રિસર્ચ / એવાં 14 કારણો જે કિશોરો-નવ યુવાનોને આત્મહત્યા માટે કરે છે મજબૂર, જુઓ શું કહે છે મનોવૈજ્ઞાનિક સ્ટડી

• કિશોરો અને યુવાનોમાં આત્મહત્યાના કારણો વિશે અભ્યાસ 
• એવાં કારણો જે કિશોરો-યુવાનોને આત્મહત્યા માટે કરે છે મજબૂર
• બાળકોના હતાશાના લક્ષણોની તપાસ કરતા રહો

યુવાન બનવું એ તણાવપૂર્ણ સમય છે. આ સમયે તેઓ મોટા ફેરફારોમાંથી પસાર થઈ રહ્યા છે. આમાં શરીરના ફેરફારો, વિચારોમાં ફેરફાર અને લાગણીઓમાં ફેરફારનો સમાવેશ થાય છે. તણાવ, મૂંઝવણ, ડર અને શંકાની તીવ્ર લાગણીઓ કિશોરોની અને યુવાનોની સમસ્યા હલ કરવાની અને નિર્ણયો લેવાની ક્ષમતાને અસર કરી શકે છે. તે સફળ થવા માટે દબાણ પણ અનુભવી શકે છે. કેટલાક એવા કારણો વિષે જાણવું જરૂરી છે જે યુવાનોને આત્મહત્યાના પગલા લેવા માટે ઉશ્કેરે છે. આ અંગે મનોવિજ્ઞાન ભવનના અધ્યાપકો એ અભ્યાસ કર્યો જે નીચે મુજબ છે.

1. સામાન્ય રીતે શાળાના કિશોરોમાં કોપીકેટ આત્મહત્યાના વધુ કિસ્સાઓ છે એટલે કે જૂથમાં સાથે રહેતા વિદ્યાર્થીઓમાં આત્મહત્યાના કિસ્સાઓ છે. આવા કિસ્સાઓમાં, બાળકોના સમગ્ર જૂથમાં હતાશાનું એક જ કારણ છે. આવી સ્થિતિમાં, જ્યારે એક આત્મહત્યા કરે છે, ત્યારે બીજો પણ તે જ રીતે હતાશાની સ્થિતિમાંથી બહાર નીકળે છે.
2. કિશોરોમાં આત્મહત્યાના કારણ તરીકે ડ્રગનો ઉપયોગ પણ સામેલ છે. માદક દ્રવ્યો જેવા કોઈપણ દ્રવ્યોના વ્યસની હોવાના કારણે પણ તેઓ આ પગલું ભરવા તરફ પ્રેરાય છે. જ્યારે આલ્કોહોલ અથવા ડ્રગ્સનું સેવન કરે છે, ત્યારે તેઓ વધુ આવેગજન્ય બની જાય છે. આવી સ્થિતિમાં તેઓ વિચાર્યા વિના આત્મહત્યા કરવાનો પ્રયાસ કરી શકે છે.
3. શૈક્ષણિક દબાણ આત્મહત્યાનું કારણ બની રહે છે. માતા-પિતા, શિક્ષકો અને સમાજની ઉચ્ચ અપેક્ષાઓ અનુસાર પરીક્ષામાં સારો દેખાવ કરવાના અતિશય તણાવ અને દબાણને કારણે બાળક આ દિશામાં આગળ વધે છે.   આ દબાણ કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ માટે ઘાતક સાબિત થઇ શકે છે, જે નિષ્ફળતા અને નિરાશાની લાગણી તરફ દોરી જાય છે.
4. યુવકો ઘણી વખત અહંકારી આત્મહત્યા કરે છે. એટલે કે ખોટા અહંકારમાં આવીને તેઓ આ પગલું ભરે છે. આત્મહત્યામાં, લોકોના ચોક્કસ જૂથમાં આત્મહત્યાના બનાવો બને છે.
5. માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ જેમ કે ડિપ્રેશન, ચિંતા અને બાયપોલર ડિસઓર્ડર વિદ્યાર્થીઓ માટે આત્મહત્યાનું કારણ બની શકે છે. તણાવ, એકલતા અને સમર્થનના અભાવ દ્વારા આ પરિસ્થિતિઓ વધુ ખરાબ થઈ શકે છે.
6. શૈક્ષણિક કેન્દ્રોમાં ઘણા વિદ્યાર્થીઓ દૂર દૂરથી આવે છે અને તેમના પરિવાર અને મિત્રોથી દૂર રહે છે. આ એકલતાની લાગણીઓ તેમને આત્મહત્યા તરફ દોરી શકે છે, જે ખાસ કરીને અજાણ્યા અને સ્પર્ધાત્મક વાતાવરણમાં વધુ અનુભવાય છે.
7. નાણાકીય મુશ્કેલીઓ, જેમ કે ટ્યુશન ફી અથવા જીવન ખર્ચ પરવડી શકવા માટે સક્ષમ ન હોવા, વિદ્યાર્થીઓ માટે ખૂબ જ તણાવ અને ચિંતાનું કારણ બની શકે છે. તે વાતાવરણ તેમને નિરાશાની લાગણીઓ તરફ દોરી શકે છે.
8. સાયબર ધમકીઓ, સાયબર બુલીંગ અને ઓનલાઈન હેરાનગતિની ઘટનાઓ વધુને વધુ સામાન્ય બની રહી છે અને વિદ્યાર્થીઓની આત્મહત્યામાં ફાળો આપે છે. સાયબર ગુંડાગીરીના ઘણા સ્વરૂપો છે, જેમ કે પજવણી અથવા સોશિયલ મીડિયા દ્વારા ધાકધમકી આપવી, બિભત્સ વાતો દ્વારા શિકાર બનાવવા વગેરે. આ સાયબર બુલીંગનો ભોગ બનનાર વ્યક્તિ આત્મહત્યા તરફ દોરાઈ શકે.
9. માદક દ્રવ્ય અને દારૂનો દુરુપયોગ કિશોરો/યુવાનોની આત્મહત્યાનું જોખમ વધારી શકે છે. પદાર્થનો દુરુપયોગ માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ, નાણાકીય મુશ્કેલીઓ અને કાનૂની સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે જે વિદ્યાર્થીઓ પર હાવી થઈ શકે છે.
10. સંબંધની સમસ્યાઓ, જેમ કે એકલતા, કૌટુંબિક સંઘર્ષ અને મિત્રતાના મુદ્દાઓ પણ વિદ્યાર્થીની આત્મહત્યામાં ફાળો આપી શકે છે. ગમતા વ્યક્તિ દ્વારા લાગણીઓ દુભાવી એ પણ એક કારણ બની શકે.
11. શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં ઘણા વિદ્યાર્થીઓ જ્યારે મુશ્કેલીઓનો સામનો કરે છે ત્યારે મદદ લેવામાં અચકાય છે. આ માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ, અપમાન અથવા નિર્ણય ન લેવાના ના ડરને કારણે થઈ શકે છે. આ સમર્થનનો અભાવ નિરાશાની લાગણીઓ તરફ દોરી શકે છે.
12. છૂટાછેડા પણ યુવાનોમાં આત્મહત્યાનું કારણ બની રહે છે.
13. પ્રેમમાં નિષ્ફળતા એ તરુણો અને યુવાનોની આત્મહત્યાનું એક અગત્યનું કારણ છે. પ્રેમમાં નિષ્ફળ જવાની બીકે અથવા ગમતા પાત્ર સાથે લગ્ન ન થવાની બીકે આત્મહત્યા કરવા દોરાય છે.
14. પરીક્ષામાં નિષ્ફળતા ઘણા તરુણો કે યુવાનો સહન કરી શકતા નથી અને આત્મહત્યા જેવું અવિચારી પગલું ભરે છે.   

માતા-પિતા અને નાના બાળકો વચ્ચે મજબૂત સંબંધ એ યુવા લોકોને માનસિક રીતે સ્વસ્થ રાખવા માટે વધુ જરૂરી

યુવાનો અને તેમના માતા-પિતાને ક્યારેક એવું લાગે છે કે તેઓ જુદી જુદી દુનિયાના છે. બંને પક્ષોને એકબીજા   પાસેથી ઘણી બધી અપેક્ષાઓને લીધે, ક્યારેક સાથે રહેવાનું અશક્ય લાગે છે. પરિણામે, માતાપિતા અને યુવાનો વચ્ચે ગેરસમજણો રોજિંદી સમસ્યા બની જાય છે, જે દલીલોના ચક્રમાં ફેરવાય છે જે તેમની વચ્ચે વધતા જતા મતભેદો મનભેદ તરફ દોરી જાય છે. આ મતભેદોને રોકવા માટે, બંને પક્ષોએ એકબીજાના દૃષ્ટિકોણથી વસ્તુઓ જોવી જોઈએ, જેથી યુવાનો અને તેમના માતા-પિતા વચ્ચે પ્રેમભર્યા સંબંધને ટકાવી શકાય અને એક મજબુત સમાજની સ્થાપના કરી શકાય.

કિશોરાવસ્થા દરમિયાન માતાપિતા માટે તેમના બાળકો કયા પડકારોનો સામનો કરી રહ્યા છે તે જાણવું મુશ્કેલ બની શકે છે. જેમ જેમ તેઓ વધે છે તેમ તેમ શારીરિક અને માનસિક રીતે ઘણા ફેરફારો થાય છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, તેઓને તેમના જીવનમાં સામાન્ય ઉતાર-ચઢાવનો સામનો કરવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે, પછી તે અભ્યાસમાં હોય કે મિત્રો સાથે. તેઓ સરળતાથી જાળમાં ફસાઈ જવાના અને સૌથી વધુ પ્રભાવિત થવાનું ઉચ્ચ જોખમ ધરાવે છે, જેનાથી તેઓ આત્મહત્યા માટે સંવેદનશીલ બને છે. માતાપિતાએ અમુક બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે.

બાળકોના હતાશાના લક્ષણોની તપાસ કરતા રહો
દરેક બાળક માટે શાળા કે કોલેજમાં ખરાબ દિવસ આવે તે સામાન્ય વાત છે, પરંતુ જો તે થોડા દિવસો કે અઠવાડિયા સુધી આ જ મૂડમાં હોય તો ડોક્ટરની કે સારા સલાહકાર કે મનોવૈજ્ઞાનિકની સલાહ લેવાનો સમય આવી ગયો છે. કારણ વગર ઉદાસી અનુભવવી, રસ કે ખુશી ગુમાવવી, ચીડિયાપણું, નિરાશા કે ગુસ્સો થવો, કારણ વગર રડવું, અને ખરાબ ઊંઘ જેમ કે અનિદ્રા અથવા વધુ પડતી ઊંઘ એ ડિપ્રેશનના કેટલાક સામાન્ય લક્ષણો છે જેના વિશે દરેકને જાણ હોવી જરૂરી છે.. ડિપ્રેશનનું નિદાન એ આત્મહત્યાની સ્થિતિની સારવારમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. લક્ષણો જાણીને ડૉક્ટરની સલાહ લઈને યોગ્ય ઉપચાર કરવો જરૂરી છે.

બાળક સાથે તેની લાગણીઓ વિશે વાત કરવી જરૂરી
જો માતાપિતા તરીકે  બાળકની વર્તણૂકમાં ફેરફાર જોવા મળે  અથવા જો લાગે કે બાળક ડિપ્રેશનમાંથી પસાર થઈ રહ્યું છે, તો તેની લાગણીઓ અને બાળકને નિરાશ ન થવા દેવું. બાળકને અને કિશોરને પૂછવું જોઈએ કે તેમને શું પરેશાન કરી રહ્યું છે તે વિશે વાત કરવી જરૂરી છે. બાળકને શું પરેશાન કરી રહ્યું છે તે શોધવા માટે શાળામાં અથવા ઘરે ચાલી રહેલી બાબતોની ચર્ચા કરો. બાળકો તેમની સમસ્યાઓ કે ચિંતાઓ લઈને સામેથી પાસે આવે તેની રાહ ન જુઓ. તેમને પૂછવું કે શું તેઓ કંઈપણ સમસ્યાઓ વિશે વાત કરવા માગે છે તો તે વિષે વાત કરવી. આ સરળ અભિગમ મોટો ફરક લાવી શકે છે.

આત્મહત્યાની ધમકીઓને અવગણશો નહીં
મોટાભાગના લોકો કરે છે તે સામાન્ય ભૂલોમાંની એક છે આત્મહત્યાની ધમકીઓને અવગણવી, પછી ભલે તે બાળકની હોય કે પુખ્ત વયની હોય. પરંતુ આ સંપૂર્ણપણે ખોટું છે કારણ કે આ ધમકીઓ આત્મહત્યાનો મુખ્ય સંકેત હોઈ શકે છે અને તેમને અવગણવાથી પ્રિયજનો દુર થઇ જઈ શકે છે. કોઈપણ લેખિત નિવેદનો અથવા મૌખિક ધમકીઓ જેમ કે "હું મરવા માંગુ છું" અથવા "હું હવે જીવવા માંગતો નથી" ગંભીરતાથી લેવા જોઈએ.

સારા સલાહકાર કે મનોવૈજ્ઞાનિકની મુલાકાત લેવી
વર્ષોથી માનસિક સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતો દ્વારા જે રીતે સારવાર આપવામાં આવે છે તેમાં ધરખમ ફેરફાર થયો છે, જ્યારે મનોચિકિત્સકની મુલાકાત લેવાની વાત આવે ત્યારે હજુ પણ એક સુગ દેખાય છે. માનસિક સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતો માત્ર તાણ અથવા ડિપ્રેશન જેવી યોગ્ય માનસિક સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિનું નિદાન કરવામાં જ મદદ કરતા નથી પરંતુ જીવનની સારી ગુણવત્તા માટે તમને યોગ્ય સમર્થન અને સારવાર પણ પ્રદાન કરે છે. કોઈને આત્મહત્યાના વિચારો આવે છે અથવા તેને નુકસાન થવાનું જોખમ છે, તો નિષ્ણાત મનોચિકિત્સક કાઉન્સેલિંગ કરી શકે છે અથવા યોગ્ય   સારવાર શરૂ કરી શકે છે.

બાળકને વધુ સામાજિક બનવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા જરૂરી
સામાન્ય રીતે એકલા રહેવાને બદલે નજીકના લોકો અને પ્રિયજનોની આસપાસ રહેવું વધુ સારું છે કારણ કે તે તેઓ વ્યક્તિની ચિંતાઓ ભૂલી જવા અને ખુશ રહેવામાં મદદ કરે છે. ડિપ્રેશન અથવા આત્મહત્યાના વિચારો ધરાવતા લોકો ઘણીવાર એકલા રહેવાનું પસંદ કરે છે, તેથી તેમને બહાર રમવા માટે પ્રોત્સાહિત કરીને, તેમને ખરીદી કરવા અથવા નજીકના પાર્કમાં લઈ જઈને, તેમની સાથે સમય પસાર કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરીને પરિસ્થિતિમાંથી બહાર આવવામાં મદદ કરવી જરૂરી છે.

માતાપિતાએ તેમના નાના બાળકો સાથે કેવું વર્તન કરવું જોઈએ

• માતાપિતાએ બાળકો વિશે કોઈ પૂર્વ ધારણા રાખવાનો પ્રયાસ કરવો  નહીં. ખુલ્લા મનના બનવું જરૂરી છે.
• તેમના માતાપિતા ન બનતા તેમના મિત્ર બની તેમને સમજવા અને સમજાવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
• માતાપિતાએ ખાતરી કરવી જરૂરી છે   કે તેમના   શબ્દો બાળકોને નુકસાન પહોંચાડે નહીં, બોલતા પહેલા વિચારવું કે શું તેઓ યોગ્ય શબ્દો બોલી રહ્યા છે?
• બાળકો સાથે સભ્યતા અને આદર સાથે વાત કરવી જરૂરી છે.
• બાળકોને કારણ વગર પરેશાન કરવા નહીં.
• બાળકો શું કહેવા માગે છે તે સાંભળવું અને તેમના દૃષ્ટિકોણને સમજવું જરૂરી છે.
• જ્યારે બાળક માતાપિતાની આસપાસ હોય ત્યારે તેમના પર ધ્યાન આપવું જરૂરી છે.
• જ્યારે બાળકો ભૂલો કરે છે, ત્યારે તેમને દોષ ન આપવો, તેમને મારવા નહી. જ્યારે પરિસ્થિતિ શાંત થઈ જાય, ત્યારે તેમને સમજાવવા કે તેઓ કઈ જગ્યાએ ભૂલ કરી ગયા કે શું ધ્યાન રાખવાની જરૂર હતી?
• તેમના બાહ્ય વર્તનને બદલે તેમના સારા ઇરાદા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ.
• શાંત અને તટસ્થ બની નિર્ણય લેવા.
• માતાપિતાએ બાળકની ભાવનાત્મક સ્થિતિ પ્રત્યે સંવેદનશીલ બનવું જોઈએ.
• બાળકો માતા પિતા પર નિર્ભર છે માટે તેમની સાથે યોગ્ય વર્તન કરવું જોઈએ.
• બાળકોની વાતો અને કાર્ય પર વિશ્વાસ કરવો જરૂરી છે., શંકાશીલ ન બનવું જોઈએ.
• બાળકોને પ્રેમથી જીતવા જેથી તેઓ માતાપિતાને જોઈને આનંદથી કૂદી પડે અને તેઓ માતાપિતાને ક્યારેય છોડે નહી.

યુવાનો/તરુણોએ તેમના માતાપિતા સાથે કેવું વર્તન કરવું જોઈએ?

• બાળક તરીકે યાદ રાખો કે માતાપિતા હંમેશા તેમના બાળકો માટે શ્રેષ્ઠ અને સારું ઇચ્છે છે.
• માતાપિતાએ પોતાના બાળકો માટે કેટલું કર્યું છે તે કયારેય ભૂલવું જોઈએ નહી તેના માટે આભારી બનવું જોઈએ.
• માતાપિતા પોતાના દરેક બાળકને પ્રેમ કરે છે, તેથી બાળકે પણ તેમને હમેશ પ્રેમ અને આદર સત્કાર આપવો જોઈએ.
• માતાપિતા સાથે ખુલ્લા મનથી વાતચીત કરવી જોઈએ.
• માતાપિતા શું કહે છે તે સાંભળવું અને સમજવું જોઈએ.
• કેટલીક જગ્યાએ સમાધાન કરવાનું શીખવું જોઈએ.
• માતાપિતા સાથે જૂઠું બોલવું નહીં.
• બાળકે ક્યારેય ચોરી ન કરવી, જો પૈસાની જરૂર હોય તો માતાપિતાને કહેવું
• માતા-પિતા પ્રત્યે ક્યારેય દ્વેષ ભાવ રાખવો જોઈએ નહી.
• માતાપિતાના હકારાત્મક દ્રષ્ટિકોણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો