કોર્ટની ટકોર / ત્રણ વર્ષથી નાના બાળકોને પ્રિ-સ્કૂલ મોકલવા એ વડીલો દ્વારા કરાયેલ ગેરકાયદેસર કામ: હાઇકોર્ટનો આદેશ

• બાળકોને શાળામાં પ્રવેશ મામલે ગુજરાત હાઈકોર્ટની ટિપ્પણી
• 3 વર્ષથી નીચેના બાળકોને પ્રી-સ્કૂલમાં મોકલવા ગેરકાયદેસર
• શાળાએ મોકલવા માટે યોગ્ય ઉંમર તરીકે છ વર્ષ નક્કી કરી છે

નવી શિક્ષણ નીતિ હેઠળ સરકારે બાળકોને શાળાએ મોકલવા માટે યોગ્ય ઉંમર તરીકે છ વર્ષ નક્કી કરી છે. આ પહેલા તેમને ત્રણ વર્ષ માટે પ્રિ-સ્કૂલમાં પ્રાથમિક શિક્ષણ આપવામાં આવશે. આ નવા નિયમને પડકારતી અરજી પર સુનાવણી કરતી વખતે ગુજરાત હાઈકોર્ટ તેની સાથે સંમત થઈ છે. જ્યારે માતાપિતા પર કડક ટિપ્પણી કરતા કોર્ટે કહ્યું કે ત્રણ વર્ષથી ઓછી વયના બાળકોને પ્રી-સ્કૂલમાં મોકલવા એ માતાપિતા તરફથી ગેરકાયદેસર કૃત્ય છે. આ પિટિશન તે માતા-પિતા દ્વારા દાખલ કરવામાં આવી હતી જેમના બાળકો 1 જૂન, 2023 સુધીમાં છ વર્ષ પૂરા નથી કરી રહ્યા. પરંતુ આ તમામ બાળકોએ તેમના કિન્ડરગાર્ટન અને નર્સરીના ત્રણ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા છે. બાળકોના માતા-પિતાના એક જૂથે શૈક્ષણિક વર્ષ 2023-24માં ધોરણ 1 માં પ્રવેશ માટે વય મર્યાદા નક્કી કરીને 31 જાન્યુઆરી, 2020 ના રોજ રાજ્ય સરકારના નોટિફિકેશનને પડકારવાની માંગ કરી હતી. નવી શિક્ષણ નીતિમાં બાળકોને નર્સરીમાં ત્રણ વર્ષમાં લોઅર કિન્ડરગાર્ટન (LKG) માટે ચાર વર્ષમાં પ્રવેશ આપવો જોઈએ. જ્યારે અપર કિન્ડરગાર્ટન (યુકેજી) માટે આ ઉંમર પાંચ વર્ષ છે. આનો અર્થ એ છે કે બાળકોને છ વર્ષની ઉંમરે વર્ગ 1 માં પ્રવેશ આપતા પહેલા ત્રણ વર્ષનો આ આધાર પૂર્ણ કરવો પડશે. 

માતાપિતા ઉદારતાની માંગ કરી શકતા નથી

ચીફ જસ્ટિસ સુનિતા અગ્રવાલ અને જસ્ટિસ એનવી અંજારિયાની ડિવિઝન બેન્ચે તેના તાજેતરના આદેશમાં જણાવ્યું હતું કે ત્રણ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને પૂર્વશાળામાં જવા માટે દબાણ કરવું એ અમારા સમક્ષ પિટિશન કરનારા માતા-પિતા તરફથી ગેરકાયદેસર કૃત્ય છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે અરજદારો શિક્ષણનો અધિકાર અધિનિયમ, 2009ના શિક્ષણના અધિકારના નિયમો, 2012ના આદેશનું ઉલ્લંઘન કરવા માટે દોષિત હોવાથી તેઓ કોઈપણ પ્રકારની હળવાશ માંગી શકતા નથી. RTE નિયમો, 2012 ના નિયમ 8 ને ટાંકીને કોર્ટે કહ્યું કે કોઈપણ પૂર્વશાળાએ વર્ષના 1 જૂન સુધીમાં ત્રણ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા ન હોય તેવા બાળકને પ્રવેશ આપવો જોઈએ નહીં.

આ નિયમ ગુજરાતમાં પહેલેથી જ લાગુ છે

નિયમ 8 નું માત્ર અવલોકન એ શૈક્ષણિક વર્ષની 1લી જૂને ત્રણ વર્ષ પૂર્ણ ન કરનાર બાળકના પૂર્વશાળામાં પ્રવેશ પર પ્રતિબંધ છે. પ્રારંભિક બાળપણની સંભાળ અને ત્રણ વર્ષની ઉંમરે શિક્ષણ એ પૂર્વશાળાનું કામ છે. કોર્ટે કહ્યું કે બાળકને ફર્સ્ટ ક્લાસમાં જ ફોર્મલ સ્કૂલમાં એડમિશન લેવું પડશે. જે બાળકોના માતા-પિતાએ અરજી કરી હતી તેઓને ત્રણ વર્ષ પૂરા થાય તે પહેલા જ પ્રિસ્કુલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ કોર્ટે આના પર વાલીઓને કોઈ રાહત આપી નથી. ચુકાદામાં RTE નિયમો 2012નો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં પૂર્વશાળામાં પ્રવેશ માટે લઘુત્તમ વય નિર્ધારિત કરવામાં આવી હતી, જે 18 ફેબ્રુઆરી, 2012થી ગુજરાતમાં લાગુ કરવામાં આવી છે.

શું હતી માતાપિતાની દલીલ?

અરજદારોના વકીલે કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે તેઓ ચાલુ શૈક્ષણિક વર્ષ માટે જૂન 1ની કટ-ઓફ તારીખને પડકારવા માગે છે કારણ કે તે ચાલુ શૈક્ષણિક સત્રમાં રાજ્યના લગભગ નવ લાખ બાળકોને તેમના શિક્ષણના અધિકારથી વંચિત કરશે. તેણે કોર્ટ પાસેથી નિર્દેશ માંગ્યો હતો કે જે બાળકોએ પૂર્વશાળામાં ત્રણ વર્ષ પૂરા કર્યા છે પરંતુ 1 જૂન, 2023 સુધીમાં છ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા નથી. તેમને વર્તમાન શૈક્ષણિક વર્ષ માટે મુક્તિ આપવામાં આવે અને એડજસ્ટ કરવામાં આવે. તેઓએ દલીલ કરી હતી કે પ્રવેશ નકારવાથી બંધારણની કલમ 21A અને શિક્ષણ અધિકાર અધિનિયમ, 2009 દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત તેમના શિક્ષણના અધિકારનું ઉલ્લંઘન થશે. કોર્ટે કહ્યું કે માતાપિતાની દલીલ કે તેમના બાળકો શાળા માટે તૈયાર છે કારણ કે તેઓએ પૂર્વશાળામાં ત્રણ વર્ષનું પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યું છે, કારણ કે તેમને શૈક્ષણિક સત્ર 2020-21માં ત્યાં પ્રવેશ આપવામાં આવ્યો હતો, તે તેનાથી પ્રભાવિત નથી.

હાઈકોર્ટે કરી ટિપ્પણી

હાઈકોર્ટે આ મમલે RTE એક્ટ, 2009ની કલમ 2(c) મુજબ છ વર્ષ સુધીનું બાળક તેનો અભ્યાસ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી મફત અને ફરજિયાત શિક્ષણના અધિકારનો ઉપયોગ કરવા માટે શાળામાં પ્રવેશ માટે પાત્ર છે. કોર્ટે કહ્યું કે કલમ 21Aની બંધારણીય જોગવાઈ અને RTE એક્ટ, 2009ની કલમ 3 દ્વારા બાળકને આપવામાં આવેલા અધિકારો છ વર્ષની ઉંમર પૂર્ણ થયા પછી શરૂ થાય છે. તે જણાવે છે કે RTE એક્ટ, 2009ની કલમ 2(c), 3, 4, 14 અને 15 નું સંયુક્ત વાંચન એ સ્પષ્ટ કરે છે કે છ વર્ષથી વધુ ઉંમરના બાળકને ઔપચારિક શાળામાં શિક્ષણનો ઇનકાર કરી શકાય નહીં. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ, 2020 એ માન્યતા આપી છે કે છ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને 'પ્રારંભિક બાળ સંભાળ અને શિક્ષણ' એટલે કે પ્રિ-સ્કૂલની જરૂર છે. આ એ ઉંમર છે જે માનસિક વિકાસ માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે.