મિશન મૂન / 23 ઓગસ્ટ, સાંજના 5:47 કલાકે 'ચંદ્રયાન-3' કરશે ચંદ્ર પર ઉતરાણ, અંતિમ 15 મિનિટ વધારે અગત્યની, જાણો કેમ

• ચંદ્રયાન 3 23 ઓગસ્ટે ચંદ્રની સપાટી પર લેન્ડ કરશે
• લેન્ડિંગની છેલ્લી 15 મિનિટ ખુબ જ મહત્વપૂર્ણ રહશે 
• આ દરમિયાન તેની સ્પીડમાં ઘણી વખત ફેરફાર થશે

ચંદ્રયાન-3 આજે એટલે કે 01 ઓગસ્ટે પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં સૌથી મોટી ભ્રમણકક્ષા બનાવીને તેના ગુરુત્વાકર્ષણમાંથી બહાર આવીને ચંદ્ર તરફ પ્રયાણ કરશે. આ પછી આગામી 23 દિવસ સુધી તે ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં પરિભ્રમણ કરતી વખતે તેની ભ્રમણકક્ષામાં ઘટાડો કરશે. પછી તે તેની સપાટી પર નીચે આવશે. છેલ્લી વખત ચંદ્રયાન-2 ભારતીય સમય અનુસાર રાત્રે લેન્ડ થયું હતું પરંતુ ચંદ્રયાન-3 સાંજે ત્યારે જ ઉતરશે જ્યારે આપણે બધા જાગીશું. જો કે, ચંદ્રયાન 2ની જેમ તેની છેલ્લી 15 મિનિટ પણ ઘણી મહત્વની રહેશે. ભારતનું ત્રીજું ચંદ્ર મિશન ચંદ્રયાન-3 14 જુલાઈના રોજ શ્રીહરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી સફળતાપૂર્વક લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. હવે તે 71351 કિમી બાય 233 કિમીમાં પૃથ્વીની સૌથી મોટી ભ્રમણકક્ષા છે. હવે તે અડધા સર્પાકાર માર્ગને આવરી લીધા પછી પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાંથી બહાર નીકળીને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં જશે.

23 ઓગસ્ટે સાંજે 5.47 કલાકે ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરશે

જો બધુ યોજના મુજબ ચાલ્યું તો લેન્ડર વિક્રમ 23 ઓગસ્ટે સાંજે 5.47 કલાકે ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરશે. એટલે કે, જો આપણે આ રીતે જોઈએ તો 23 ઓગસ્ટ બુધવારનો દિવસ દેશનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ દિવસ હશે. આપણા બધાની નજર ચંદ્રયાન પર ટકેલી હશે. આપણે બધાએ પ્રાર્થના કરવી જોઈએ કે તે ચંદ્રની સપાટી પર સુરક્ષિત રીતે ઉતરે. ગત વખતે ચંદ્રયાન-02 ચંદ્રના દક્ષિણી ભાગ પર યોગ્ય રીતે ઉતરી શક્યું ન હતું અને ઈસરોનો સંપર્ક તુટી ગયો હતો. આમ છતાં આ અભિયાને ઘણા પાઠ ભણાવ્યા છે. તેના આધારે ચંદ્રયાન-03 બનાવવામાં આવ્યું હતું કે 04 વર્ષ પહેલા ચંદ્રયાન-02ના લેન્ડિંગમાં જે સમસ્યાઓ આવી હતી. તેઓ આ વખતે ન બને.

છેલ્લી 15 મિનીટ માટે ખુબ જ મહત્વપૂર્ણ 

આ માત્ર છેલ્લી 15 મિનીટ માટે ખુબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ કદાચ આ મિશનનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ સમય હશે. 23 ઓગસ્ટના રોજ સાંજે 05.32 કલાકે ઈસરોના નિયંત્રણ કેન્દ્રો અને વિશ્વભરના સ્પેસ સ્ટેશનો દ્વારા તેનું નિરીક્ષણ કરી રહેલા વૈજ્ઞાનિકો સક્રિય થઈ જશે. પછી આંખો અને હૃદય દર સેકન્ડે માત્ર 'વિક્રમ' પર જ અટકી જશે. ભારતીય અંતરિક્ષ મિશનની આ એક એવી ક્ષણ હશે, જેમાં સફળતા બાદ ઈસરો માટે ઘણું બદલાઈ જશે.

છેલ્લી 15 મિનિટમાં શું થશે

લેન્ડર વિક્રમને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષાથી નજીકની સપાટી પર ઉતરવાનું છે, આ કામ લગભગ 30 કિલોમીટરની ઉંચાઈથી શરૂ થશે. લેન્ડિંગની શરૂઆત સમયે વિક્રમની સ્પીડ લગભગ 6 કિલોમીટર પ્રતિ સેકન્ડની હશે. આ 15 મિનિટની અંદર લેન્ડરને તેની ગતિમાં જબરદસ્ત ફેરફાર કરવો પડશે. સુરક્ષિત સોફ્ટ લેન્ડિંગ માટે તેણે તેની સ્પીડ 2 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ અથવા 7 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક સુધી લાવવી પડશે.

શા માટે છેલ્લી 15 મિનિટ અઘરી હશે

આ 15 મિનિટ અને પ્રક્રિયા શા માટે મુશ્કેલ છે તે સમજવા માટે, એ જાણવું જરૂરી છે કે જ્યારે વિક્રમ ઉતરાણની પ્રક્રિયા શરૂ કરશે, ત્યારે તેની ઝડપ (6 કિલોમીટર પ્રતિ સેકન્ડ) સામાન્ય વિમાનની ગતિ કરતાં લગભગ 30-40 ગણી વધુ હશે. આ સ્પીડને માત્ર 15 મિનિટમાં ઓછી કરવી. પછી તેને જરૂરી સ્પીડ પર લાવવી ખૂબ જ પડકારજનક રહેશે. લેન્ડરની સ્પીડ ઘટાડવા માટે તેમાં રહેલા થ્રસ્ટર્સ બ્રેકનું કામ કરશે.

થ્રસ્ટરનું કાર્ય શું છે

સામાન્ય રીતે થ્રસ્ટર્સનું કાર્ય વાહનને વેગ આપવાનું હોય છે. પરંતુ જ્યારે તે વાહનની હિલચાલની દિશાની વિરુદ્ધ થ્રસ્ટર્સ ચાલુ કરવામાં આવે ત્યારે તે થાય છે. વિક્રમના લેન્ડિંગના કિસ્સામાં થ્રસ્ટર્સ વાહનની મૂવમેન્ટની દિશામાં દોડશે. જેના કારણે વિક્રમની ગતિ ઓછી થઈ શકે છે. વિક્રમ પાસે કુલ 4 થ્રસ્ટર્સ છે, જેને એકસાથે શરૂ કરવામાં આવશે અને પછી લેન્ડરની સ્પીડ ઓછી થઈ જશે. આ સિવાય આ તમામ થ્રસ્ટર્સ સમાન ઉર્જાથી ચાલશે.

ઉતરાણ પછી શું થશે

વિક્રમના ઉતરાણના લગભગ 3 કલાક બાદ તેની સાથે મોકલવામાં આવેલ રોવર 'પ્રજ્ઞાન' રેમ્પની મદદથી બહાર આવશે. ત્યારબાદ આગામી કેટલાક દિવસો સુધી ચંદ્રની સપાટી પર રોમિંગ કરીને જરૂરી ડેટા એકત્ર કરશે.

બળતણ કાર્યક્ષમતા વધશે

આ વખતે ચંદ્રયાન-3ની ઇંધણ ક્ષમતા પણ વધારવામાં આવશે જેથી જો લેન્ડરને લેન્ડિંગ સ્પોટ શોધવામાં મુશ્કેલી પડે તો તે વૈકલ્પિક લેન્ડિંગ સાઇટ પર પહોંચી શકે. આમાં ઈંધણની અછત જેવી કોઈ અડચણ ન હોવી જોઈએ.

ભૂતકાળની ભૂલો આ વખતે કેવી રીતે નહીં થાય

1. લેન્ડરની સ્પીડ ઘટાડવા માટે છેલ્લી વખતે જે એન્જીન લગાવવામાં આવ્યા હતા, તેમાં થોડો વધુ થ્રસ્ટ એટલે કે દબાણ સર્જાયું હતું.આ કારણે જ્યારે લેન્ડર સ્થિર હોવું જોઈએ જેથી તે તસવીરો લઈ શકે, ત્યારે તે અસ્થિર થઈ ગયું.

2. બીજી ભૂલ બોલ સાથે સંબંધિત હતી. વધુ પડતા જોરથી આવી સ્થિતિ સર્જાઈ હતી, જેને સમયસર કાબુમાં લઈ શકાયો ન હતો. યાન ઝડપથી વળવા લાગ્યું.

3. ત્રીજી સૌથી મોટી સમસ્યા લેન્ડિંગ સ્પોટની હતી. લેન્ડર ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરવા માટે જગ્યા શોધી રહ્યો હતો. સ્થાન શોધી શક્યું નથી. આ કારણે તે સંતુલિત ન રહેતાં પડી ગયો અને બધું ખતમ થઈ ગયું. ચંદ્રયાન-3માં આ ભૂલને સુધારી લેવામાં આવી છે. આ વખતે 500×500 મીટરના નાના પેચને બદલે લેન્ડિંગ સાઇટ માટે 4.3 કિમી x 2.5 કિમીનો મોટો વિસ્તાર લક્ષિત કરવામાં આવશે.

આ 15 મિનિટના પડકારો છે

1. ઉતરાણનો સમયગાળો ખૂબ જોખમી છે. ઉતરાણ માટે એવી જગ્યા પસંદ કરવી પડશે જે સપાટ અને નરમ હોય.
2. ચંદ્રની દક્ષિણ બાજુની સપાટી એકદમ કઠોર છે, જેમાં ખાડાઓ અને પર્વતો છે
3. ઉતરાણની સપાટી 12 ડિગ્રીથી વધુ રફ ન હોવી જોઈએ, જેથી વાહનમાં કોઈ ખલેલ ન પડે.
4. ચંદ્રની સપાટી પર ઉતર્યા બાદ વિક્રમ ત્રણ કલાક સુધી સપાટી પર નજર રાખશે.
5. લગભગ ત્રણ કલાક પછી વિક્રમનો દરવાજો ખુલશે. 
6. જ્યારે ચંદ્રયાન-2નું અંતર માત્ર 10 મીટર રહેશે, ત્યારે તે 13 સેકન્ડમાં ચંદ્રની સપાટીને સ્પર્શ કરશે.
7. 400 મીટરની ઉંચાઈ પર વિક્રમને ઈસરોના કંટ્રોલ રૂમમાંથી થોડા સમય માટે બંધ કરવામાં આવશે.
8. ચંદ્રની સપાટી પર ઉતર્યાની 15 મિનિટ પછી લેન્ડર વિક્રમ ત્યાંની પ્રથમ તસવીર ઈસરોના કંટ્રોલ રૂમને મોકલશે.