- સદીઓ જૂની ફટાકડા બનાવવાની કળા પુનઃ જીવિત
- કોઠી ફટાકડા બનાવવાની આ રીત 400 વર્ષ જૂની
- જૂની કલા ફરી જીવિત થતા અનેક આશાઓ જાગી
દિવાળી આવે એટલે ફટાકડાની યાદ આવે, નાના મોટા સૌ કોઈને ફટાકડા ફોટી દિવાળીના પર્વની ઉજવણી કરતા હોય છે. બજારમાં મળતા અવનવા ફટાકડાઓ ધ્વનિ પ્રદુષણમાં વધારો તો કરે છે સાથે એટલા હાનિકારક પણ હોય છે ત્યારે આપને જાણીને આનંદ થશે કે વડોદરામાં અંદાજીત 400 વર્ષ જુની ફડાકડાની કલાને પુનઃ જીવિત કરવામાં આવી છે, જેમાં વડોદરાના પ્રમુખ પરિવાર ફાઉન્ડેશ નામની એનજીઓએ ચાર સદીઓ જુની આ કલાને ફરી જીવિત કરવામાં મદદ કરી છે.
સદીઓ જૂની ફટાકડા બનાવવાની કળા થઈ પુનઃ જીવિત
વડોદરા જિલ્લાના ફતેહપુરના કુમ્હારવાડામાં કેટલાક કારીગરો રહે છે જેઓ માટીનો ઉપયોગ કરીને ચાર સદીઓ જુના ફટાકડા બનાવવામાં પુણતા ધરાવે છે, આ પ્રકારના ફટાકડાઓ કોળી તરીકે ઓળખાય છે. માટીનો ઉપયોગ કરીને ફટાકડા બનાવવાની કલા એ 400 વર્ષ જૂની છે. પરતું બજારમાં મળતા ચાઈનીઝ ફટાકડા ભારતીય બજારોમાં છલકાઈ ગયા જેના કારણે લગભગ બે દાયકા સુધી આ ફટાકડાનું ઉત્પાદન બંધ થઈ ગયું હતું પરતું હવે આ કળા ફરી જીવિત થઈ છે. વડાપ્રધાન મોદીના મંત્ર વોકલ ફોર લોકલના સુત્રને સાર્થક કરવા માટે પ્રમુખ પરિવાર ફાઉન્ડેશન નામની એનજીઓએ વર્ષો જૂની કલાને ફરીથી જીવંત કરવા પ્રેરણા આપી, આ કળા ફરી જીવિત થતા નવી પેઢીઓ સમક્ષ સદીઓ પૂર્વ કેવા ફટાકડાનો ઉપયોગ થયો તે જાણી શકાશે, એટલું જ નહીં કેટલીક રોજગારીની તકોનું પણ સર્જન થશે.
સદીઓ પહેલા આવી રીતે બનતા ફટાકડા
પ્રમુખ પરિવાર ફાઉન્ડેશનના પ્રમુખ નીતલ ગાંધી જણાવે છે કે "આ ફટાકડા 100 ટકા સ્વદેશી છે. એક કુંભાર માટીનો ઉપયોગ કરીને કોઠીઓ માટીમાંથી બનાવે છે. આ કોઠીઓ ચક્રી કાગળ અને વાંસમાંથી બને છે. અમારો ઉદ્દેશ્ય વધુને વધુ આવા ફટાકડાઓ પ્રદાન કરવાનો છે. સ્થાનિક કલાકારોને રોજગાર તો મળશે જ સાથે આ ઇકો-ફ્રેન્ડલી છે જેથી પર્યવારણને પણ ફાયદો થશે, આ ફટાકડાઓનો ઉપયોગ કર્યા પછી તે પાણીમાં ઓગળી જાય છે. ઉપરાંત, તે બાળકો માટે સલામત છે. કોઈપણ વ્યક્તિ આ ફટાકડાનો ઉપયોગ કરી શકે છે. અમારી થીમ 'વૉકલ ફોર લોકલ' છે.
ફટાકડા બનાવવાની આ રીતે 400 વર્ષ જૂની
કોઠીઓ ફટાકડા બનાવવા માટે જાણકાર રમણ પ્રજાપતિ નામના કારીગરે તેને ફરી એકવાર કોઠીઓ બનાવે છે ત્યારે આ માટે એનજીઓને શ્રેય આપે છે કારીગરે કહ્યું કે આ ફટાકડા એ હદે સુરક્ષિત છે કે કોઈ તેને હાથમાં રાખીને તેને ફોડી શકે. ફટાકડા બનાવવાની આ રીતે 400 વર્ષ જૂની છે. મહત્વનું છે કે મોટી ઉંમરના લોકો કોઠીઓ બનાવતા હતા પરતું 20 વર્ષ પહેલા મેં ફટાકડા બનાવવાનું બંધ કરી દીધું કારણ કે તે નફાકારક નહોતું. પણ પછી પ્રમુખ પરિવાર ફાઉન્ડેશનના નીતલ ભાઈ આવ્યા અને મેં તેમને થોડી કોઠીઓના નમૂના બતાવ્યા. પછી મેં માટીના 2 ટ્રેક્ટરો ગોઠવણ કરીને કોઠીઓ બનાવ્યા અને આ રીતે સદીઓ જૂની રીતે ફરી જીવિત થઈ, આ દિવાળી દરમિયાન મને કમાણી થઈ આ ફટાકડાને કારણે સારી કમાણી થઈ વધુમાં કારીગરે કહ્યું કે અમે 1-5 લાખ કોઠીઓ બનાવી શકીએ છીએ, આગામી વર્ષોમાં પણ આ કામ ચાલું જ રહેશે.
જૂની કલા ફરી જીવિત થતા અનેક આશાઓ જાગી
આપને જણાવી દઈએ કે હાલ બજારમાં મળતા ફટાકડાને કારણે પ્રદુષણ વધ્યું છે. તેમજ પર્યાવરણને જોખમી પણ છે, ત્યારે ફટાકડા બનાવવાની 400 વર્ષ જૂની કલા ફરી જીવિત થતા અનેક આશાઓ જાગી છે.
