- ઉત્તરાખંડના જોશીમઠનો ચોંકાવનારો સર્વે
- આઈઆઈટી કાનપુરની રિસર્ચ ટીમેં કર્યો હતો
- આખરે જોશીમઠમાં જમીન કેમ સરકી ગઈ? જાણો
ઉત્તરાખંડના જોશીમઠમાં ખસી રહેલી જમીનને લઈને મોટો દાવો સામે આવ્યો છે. આ ઘટનાના થોડા દિવસ પહેલા આઈઆઈટી કાનપુરની રિસર્ચ ટીમ તે જ જગ્યાએ પહોંચી હતી. આ ટીમને ભૂસ્તરશાસ્ત્રી પ્રો. રાજીવ સિંહાએ લીડ કરી હતી. આ દરમિયાન ટીમે મહત્વનો સર્વે કર્યો હતો. પ્રો. રાજીવે સ્પષ્ટપણે કહ્યું કે અત્યારે જોશીમઠના પુનર્વસનની વાત જોખમથી ભરેલી છે. અત્યારે તો અહી રહેવું બિલકુલ યોગ્ય નથી. ચાલો જાણીએ કે વૈજ્ઞાનિકોની ટીમે સર્વે દરમિયાન શું જોયું? આખરે જોશીમઠમાં જમીન કેમ સરકી ગઈ? પ્રો. રાજીવ કેમ કહી રહ્યા છે કે હવે જોશીમઠ લોકો માટે રહેવા માટે યોગ્ય સ્થળ નથી?
પહેલા જાણો જોશીમઠમાં શું થયું?
ડિસેમ્બરથી જ જોશીમઠમાં ભૂસ્ખલનના કેસ આવવા લાગ્યા હતા. ગયા મહિને પ્રદેશમાં ઘણી જગ્યાએ ભૂસ્ખલનની ઘટનાઓ બની હતી. શહેરના મનોહર બાગ વોર્ડ, ગાંધી વોર્ડ અને સિંધર વોર્ડમાં લોકોએ ઘરોમાં તિરાડો પડી હોવાની વાત જણાવી હતી. શહેર વિસ્તારમાં મકાનોની સાથે ખેતીની જમીનને પણ ભૂસ્ખલનની અસર થઈ હતી. અહી ખેતરોમાં મોટી તિરાડો પડી ગઈ હતી અને ઘણી જગ્યાએ ખેતરોમાં એક ફૂટ પહોળી તિરાડો પડી ગઈ હતી.
આ ઘટનાઓ બાદ વહીવટીતંત્ર પણ હરકતમાં આવ્યું હતું અને ચમોલી જિલ્લા વહીવટીતંત્ર દ્વારા સંયુક્ત ટીમની રચના કરવામાં આવી હતી. ટીમે બે દિવસ સુધી શહેરમાં ભૂસ્ખલનથી પ્રભાવિત ઘરોનો સર્વે કર્યો હતો. તાલુકા પ્રશાસન, નગરપાલિકા, ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ અને SDRFની સંયુક્ત ટીમ ઘરે-ઘરે જઈને બારીકાઈથી નિરીક્ષણ કર્યું હતું. જોશીમઠ નગરમાં લગભગ બે હજાર મકાનો છે. રવિવાર સુધી, ભૂસ્ખલનને કારણે 600 થી વધુ મકાનોમાં તિરાડો દેખાઈ હતી.
ભૂસ્ખલનની શ્રેણી સોમવારે રાત્રે સામે આવી જ્યારે અચાનક ઘણા ઘરોમાં મોટી તિરાડો દેખાઈ. જે બાદ સમગ્ર શહેરમાં ભયનો માહોલ ફેલાયો હતો. મારવાડી વોર્ડમાં આવેલી જેપી કંપનીની રહેણાંક વસાહતના અનેક મકાનોમાં તિરાડો જોવા મળી હતી. રાત્રે જ વસાહતની પાછળના ટેકરીમાંથી અચાનક ભૂરા રંગનું પાણી નીકળવા લાગ્યું. તિરાડને કારણે વસાહતનો એક બટ્રેસ પણ તૂટી પડ્યો હતો. આ સાથે બદ્રીનાથ હાઈવે પર પણ જાડી તિરાડો પડી ગઈ હતી. તે જ સમયે, તાલુકાની રહેણાંક ઇમારતોમાં પણ થોડી તિરાડો જોવા મળી હતી. ભૂસ્ખલનથી જ્યોતેશ્વર મંદિર અને મંદિર પરિસરમાં તિરાડો પડી હતી.
સિંહધાર વોર્ડમાં આવેલી બહુમાળી હોટેલ માઉન્ટ વ્યૂ અને મલેરી ઇન જમીન ધસી જવાને કારણે નાશ પામી હતી. સ્થાનિક લોકોના જણાવ્યા અનુસાર, સોમવારે રાત્રે લગભગ 10 વાગ્યાની આસપાસ હોટલની દિવાલોમાંથી તિરાડ પાડવાનો અવાજ આવવા લાગ્યો હતો, જેના કારણે આ હોટલની પાછળ રહેતા પાંચ પરિવારના લોકો ગભરાઈ ગયા હતા.
મંગળવારે જોશીમઠમાં ભૂસ્ખલનની સ્થિતિ વધુ વણસી હતી. સ્થાનિકોએ મંગળવારે જોશીમઠ ખડકમાંથી પાણી નીકળતું જોયું. જમીનમાંથી નીકળતું પાણી ખેતરોની તિરાડોમાં પ્રવેશી રહ્યું છે, જેના કારણે ખતરો વધુ વધી ગયો છે. મંગળવારે શહેરના તમામ નવ વોર્ડમાં એક યા બીજા ઘરમાં તિરાડો જોવા મળી હતી. અહીંથી વહીવટીતંત્રે મંગળવારે પાંચ અસરગ્રસ્ત પરિવારોને શિફ્ટ કર્યા, જ્યારે ઘણા અસરગ્રસ્તોએ તેમના ઘર છોડી દીધા.
જોશીમઠમાં ભૂસ્ખલન બુધવારે વિકરાળ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું હતું. વિસ્તારના વોર્ડના ઘરોમાં તિરાડો પડતા લોકો ગભરાટમાં આવી ગયા હતા. બુધવારે, જેપી કોલોનીના 50 અસરગ્રસ્ત પરિવારોને જેપી કંપની દ્વારા અને 16 અસરગ્રસ્ત પરિવારોને વહીવટીતંત્ર દ્વારા વિવિધ વોર્ડમાંથી સુરક્ષિત સ્થળોએ ખસેડવામાં આવ્યા હતા. સાથે જ મારવાડીમાં જમીનમાંથી સતત પાણી નીકળવાના કારણે નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં આવેલી ઈમારતો પણ જોખમમાં આવી ગઈ છે. શહેરના સિંહધાર વોર્ડમાં આવેલી BSNLની ઓફિસ અને રહેણાંક મકાનોમાં પણ તિરાડો જોવા મળી હતી. જોશીમઠમાં ઔલી રોપ-વે ટાવરની આસપાસના મેદાનમાં પણ તિરાડો દેખાઈ હતી, ત્યારબાદ રોપ-વેની કામગીરી આગળના આદેશો સુધી અટકાવી દેવામાં આવી હતી.
જમીનો કેમ ઘસી રહી છે?
આ સમજવા માટે, અમે IIT કાનપુરના અર્થ સાયન્સ વિભાગના વરિષ્ઠ પ્રોફેસર ડૉ. રાજીવ સિંહા સાથે વાત કરી. પ્રો. જોશીમઠની ઘટનાના થોડા દિવસો પહેલા સિંહા તેમની ટીમ સાથે ત્યાં હતા. પ્રો. સિંહા અને તેમની ટીમે જોશીમઠ વિસ્તારનો ડ્રોન સર્વે કર્યો હતો. હવે તેનો રિપોર્ટ તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યો છે. જોકે, પ્રો. સિન્હાએ કેટલીક મહત્વપૂર્ણ બાબતોની નોંધ લીધી.
પ્રો. સિંહાએ કહ્યું, 'જોશીમઠ અને આજુબાજુનો સમગ્ર વિસ્તાર ભયથી ભરેલો છે. આ જમીન સ્લાઇડિંગ ઝોનમાં છે. અહીં દાયકાઓથી લેન્ડ સ્લાઈડિંગ થઈ રહ્યું છે. જો કે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તે સ્થિર રહ્યું છે. અવારનવાર લેન્ડ સ્લાઇડ થવાને કારણે અહીંના ખડકો નબળા પડી ગયા છે. આમ છતાં લોકોએ અહીં કાટમાળ પર ઘર અને હોટલ બનાવી છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં અહીં વિકાસના ઘણા કામો થયા છે. હવે ફરી એકવાર પહાડોને ઉશ્કેરવામાં આવી રહ્યા છે. જેના કારણે અંદરથી કાટમાળ સરકી રહ્યો છે અને જમીન ધસી પડી છે.
પ્રો. સિન્હા કહે છે, 'સર્વે દરમિયાન એ વાત પણ સામે આવી છે કે ખીણમાં નદીઓના કિનારે વસ્તી સ્થાયી થઈ ગઈ છે. આ ખૂબ જ ખતરનાક છે. બિનઆયોજિત વિકાસના કારણે હવે લોકોના જીવ જોખમમાં મુકાયા છે. જો સમયસર તેને સુધારવામાં નહીં આવે તો આવનારા સમયમાં વધુ ભયાનક સ્થિતિ જોવા મળી શકે છે. પ્રો. સિન્હાના મતે, જ્યારે ભૂકંપ અને વરસાદ વિના જમીન ખસવા લાગી છે, તો અંદાજો લગાવો કે જો વરસાદ પડે કે ભૂકંપ આવે તો સ્થિતિ કેટલી ખતરનાક હશે.
તો હવે શું કરવું જોઈએ?
પ્રો. સિંહાએ પહાડી વિસ્તારો માટે પણ કેટલાક સૂચનો આપ્યા હતા. આ મુજબ...
1. જોશીમઠ અને આસપાસના વિસ્તારોને તાત્કાલિક ખાલી કરાવવા જોઈએઃ
હવે આ વિસ્તાર ખુબ જોખમથી ભરેલો છે. વરસાદ અને ધરતીકંપ વિના જોશીમઠ, કર્ણપ્રયાગ જેવા વિસ્તારોમાં આ પ્રકારની તબાહી થઈ શકે છે ત્યારે કલ્પના કરો કે હળવો વરસાદ કે ભૂકંપ આવે તો શું થશે? એટલા માટે સરકારે હાલ પૂરતો આખો વિસ્તાર તાત્કાલિક ખાલી કરાવવો જોઈએ.
2. ખીણનો અભ્યાસ કરીને તરત જ બફર ઝોન નક્કી કરવા જોઈએઃ
ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ અને અન્ય તમામ હિમાલયન પર્વતમાળાઓનો અભ્યાસ તાત્કાલિક શરૂ કરવો જોઈએ. ખીણોને બફર ઝોનમાં વિભાજિત કરવી જોઈએ. તેનો અભ્યાસ કર્યા બાદ એ શોધવું જોઈએ કે નદી કિનારે આવેલ વિસ્તાર કેટલો સંવેદનશીલ છે. જ્યાં કોઈપણ પ્રકારના બાંધકામ પર પ્રતિબંધ મૂકવો પડશે. જો હવે આવું નહીં થાય તો જોશીમઠ અને કર્ણપ્રયાગ જેવા અન્ય વિસ્તારોમાં પણ આવી ઘટનાઓ બની શકે છે.
3. ગામો અને નગરોની સ્થાપના પહાડો પર આયોજનબદ્ધ રીતે થવી જોઈએઃ
ખીણ પર અભ્યાસ કર્યા બાદ તેના અહેવાલ મુજબ પહાડો પર ગમે ત્યાં ગામો અને નગરોની સ્થાપના કરવી જોઈએ. એવું જરૂરી નથી કે જો લાંબા સમય સુધી ભૂકંપ કે લેન્ડ સ્લાઈડ ન આવે તો તે સુરક્ષિત જગ્યા બની જાય છે. ત્યાં પણ અચાનક કોઈ ઘટના ઘટી શકે છે.
