VTV વિશેષ / રશિયાના યૂક્રેન પર હુમલાનું કારણ 'NATO', જાણો રશિયાએ યુદ્ધનું પગલું શા માટે ભર્યું

• 6 દિવસની લડાઈમાં કોઈ પરિણામ ન મળી શક્યું
• EUમાં યુક્રેનના સમર્થનમાં 637 વોટ પડ્યા
• રશિયા અને યૂક્રેન વચ્ચેના વિવાદનું મૂળ તો NATO જ

રશિયાએ પૂરી ગણતરીપૂર્વક યુક્રેન પર કરેલા હુમલા બાદ વિશ્વભરમાં મહાયુદ્ધની આશંકા વચ્ચે ભારે ફફડાટ ફેલાયો છે ત્યારે ફરી એક વખત નાટો સામે અનેક સવાલો પણ ઊઠવા લાગ્યા છે. રશિયા જ્યારે યુક્રેનને તબાહ કરી રહ્યું હતું ત્યારે અમેરિકા સહિતના દેશોનું મૌન તો ખૂંચે તેવું હતું જ, પરંતુ નાટો પણ એક કદમ પાછું હટી ગયું અને યુક્રેનને ભીષણ યુદ્ધના ખપ્પરમાં હોમાઈ જવા દીધું. ઘણાં વર્ષો બાદ નાટો ફરી ચર્ચા અને વિવાદનાં વમળોમાં ઘેરાયું છે ત્યારે એક વાત સમજવી જરૂરી છે કે આ આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠન અને રશિયાના નાટો સાથેના વર્ષોજૂના વેરમાં જ યુક્રેન સંકટનાં મૂળ ધરબાયેલાં છે.

સાવ સરળ રીતે સમજીએ તો અમેરિકાના જોરદાર પ્રભુત્વવાળું નાટો આજે રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના વિવાદમાં સૌથી મોટું કારણ બનીને ઊભરી આવ્યું છે. એક સમયે સોવિયેત સંઘનો હિસ્સો રહેલું યુક્રેન નાટો સાથે જોડાવા ઈચ્છે છે, પરંતુ રશિયા પોતાની સુરક્ષાનાં કારણો આગળ ધરીને આ સમીકરણોને ખતરનાક ગણાવે છે અને આથી જ તે યુક્રેનને એમ કરવાથી રોકવા માટે તેના વિરુદ્ધ ભયાનક યુદ્ધ છેડી ચૂક્યું છે.

NATO યુરોપ અને ઉત્તર અમેરિકન દેશનું એક સૈન્ય અને રાજકીય ગઠબંધન 

હકીકતમાં જેની આજે ચોમેર ચર્ચા છે એ નાટોનું આખું નામ નોર્થ એટલાન્ટિક ટ્રીટી ઓર્ગેનાઈઝેશન (NATO) છે. આ યુરોપ અને ઉત્તર અમેરિકન દેશોનું એક સૈન્ય તથા રાજકીય ગઠબંધન છે. આમ તો નાટોની સ્થાપના ૪ એપ્રિલ, ૧૯૪૯ના દિવસે થઈ હતી. આ સંગઠનનું હેડ ક્વાર્ટર બેલ્જિયમના બ્રસેલ્સમાં આવેલું છે. નાટોની સ્થાપના સમયે અમેરિકા સહિત ૧૨ દેશ તેના સભ્ય હતા. હાલ ૩૦ દેશો નાટોના સભ્ય છે, જેમાં ૨૮ યુરો‌પિયન અને બે ઉત્તર અમેરિકન દેશનો સમાવેશ થાય છે.

શક્તિશાળી સંગઠન નાટોના ૧૨ સ્થાપક દેશોમાં અમેરિકા, બેલ્જિયમ, કેનેડા, ડેન્માર્ક, ફ્રાન્સ, આઈસલેન્ડ, ઈટાલી, લક્ઝમબર્ગ, નેધરલેન્ડ, નોર્વે, પોર્ટુગલ અને યુનાઈટેડ કિંગ્ડમ (યુકે) સામેલ હતા.

બીજા વિશ્વયુદ્ધ બાદ સોવિયેત સંઘને રોકવા માટે બનાવાયું હતું NATO

માનવજાત માટે કારમા ઘા સમાન બીજા વિશ્વયુદ્ધ બાદ સોવિયેત સંઘને રોકવા માટે અમેરિકન અને યુરો‌પિયન દેશોએ એક સૈન્ય ગઠબંધન બનાવ્યું હતું, જેને નાટો નામ આપવામાં આવ્યું હતું. હકીકતમાં બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી સોવિયેત સંઘ અને અમેરિકા દુનિયાની બે સૌથી મહાસત્તા બનીને ઊભરી આવ્યા હતા, જે દુનિયા પર પોતાનો દબદબો જાળવી રાખવા ઈચ્છતા હતા. આ કારણે અમેરિકા અને સોવિયેત સંઘના સંબંધો સતત કથળવા લાગ્યા હતા અને તેમની વચ્ચે ભયંકર કોલ્ડ વોરની શરૂઆત થઈ હતી.

સોવિયેત સંઘની કોમ્યુનિસ્ટ સરકાર બીજા વિશ્વયુદ્ધ બાદ સાવ નબળા પડી ચૂકેલા યુરો‌પિયન દેશો પર પોતાનું વર્ચસ્વ સ્થાપિત કરવાના ખતરનાક ઈરાદા ધરાવતી હતી. એ વખતે સોવિયેત સંઘની યોજના તુર્કી અને ગ્રીસ પર પોતાનો કબજો જમાવવાની હતી. તુર્કી-ગ્રીસ પર કાબૂ મેળવીને સોવિયેત સંઘ બ્લેક સી દ્વારા થનારા દુનિયાભરના વેપારને પોતાના અંકુશમાં લેવા માગતું હતું. આખરે યુરોપમાં સોવિયેત સંઘના વધતા જતા ફેલાવાને રોકવા માટે યુરો‌પયિન દેશો અને અમેરિકાએ સાથે મળીને નાટોનો પાયો નાખ્યો હતો.

રશિયા અને યૂક્રેન વચ્ચેના વિવાદનું મૂળ તો NATO જ

રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના વિવાદના મૂળમાં તો નાટો જ રહેલું છે. વર્ષ ૧૯૯૧માં સોવિયેત સંઘના વિઘટન બાદ નાટોએ ખાસ કરીને યુરોપ અને સોવિયેત સંઘનો હિસ્સો રહેલા દેશો વચ્ચે ઝડપથી વિસ્તરણ કર્યું હતું. વર્ષ ૨૦૦૪માં સોવિયેત સંઘનો હિસ્સો રહી ચૂકેલા ત્રણ દેશ લેટિવિયા, પસ્તોનિયા અને લિથુઆનિયા નાટો સાથે જોડાઈ ગયા. આ ત્રણેય રશિયાની સરહદે આવેલા દેશો છે.

આટલું ઓછું હોય તેમ નાટો દ્વારા રશિયાના દાઝ્યા પર અનેક ડામ દેવામાં આવ્યા છે. પોલેન્ડ, રોમાનિયા અને બલ્ગેરિયા જેવા યુરો‌િપયન દેશો પણ નાટોના સભ્ય બની ચૂક્યા છે. આ તમામ દેશ રશિયાની આસપાસ આવેલા છે અને તેમની અને રશિયા વચ્ચે એકમાત્ર યુક્રેન રહેલું છે.

સંરક્ષણ પરના ખર્ચ મામલે રશિયા અને નાટોની કોઈ સરખામણી થાય એમ નથી

સૈન્યની તાકાત હોય કે પછી સંરક્ષણ પર કરવામાં આવતો ખર્ચ, બંને મામલે રશિયા અને નાટોની કોઈ સરખામણી થાય એમ નથી. નાટોના સત્તાવાર આંકડાઓ અનુસાર વર્ષ ૨૦૨૧માં તમામ ૩૦ દેશોનો અંદાજિત સંયુક્ત ખર્ચ ૧,૧૭૪ અબજ ડોલર કરતાં પણ વધુ હતો. ૨૦૨૦માં નાટોના દેશોએ ૧,૧૦૬ અબજ ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો, જ્યારે રશિયાએ ૨૦૨૦માં સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં માત્ર ૬૧.૭ અબજ ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો.   

જો રશિયા અને યૂક્રેન વચ્ચેના યુદ્ધમાં નાટો આવે તો શું થાય?

સૌથી મોટો ડર એ છે કે રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના યુદ્ધમાં જો નાટો સીધી રીતે સામેલ થયું તો તેનાં પરિણામો ખતરનાક આવશે, કેમ કે નાટો પાસે હાલ ૩૩ લાખથી વધુ જવાનો છે, જ્યારે રશિયા પાસે અંદાજે ૧૨ લાખ સૈનિકોની સેના છે, જેમાંથી આઠ લાખ જવાન સક્રિય હોવાનું જણાવાય છે.

6 દિવસની લડાઈમાં કોઈ પરિણામ ન મળી શક્યું

રશિયાએ યુક્રેન પર હુમલો કર્યો છે અને છેલ્લા 6 દિવસની લડાઈમાં કોઈ પરિણામ મળી શક્યું નથી. રશિયાને હતું કે અમે જલદી યુક્રેન પર કબજો કરી લેશું. પરંતુ રશિયા હજુ જીતી શક્યું નથી. પરંતુ પહેલાની અનેક ઘટનાઓને જોઈએ તો સામે આવે છે કે મોટા દેશ જંગ જીત્યા પછી પણ બીજા દેશો પર લાંબો સમય સુધી કબજો નથી જમાવી શક્યા. ત્યારે જાણિતા ઈતિહાસકાર યુવાલ નોહ હરારીએ આ મુદ્દે કહ્યું છે કે રશિયા આ યુદ્ધ આખરે હારી ગયું છે.

EU સંસદમાં યુક્રેન માટે થયું વોટિંગ

યુરોપિયન યૂનિયનમાં યુક્રેનની એન્ટ્રી માટે મહોર લાગી છે. EUમાં યુક્રેનના સમર્થનમાં 637 વોટ પડ્યા છે. વિરોધમાં માત્ર 13 વોટ મળ્યા,26 ગેરહાજર રહ્યા છે.