સ્વતંત્ર ભારતમાં જ્યારે પ્રથમ સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાઈ ત્યારે ચૂંટણી પંચે અંદાજે રૂ. 10.5 કરોડનો ખર્ચ કર્યો હતો. પરંતુ હવે વસ્તુઓ ઘણી બદલાઈ ગઈ છે. હવે સામાન્ય ચૂંટણીઓ કરાવવા માટે હજારો કરોડો રૂપિયા ખર્ચવામાં આવે છે. આ માત્ર ચૂંટણી પંચનો ખર્ચ છે. પરંતુ જો આમાં રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારોનો ખર્ચ પણ ઉમેરવામાં આવે તો તે ખૂબ જ વધી જાય છે. હકીકતમાં ચૂંટણી જીતવા માટે રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારો પાણીની જેમ પૈસા ખર્ચે છે. ચૂંટણી પંચે ઉમેદવારોના ખર્ચની મર્યાદા નક્કી કરી છે, પરંતુ પક્ષો પર કોઈ પ્રતિબંધ નથી.
આ જ કારણ છે કે ભારતમાં યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી હવે વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી બની રહી છે. છેલ્લી કેટલીક સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં ખર્ચવામાં આવેલી રકમ ઘણા દેશોના જીડીપીની બરાબર છે. સેન્ટર ફોર મીડિયા સ્ટડીઝનો અંદાજ છે કે આ વખતે સામાન્ય ચૂંટણીમાં 1.20 લાખ કરોડ રૂપિયાથી વધુનો ખર્ચ થઈ શકે છે. જો આમ થશે તો તે વિશ્વની અત્યાર સુધીની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી હશે. એટલું જ નહીં ચૂંટણી ખર્ચ દર પાંચ વર્ષે બમણો થઈ રહ્યો છે. 2019ની ચૂંટણીમાં 60 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થવાનો અંદાજ છે. જ્યારે આ પહેલા 2014માં લગભગ 30 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હોવાનું કહેવાય છે.
ચૂંટણી કેટલી મોંઘી બની રહી છે?
ચૂંટણી કરાવવાનો સંપૂર્ણ ખર્ચ સરકારો ભોગવે છે. જો લોકસભાની ચૂંટણી થશે તો તમામ ખર્ચ કેન્દ્ર સરકાર ઉઠાવશે. રાજ્ય સરકારો વિધાનસભા ચૂંટણીનો ખર્ચ ઉઠાવે છે. જો લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણી એક સાથે યોજાય તો ખર્ચ કેન્દ્ર અને રાજ્ય વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છે. ચૂંટણી પંચના જણાવ્યા અનુસાર, પ્રથમ સામાન્ય ચૂંટણીમાં 10.45 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. 2004ની ચૂંટણીમાં પ્રથમ વખત ખર્ચ રૂ. 1000 કરોડને પાર થયો હતો. તે ચૂંટણીમાં રૂ. 1,016 કરોડનો ખર્ચ થયો હતો. 2009માં રૂ. 1,115 કરોડ અને 2014માં રૂ. 3,870 કરોડનો ખર્ચ થયો હતો. 2019ના આંકડા હજુ જાહેર થયા નથી. જોકે, એવું માનવામાં આવે છે કે 2019માં ચૂંટણી પંચે 5,000 કરોડ રૂપિયાથી વધુ ખર્ચ કર્યો હશે.
પાર્ટીઓનો ખર્ચ કેટલો છે?
એસોસિએશન ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સના અહેવાલ મુજબ, 2014ની ચૂંટણીમાં તમામ રાજકીય પક્ષોએ 6,405 કરોડ રૂપિયાનું ભંડોળ એકત્ર કર્યું હતું. અને આમાં રૂ. 2,591 કરોડનો ખર્ચ થયો હતો. અહેવાલ મુજબ સાત રાષ્ટ્રીય પક્ષોએ છેલ્લી ચૂંટણીમાં 5,544 કરોડ રૂપિયાનું ભંડોળ એકત્ર કર્યું હતું. તેમાંથી એકલા ભાજપને 4,057 કરોડ રૂપિયા મળ્યા છે. કોંગ્રેસને રૂ. 1,167 કરોડનું ભંડોળ મળ્યું હતું. 2019માં ભાજપે 1,142 કરોડ રૂપિયા ખર્ચ્યા હતા. જ્યારે કોંગ્રેસે 626 કરોડથી વધુનો ખર્ચ કર્યો હતો. 2019માં ભાજપે 303 બેઠકો જીતી હતી. આ હિસાબે ભાજપને સરેરાશ 4.4 કરોડ રૂપિયામાં એક સીટ મળી છે. કોંગ્રેસ માત્ર 52 સીટો જીતી શકી હતી. તેથી, સરેરાશ એક સીટ જીતવા માટે તેમનો ખર્ચ 12 કરોડ રૂપિયાથી વધુ હતો.
આટલા બધા પૈસા ક્યાં ખર્ચાયા?
ચૂંટણી પંચ આ તમામ નાણાં ચૂંટણી પ્રક્રિયા પાછળ ખર્ચે છે. ચૂંટણી દરમિયાન, ઇવીએમ ખરીદવા, સુરક્ષા દળોની તૈનાતી અને ચૂંટણી સામગ્રી ખરીદવા જેવી બાબતો પર નાણાં ખર્ચવામાં આવે છે. ગયા વર્ષે કાયદા મંત્રાલયે 2024ની લોકસભા ચૂંટણી માટે 3 હજાર કરોડ રૂપિયાથી વધુના વધારાના ફંડની માંગણી કરી હતી. ચૂંટણી પંચ ઉપરાંત રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારો ઘણો ખર્ચ કરે છે. ચૂંટણી પંચે લોકસભા ચૂંટણીમાં ઉમેદવાર માટે 95 લાખ રૂપિયાની મર્યાદા નક્કી કરી છે. એટલે કે ઉમેદવાર ચૂંટણી પ્રચારમાં રૂ. 95 લાખથી વધુ ખર્ચ નહીં કરી શકે. પરંતુ રાજકીય પક્ષોના ખર્ચની કોઈ મર્યાદા નથી. રાજકીય પક્ષો ત્રણ બાબતો પર સૌથી વધુ ખર્ચ કરે છે. પ્રથમ - પ્રચાર. બીજું- ઉમેદવારો પર.અને ત્રીજું - મુસાફરી પર. ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન પક્ષોના સ્ટાર પ્રચારકો દિવસભર અનેક રેલીઓ કરે છે. આ માટે હેલિકોપ્ટર સેવાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. 2019 માં ભાજપે એકલા પ્રવાસ પર લગભગ 250 કરોડ રૂપિયા ખર્ચ્યા હતા. છેલ્લી લોકસભા ચૂંટણીમાં રાજકીય પક્ષોએ પ્રચાર પાછળ અંદાજે રૂ. 1,500 કરોડનો ખર્ચ કર્યો હતો. તેમાંથી સાત રાષ્ટ્રીય પક્ષોએ રૂ. 1,223 કરોડથી વધુનો ખર્ચ કર્યો હતો. ભાજપ અને કોંગ્રેસે પ્રચાર પાછળ સૌથી વધુ ખર્ચ કર્યો હતો. ભાજપે રૂ. 650 કરોડ જ્યારે કોંગ્રેસે રૂ. 476 કરોડથી વધુ ખર્ચ કર્યા હતા.
વધુ વાંચો : ભાજપના મિશન 400 પારના દાવામાં છે કેટલો દમ? આ 5 પોઇન્ટમાં સ્પષ્ટ થઇ જશે આખું ચિત્ર
આ વખતે કેટલો ખર્ચ થશે?
આ વર્ષે ચૂંટણીમાં 1.20 લાખ કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થવાનો અંદાજ છે. તેમાંથી માત્ર 20% ચૂંટણી પંચ દ્વારા ખર્ચ કરવામાં આવશે. બાકીનો ખર્ચ રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારો ઉઠાવશે. આ ખર્ચ કેટલો ઊંચો છે તે એ વાત પરથી સમજી શકાય છે કે સરકાર લગભગ 8 મહિના સુધી 80 કરોડ ગરીબોને મફત રાશનનું વિતરણ કરી શકે છે. હાલમાં કેન્દ્ર સરકાર દર મહિને 80 કરોડ ગરીબોને મફત અનાજ આપે છે. આના પર દર ત્રણ મહિને લગભગ 46 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થાય છે.
VTV Gujarati Newsની તમામ અપડેટ સૌથી પહેલા મેળવવા માટે અમારી WhatsApp ચેનલ ફોલો કરો
