રિપોર્ટ / ઉત્તર ભારતમાં કેમ સર્જાઇ પાણીની તંગી? ગંગાનો જળપ્રવાહ પણ ઘટ્યો, આ રહ્યું અસલી કારણ

North India Water Problem : નેપાળ સ્થિત ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર ફોર ઇન્ટીગ્રેટેડ માઉન્ટેન ડેવલપમેન્ટ (ICIMOD) દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલ એક અહેવાલમાં મોટી અપડેટ સામે આવી છે. હિમાલયમાં બરફ ઘટી રહ્યો છે. જેના કારણે ગંગા નદીના તટમાં બરફ ઓછો થયો છે. આ 17 ટકા ઓછું છે. આ વર્ષ 2018 કરતા પણ ખરાબ સ્થિતિમાં પહોંચી ગયું છે. ત્યારબાદ 15 ટકાનો ઘટાડો નોંધાયો હતો. એટલે કે ગંગા નદીના પાણીના પ્રવાહમાં 17 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. પર્વતીય અને મેદાની વિસ્તારોમાં રહેતા 24 કરોડ લોકો માટે હિમાલયનો બરફ મુખ્ય જળ સ્ત્રોત છે. હિંદુકુશ પર્વતોમાં સામાન્ય કરતાં ઓછી હિમવર્ષા થઈ છે.

હિંદુ કુશ હિમાલય (HKH) માં 23 ટકા બરફ પીગળે છે તેથી 12 મુખ્ય નદીઓના બેસિનમાં પાણી વહે છે. પરંતુ આ સિવાય વિવિધ નદીઓમાં પાણીનો પ્રવાહ બદલાય છે. ઉદાહરણ તરીકે હિંદુકુશ હિમાલયમાંથી પીગળતો બરફ અમુ દરિયા નદીમાં 74 ટકા પ્રવાહ આપે છે. હેલમંડના પ્રવાહના 77% અને સિંધુ નદીના પ્રવાહના 40% આપે છે. ગંગા નદી બેસિન... છેલ્લા 22 વર્ષમાં ગંગા નદીના પાણીના પ્રવાહમાં ઘણો ફેરફાર થયો છે. 2024 પહેલા આ બેસિનમાં સૌથી ઓછો બરફ વર્ષ 2018માં જમા થયો હતો. પછી તે 15.2 ટકા હતો. જ્યારે 2015માં મહત્તમ 25.6 ટકા બરફ પડ્યો હતો. આ વર્ષે ઓછી હિમવર્ષાના કારણે તે ઘટીને 17 ટકા થઈ ગયો છે.

અન્ય નદીઓમાં કેટલી ઓછી હિમવર્ષા થાય છે?

અમુ દારિયા નદી બેસિન : વર્ષ 2018માં 17.7 ટકા બરફ પડ્યો હતો. 2008માં અહીં સૌથી વધુ 32.1 ટકા હિમવર્ષા હતી પરંતુ આ વર્ષે તે ઘટીને 28.2 ટકા થઈ ગઈ છે જે સામાન્ય કરતાં ઓછી છે. જેના કારણે આ નદીના તટપ્રદેશમાં પાછલા વર્ષો કરતા ઓછું પાણી મળશે.

બ્રહ્મપુત્રા નદી બેસિન: વર્ષ 2021માં સૌથી ઓછી હિમવર્ષા નોંધાઈ હતી. અહીં 15.5 ટકા ઓછી હિમવર્ષા થઈ હતી. મહત્તમનો રેકોર્ડ 2019નો છે. ત્યારબાદ 27.1 ટકા હિમવર્ષા થઈ હતી. પરંતુ આ વર્ષે તે માત્ર 14.6 ટકા છે. જે સામાન્ય કરતા ઘણું ઓછું છે.

હેલમંડ નદી બેસિન : 2018 થી સરેરાશ 41.9 ટકા હિમવર્ષા નોંધાઈ છે. પરંતુ 2020માં મહત્તમ 44 ટકા હતો. આ વર્ષે તે ઘટીને 31.8 ટકા થયો છે. જે સામાન્ય કરતા ઓછા છે. મતલબ કે આ નદીના તટમાં પણ લોકોને ઓછું પાણી મળશે.

સિંધુ નદી બેસિન: સૌથી ઓછી હિમવર્ષા 2018માં થઈ હતી. ત્યારે તે સરેરાશ કરતા 9.4 ટકા ઓછો હતો. 2020માં તે 15.5 ટકા નોંધાયું હતું. પરંતુ આ વર્ષે તે સામાન્ય કરતાં 23.3 ટકા ઓછું છે. આનો અર્થ એ થયો કે પાકિસ્તાનમાં પાણીની ભારે અછત સર્જાવાની છે.

ઇરાવડ્ડી નદી બેસિન : આ બેસિનમાં હિમવર્ષા ઉપર અને નીચે વધઘટ થાય છે. પરંતુ 2023 પહેલાના 22 વર્ષોમાં તે 15 ટકાની આસપાસ કે તેનાથી નીચે જ રહ્યું છે. 2023માં તે 19.2 ટકા હતો. 2017માં તે સરેરાશ કરતા 12.5 ટકા ઓછો હતો. આ સૌથી નીચો હતો. આ વર્ષે તે સામાન્ય કરતાં 2.4 ટકા ઓછું છે.

મેકોંગ નદી બેસિન : અહીં છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં પાણીનો પ્રવાહ અને હિમવર્ષા બંનેમાં વધારો થયો છે. વર્ષ 2021માં તે સરેરાશ કરતા 38.4 ટકા ઓછો હતો. પરંતુ 2019 અને 2020ની હિમવર્ષાએ રેકોર્ડ તોડી નાખ્યા. આ અનુક્રમે 68.8 અને 52.5 ટકા હતા. આ વર્ષે સામાન્ય કરતાં માત્ર 1.1 ટકા ઓછો હિમવર્ષા નોંધાઈ છે.

સાલવીન નદી બેસિન: મેકોંગની જેમ, 2021માં અહીં સૌથી ઓછી હિમવર્ષા નોંધાઈ હતી. સામાન્ય કરતાં 28 ટકા ઓછું. 20219 અને 2020માં અહીં 30.6 અને 35 ટકા હિમવર્ષા થઈ હતી. આ વર્ષે સામાન્ય કરતાં 2.4 ટકા ઓછી હિમવર્ષા થઈ છે.

તારીમ નદી બેસિન : અહીં 2003 અને 2006માં સૌથી વધુ 26.6 અને 28.5 ટકા હિમવર્ષા થઈ હતી. આ વર્ષે હિમવર્ષા ઘટી છે. આ વર્ષે 27.8 ટકા હિમવર્ષા નોંધાઈ છે.

વધુ વાંચો: 'આ કેમ્પસ વિશ્વને ભારતની ક્ષમતાનો અલગ પરિચય આપશે..' નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલયના ઉદ્ઘાટન બાદ બોલ્યા PM મોદી

આવો જાણીએ શું છે પાણીની તંગીનું સાચું કારણ ?

વૈજ્ઞાનિકોએ ચેતવણી આપી છે કે બરફ પીગળવાને કારણે આ ક્ષેત્રની 12 મોટી નદી ખીણો કુલ પાણીના પ્રવાહના લગભગ ચોથા ભાગને પ્રાપ્ત કરે છે. આ સંશોધકો, નીતિ નિર્માતાઓ અને જનતા માટે ચેતવણી છે. ઓછા બરફના સંચય અને બરફના સ્તરમાં વધઘટને કારણે પાણીની અછતનું જોખમ વધી ગયું છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, વાતાવરણમાં ફેરફારને કારણે અનિયમિત વરસાદ થઈ રહ્યો છે. હવામાનની પેટર્ન બદલાઈ રહી છે. આ વર્ષે હિંદુકુશ અને હિમાલયના વિસ્તારોમાં બરફનું સ્તર સામાન્ય કરતાં લગભગ એક-પાંચમા ભાગ જેટલું નીચે ગયું છે.