એનાલિસિસ / ઈસ્લામી દેશોમાં સાઉદી અરેબિયાના દબદબાના અંતનો આરંભ?

• મુસ્લિમ દેશો પર સાઉદી અરેબિયાની પકડ ઢીલી થાય તેનાથી ઇરાનને સૌથી વધુ ખુશી થાય તે પણ દેખીતું
• સાઉદી અરેબિયાના વિરોધ વચ્ચે ઓઆઇસીના મંચથી અલગ મલેશિયામાં બેઠક યોજાઇ 
• પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન ઇમરાનખાને સાઉદી અરેબિયાની મુલાકાત પછી છેલ્લી ક્ષણોમાં તેનાથી દૂર રહેવાનું નક્કી કર્યું 

આ બેઠક ઇસ્લામિક દેશોમાંથી ઉદભવતા નવા સમીકરણને આકાર આપવાનો પ્રયાસ

મલેશિયાની રાજધાની કુઆલાલુમ્પુરમાં૧૮થી ર૧ ડિસેમ્બરની વચ્ચે મુસ્લિમ દેશોની બેઠક મળી હતી. આમ તો નિયમિત રીતે આવી બેઠક ઓઆઇસી (ઓર્ગેનાઇઝેશન ઓફ ઇસ્લામિક કો-ઓપરેશન)ના નેજા હેઠળ મળે છે, પરંતુ આ બેઠક  ઇસ્લામિક વિશ્વનાં બે જૂથોમાં ભાગલાના ગંભીર સંકેત આપે છે. આ પહેલીવાર છે જ્યારે પાવરફુલ સાઉદી અરેબિયાના વિરોધ વચ્ચે ઓઆઇસીના મંચથી અલગ મલેશિયામાં બેઠક યોજાઇ હતી. જેમાં દુનિયાના મુસ્લિમોની ચિંતા અને સમસ્યાને અવાજ આપવાનો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો. આ કોઈ નવો બ્લોક બનાવવાની અથવા ઓઆઈસીને ટક્કર આપવાની વાત નથી તેવો આયોજકોનો દાવો ઘણાને ગળે ઊતરતો નથી. આ સ્પષ્ટતાને ઘણા ઔપચારિક અને કેટલાક દેશોના વિરોધને શાંત કરવાના પ્રયાસરૂપે જુએ છે. સત્ય એ છે કે આ બેઠક ઇસ્લામિક દેશોમાંથી ઉદભવતા નવા સમીકરણને આકાર આપવાનો પ્રયાસ છે.

લાંબા સમય સુધી ઇસ્લામી જગતના અગ્રણી રહેલા તુર્કી માટે હવે તે સ્થાન હાંસલ કરવાનું બહુ મુશ્કેલ 

સાઉદી અરેબિયા તેને ઓઆઇસીમાં તેના આધિપત્ય સામે ખુલ્લેઆમ પડકાર તરીકે લઈ રહ્યું છે. આજ કારણ છે કે શરૂઆતથી જ આ બેઠકને લઈને ઉત્સાહી રહેલા પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન ઇમરાનખાને સાઉદી અરેબિયાની મુલાકાત પછી છેલ્લી ક્ષણોમાં તેનાથી દૂર રહેવાનું નક્કી કર્યું હતું. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધના અંત સાથે ખિલાફત સમાપ્ત થઈ હતી. લાંબા સમય સુધી ઇસ્લામી જગતના અગ્રણી રહેલા તુર્કી માટે હવે તે સ્થાન હાંસલ કરવાનું બહુ મુશ્કેલ છે. જોકે તુર્કી  તે સ્થાન પાછું મેળવવા તમામ પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. તુર્કીનું સ્થાન લેનારા સાઉદી અરેબિયાના શાસકોએ ૧૯૭૮માં ઈરાનની ઇસ્લામિક ક્રાંતિના ડરથી કટ્ટરપંથી વહાબી ઇસ્લામને ખૂબ પ્રોત્સાહન અને ખુલ્લા હાથે નાણાં આપ્યાં હતાં. સાઉદી અરેબિયાના સામ્યવાદના વિરોધના નામે પોતાના સ્વાર્થ માટે અમેરિકાનો ખુલ્લો ટેકો પણ મળ્યો હતો. પરંતુ અફઘાનિસ્તાનથી તત્કાલીન સોવિયત સંઘે સૈન્ય પાછું ખેચ્યંુ તે પછી યુએસ સહિતના તમામ દેશો વિરુદ્ધ અલ કાયદાના આતંકવાદી હુમલાના કારણે સાઉદી અરેબિયાને કટ્ટરપંથી ઇસ્લામથી પોતાને દૂર રાખવાની ફરજ પડી હતી.

સાઉદી અરેબિયા ઇસ્લામિક જગતમાં તેના ઘટતા દબદબા સામે કયો વ્યૂહ અપનાવે છે તે હવે જોવાનું રહે

સાથે સાથે સાઉદી અરેબિયાની સૌથી મોટી મજબૂરી ઓઇલના ધંધા સાથે સંબંધિત છે. જેના કારણે પાકિસ્તાનના ધમપછાડા છતાં સાઉદી અરેબિયાએ આર્ટિકલ ૩૭૦ના મુદ્દે ભારત વિરુદ્ધ કોઈ નિવેદન જારી કર્યું ન હતું. શિયા બહુમતી ધરાવતો દેશ ઈરાનને સુન્ની દેશોની બહુમતી ધરાવતા ઇસ્લામિક વિશ્વની લગામ સંભાળવાનો મોકો ન મળે તે સ્વાભાવિક છે, પરંતુ મુસ્લિમ દેશો પર સાઉદી અરેબિયાની પકડ ઢીલી થાય તેનાથી ઇરાનને સૌથી વધુ ખુશી થાય તે પણ દેખીતું છે. અનેક મુસ્લિમ દેશો માને છે અને તેવો પ્રચાર પણ કરે છે કે સાઉદી અરેબિયાની આગેવાની હેઠળના પ્લેટફોર્મ પરથી મુસ્લિમ દેશોના મુદ્દાઓ મજબૂત રીતે મુકી શકાતા નથી. કેમકે સાઇદી અરેબિયાને તેના દેશ બહારના મુસ્લિમો કરતાં પોતાના આર્થિક સહિતનાં હિતોની ચિંતા વધારે છે.

તે સ્પષ્ટ છે કે આ નવા પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ આવા મુદ્દાઓને વધુ આક્રમક રીતે વધારવા માટે કરવામાં આવશે. જોકે તુર્કી, ઈરાન, કતાર અને મલેશિયાની આર્થિક સ્થિતિ એવી નથી કે તેઓ તેમની કોઈપણ વાત અન્ય દેશને દબાણથી મનાવી શકે કે કરી શકે. આમ છતાં ઇસ્લામિક દેશોનો આ ઘટનાક્રમ નોંધપાત્ર છે. સાઉદી અરેબિયા ઇસ્લામિક જગતમાં તેના ઘટતા દબદબા સામે કયો વ્યૂહ અપનાવે છે તે હવે જોવાનું રહે છે. ભારત સહિતના દેશોએ પણ હવે નવા સમીકરણોને ધ્યાનમાં રાખીને વિદેશનીતિમાં બદલાવ કરવો પડશે.