સુપ્રીમ કોર્ટે શુક્રવારે ઈલેક્ટ્રોનિક વોટિંગ મશીન એટલે કે ઈવીએમને સ્પષ્ટ મંજૂરી આપી દીધી હતી, પરંતુ 40 વર્ષ પહેલા જ્યારે કેરળના પરુર વિધાનસભા ક્ષેત્રમાં ઈવીએમનો પ્રથમ વખત ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો, ત્યારે કોર્ટે ચૂંટણી રદ કરી દીધી હતી અને 85 મતદાન કેન્દ્રોમાંથી 50 પર ફરી મતદાનનો આદેશ આપ્યો હતો. ઓગસ્ટ 1980માં, ઈલેક્ટ્રોનિક્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઇન્ડિયા લિમિટેડ (ECIL) એ રાજકીય પક્ષો સામે પ્રોટોટાઈપ વોટિંગ મશીન રજૂ કર્યું.
આના બે વર્ષ પછી, 1982 માં, ભારતના ચૂંટણી પંચ (ECI) એ જાહેરાત કરી કે કેરળમાં તે વર્ષની વિધાનસભા ચૂંટણી દરમિયાન પરુર મતવિસ્તારના 84 માંથી 50 મતદાન મથકોમાં આ મશીનનો ઉપયોગ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે કરવામાં આવશે. કેન્દ્ર સરકારે મશીનોના ઉપયોગને મંજૂરી આપી ન હતી, પરંતુ ECI એ કલમ 324 હેઠળ તેની બંધારણીય શક્તિઓનો ઉપયોગ કર્યો, જે તેને ચૂંટણીઓ પર 'અધિક્ષક, પ્રત્યક્ષ અને નિયંત્રણ' કરવાની સત્તા આપે છે.
કોંગ્રેસના ઉમેદવાર કોર્ટ ગયા
20 મે 1982 ના રોજ જાહેર થયેલા પરિણામોમાં, સિવાન પિલ્લઈ (CPI) એ અંબાત ચાકો જોસ (કોંગ્રેસ) ને 123 મતોથી હરાવ્યા. પિલ્લઈને 30,450 મત મળ્યા, જેમાંથી 19,182 વોટિંગ મશીનનો ઉપયોગ કરીને મતદાન કરવામાં આવ્યા. ચાકો જોસે પરિણામોને ટ્રાયલ કોર્ટમાં પડકાર્યા અને કોર્ટે મશીનો દ્વારા મતદાનની માન્યતા અને ચૂંટણી પરિણામને સમર્થન આપ્યું. આ પછી જોસ સુપ્રીમ કોર્ટમાં ગયા અને ત્યાં અપીલ કરી. સુપ્રીમ કોર્ટમાં જસ્ટિસ મુર્તઝા ફઝલ અલી, અપ્પાજી વરદરાજન અને રંગનાથ મિશ્રાની બેન્ચે આ કેસની સુનાવણી કરી હતી.
ચૂંટણી પંચે શું દલીલ આપી?
સુપ્રીમ કોર્ટમાં સુનાવણી દરમિયાન, ચૂંટણી પંચે દલીલ કરી કે કલમ 324 હેઠળની તેની સત્તાઓ સંસદના કોઈપણ અધિનિયમનું સ્થાન લઈ લેશે અને જો કાયદો અને ECIની સત્તાઓ વચ્ચે સંઘર્ષ થશે, તો કાયદો પંચને આધીન થઈ જશે. આ દલીલના જવાબમાં જસ્ટિસ ફઝલ અલીએ લખ્યું કે, 'આ એક ખૂબ જ આકર્ષક દલીલ છે પરંતુ ઝીણવટભરી તપાસ અને કાળજીપૂર્વક વિચારણા પર તે 324ના દાયરામાં આવતી નથી અને તેની સાથે અસંબંધિત છે..." બેન્ચે તેના સર્વસંમતિથી ચુકાદામાં જણાવ્યું હતું કે વોટિંગ મશીનની રજૂઆત એ કાયદાકીય શક્તિ છે જેનો ઉપયોગ ફક્ત સંસદ અને રાજ્ય વિધાનસભાઓ (કલમ 326 અને 327) દ્વારા જ કરી શકાય છે, અને ECI દ્વારા નહીં.
સુપ્રીમ કોર્ટે આ દલીલ સ્વીકારી ન હતી
ECI એ લોકોના પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951ની કલમ 59 અને ચૂંટણીના આચાર નિયમો, 1961ના નિયમ 49નો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. કલમ 59 કહે છે, "મતદાન બેલેટ પેપર દ્વારા અથવા નિર્ધારિત રીતે કરવામાં આવશે..." તે વધુમાં જણાવે છે કે ECI "મતદાનને લગતા નિર્દેશો આપવા માટે એક અધિસૂચના પ્રકાશિત કરી શકે છે અને અધિસૂચનામાં જણાવ્યા પ્રમાણે મતદાન મથકો પર મતપત્ર દ્વારા મતદાન અથવા નિર્ધારિત પદ્ધતિનું પાલન કરવામાં આવશે."
જો કે, સુનાવણી દરમિયાન, સર્વોચ્ચ અદાલતે મતદાન માટેની "નિર્ધારિત પદ્ધતિ"ની વ્યાખ્યા કરતા કહ્યું કે તેનો મતલબ બેલેટ પેપરનો ઉપયોગ કરવાનો હતો અને વોટિંગ મશીનનો નહીં. કોર્ટે એ પણ કહ્યું કે 'બેલેટ પેપર' શબ્દના "કડક અર્થ"માં વોટિંગ મશીન દ્વારા મતદાનનો સમાવેશ થતો નથી. કોર્ટે કહ્યું કે "જો યાંત્રિક પ્રક્રિયા અપનાવવામાં આવે તો મતદારોને સંપૂર્ણ અને યોગ્ય તાલીમ આપવી પડશે, જેમાં ઘણો સમય લાગશે."
સુપ્રીમ કોર્ટે ચૂંટણી રદ કરી દીધી
સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણય બાદ પરુર વિધાનસભા ક્ષેત્રમાં પેટાચૂંટણી યોજાઈ હતી અને ઈવીએમનો વિરોધ કરનારા ચાકો જોસ જીત્યા હતા. જોકે, સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણય છતાં ચૂંટણી પંચે બેલેટ પેપરના બદલે વોટિંગ મશીન દ્વારા મતદાન કરવાનો વિચાર છોડ્યો ન હતો. વર્ષ 1988માં ચૂંટણી કાયદામાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો અને તેમાં કલમ 61A સામેલ કરવામાં આવી હતી. આ વિભાગમાં એવી જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી કે ચૂંટણી પંચ ઈવીએમ દ્વારા મતદાન કરાવી શકે છે.
એક દાયકા પછી થઈ હતી EVMની વાપસી
લગભગ એક દાયકા બાદ મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન અને દિલ્હીની 16 વિધાનસભા સીટો પર ઈવીએમનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યારબાદ વર્ષ 1999માં 46 લોકસભા સીટો પર પણ ઈવીએમ દ્વારા મતદાન થયું હતું. 2001 માં, તમિલનાડુ, કેરળ, પુડુચેરી અને પશ્ચિમ બંગાળમાં રાજ્યની ચૂંટણીઓ સંપૂર્ણપણે EVM નો ઉપયોગ કરીને હાથ ધરવામાં આવી હતી. 2004ની લોકસભા ચૂંટણી સુધીમાં તમામ 543 બેઠકો પર ઈવીએમએ બેલેટ પેપરને બદલી નાખ્યા હતા. ત્યારથી તમામ ચૂંટણીઓમાં ઈવીએમનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે.
