા જાણવા મળ્યું છે કે જૂની સંસદ ભવનને કાયમી મ્યુઝિયમમાં શિફ્ટ કરવામાં આવશે.

નવા સંસદભવનમાં શું છે ખાસ?

ડિઝાઈન

વર્તમાન સંસદ ભવનની ઈમારત વસાહતી યુગની ઈમારત છે અને તેની ડિઝાઈન બ્રિટિશ આર્કિટેક્ટ સર એડવિન લ્યુટિયન્સ અને હર્બર્ટ બેકર દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી. અમદાવાદ સ્થિત એચસીપી ડિઝાઇન અને આર્કિટેક્ટ બિમલ પટેલના નેતૃત્વ હેઠળ નવી ઇમારતની ડિઝાઇન તૈયાર કરવામાં આવી છે.

ખર્ચ

માત્ર નવા સંસદ ભવનનો ખર્ચ રૂ. 971 કરોડ છે. તે સમયે જૂની સંસદની ઇમારતના નિર્માણનો ખર્ચ 83 લાખ રૂપિયા હતો.

પાર્કિંગ ક્ષમતા

હાલમાં 212 વાહનોની પાર્કિંગ ક્ષમતા છે. નવી સિસ્ટમમાં 900 વાહનો માટે પાર્કિંગની જગ્યા છે.

કોન્સ્ટીટ્યુશન હોલ

જૂના સંસદ ભવનમાં બંધારણ હોલ અસ્તિત્વમાં ન હતો. તે નવા સંસદ ભવનમાં હાજર છે જે તેનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. બંધારણ હૉલ એક અશોક સ્તંભ દ્વારા ટોચ પર છે, જે ભારતીય વારસાનું મહત્વપૂર્ણ પ્રતીક છે.

આધુનિક ટેક્નોલોજી

નવી ઇમારતમાં બાયોમેટ્રિક્સ, ડિજિટલ ભાષા અર્થઘટન અથવા અનુવાદ સિસ્ટમ્સ અને મતદાનની સરળતા માટે માઇક્રોફોન સહિતની અત્યાધુનિક તકનીક છે. પડઘાને મર્યાદિત કરવા માટે હોલના આંતરિક ભાગમાં વર્ચ્યુઅલ સાઉન્ડ સિમ્યુલેશન ફીટ કરવામાં આવશે.

વિસ્તાર

નવી સંસદ ભવન અંદાજે 64,500 ચોરસ મીટર વિસ્તારમાં ફેલાયેલું હશે. જૂની ઇમારત વિશે વાત કરીએ તો તે એક ગોળાકાર ઇમારત છે જેનો વ્યાસ 170.69 મીટર અને પરિઘ 536.33 મીટર છે. તે લગભગ છ એકર (24,281 ચોરસ મીટર) નો વિસ્તાર આવરી લે છે.

સેન્ટ્રલ હોલ

નવી ઇમારતમાં વર્તમાન સંસદ ભવન જેવો સેન્ટ્રલ હોલ નથી. સેન્ટ્રલ હોલમાં માત્ર 440 વ્યક્તિઓની બેઠક ક્ષમતા છે. જ્યારે સંયુક્ત સત્ર યોજાય છે ત્યારે મર્યાદિત બેઠકોની સમસ્યા વધુ વધે છે. હવે સંયુક્ત સત્ર માટે લોકસભા ચેમ્બરનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે.

બેઠક વ્યવસ્થા

જૂની ઇમારતમાં અનુક્રમે લોકસભા અને રાજ્યસભાના 550 અને 250 સભ્યો માટે બેઠક વ્યવસ્થા છે. તેની તુલનામાં, નવી ઇમારત લોકસભામાં 888 અને રાજ્યસભામાં 384 સભ્યોને સમાવવાની ક્ષમતા ધરાવશે.