વકફ સંશોધન બિલ / શું છે આ વકફ બોર્ડ? જેના એક્ટમાં ફેરફારનો મુદ્દો ઉછળતા જ બબાલ શરૂ, જાણો ક્યારથી તેની શરૂઆત થઇ?

Waqf Amendment Bill : આપણે હાલ તાજેતરમાં જ વકફ કે વકફ મિલકતો વિશેની ચર્ચાઓ સાંભળતા હોઈએ છીએ. પણ શું તમે જાણો છો શું છે આ વકફ બોર્ડ અને કેટલી છે તેમની સંપત્તિ ? કોઈપણ મુસ્લિમ ધાર્મિક સ્થળ પરના વિવાદોમાં પ્રથમ વસ્તુ એ નક્કી કરવાની હોય છે કે કોઈ ચોક્કસ ઇમારત વક્ફની છે કે નહીં. અને હવે વકફ બોર્ડના કાયદામાં જ ફેરફાર કરવાની વાત ચાલી રહી છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, ભારત સરકાર એક કાયદો લાવવા જઈ રહી છે જેના હેઠળ વક્ફ બોર્ડ એક્ટમાં ફેરફાર કરવામાં આવશે.

કેટલાક મીડિયા રિપોર્ટમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે, હવે બોર્ડમાં મહિલાઓને પણ સામેલ કરવામાં આવશે, જિલ્લા વહીવટીતંત્ર સાથે વકફ પ્રોપર્ટીની નોંધણી ફરજિયાત કરવામાં આવશે. અદાલતોને ચોક્કસ મિલકત વકફ છે કે નહીં તે નક્કી કરવાની સત્તા આપવામાં આવશે.આપણામાંથી મોટાભાગના લોકોએ વકફ વિશે સાંભળ્યું છે પરંતુ વકફ શું છે તે જાણતા નથી. મસ્જિદ અથવા અન્ય ધાર્મિક સ્થળના વક્ફનો અર્થ શું છે? અને શું વક્ફ બોર્ડમાં ફેરફાર મુસ્લિમ ધાર્મિક સ્થળોની સ્થિતિને અસર કરી શકે છે? રેલ્વે અને સંરક્ષણ મંત્રાલય પછી વક્ફ બોર્ડ ભારતમાં સૌથી વધુ જમીન માલિક છે.

આવો જાણીએ શું છે આ વક્ફ ?

વક્ફ અરબી શબ્દ વકુફા પરથી ઉતરી આવ્યો છે જેનો અર્થ કાયમી રહેઠાણ થાય છે. આમાંથી વકફની રચના કરવામાં આવી હતી. વક્ફ એક એવી મિલકત છે જે લોક કલ્યાણને સમર્પિત છે. ઇસ્લામ અનુસાર, વક્ફ દાનની એક પદ્ધતિ છે. દાતા જંગમ અથવા સ્થાવર મિલકત દાન કરી શકે છે. મતલબ કે સાયકલથી લઈને બહુમાળી ઈમારત સુધી કોઈપણ વસ્તુ વકફ થઈ શકે છે જોકે તે જન કલ્યાણના હેતુ માટે દાનમાં આપવામાં આવે. આવા દાતાને 'વકીફ' કહે છે. દાતા નક્કી કરી શકે છે કે, દાનમાં આપેલી મિલકત, ઉદાહરણ તરીકે મકાન અથવા તેમાંથી થતી આવકનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવામાં આવશે. ઉદાહરણ તરીકે કોઈ જાણકાર વ્યક્તિ કહી શકે છે કે ચોક્કસ વકફની આવક માત્ર ગરીબો પર જ ખર્ચવામાં આવશે.

ઇતિહાસ પર નજર કરીએ તો ભારતમાં ઇસ્લામના આગમન સાથે અહીં પણ વકફના દાખલા મળવા લાગ્યા. વકફ મિલકતોનો લેખિત ઉલ્લેખ દિલ્હી સલ્તનતના સમયથી દેખાવા લાગે છે. તે જમાનામાં મોટાભાગની મિલકત રાજા પાસે હોવાથી તે ઘણીવાર ચાર્જમાં રહેતો અને વકફની સ્થાપના કરતો. જેમ કે ઘણા સમ્રાટોએ મસ્જિદો બનાવી તે તમામ વક્ફ બની ગયા અને તેમના સંચાલન માટે સ્થાનિક સ્તરે વ્યવસ્થા સમિતિઓની રચના કરવામાં આવી.

આવો જાણીએ કે આપણાં દેશમાં વક્ફ બોર્ડની રચના ક્યારે થઈ ?

1947માં આઝાદી બાદ દેશભરમાં ફેલાયેલી વકફ પ્રોપર્ટી માટે માળખું બનાવવાની વાત થઈ હતી. તેવી જ રીતે વર્ષ 1954માં સંસદે વકફ એક્ટ 1954 પસાર કર્યો હતો. આના પરિણામે વકફ બોર્ડની રચના કરવામાં આવી હતી. આ એક ટ્રસ્ટ હતું જેના હેઠળ તમામ વકફ પ્રોપર્ટી આવી હતી. 1955માં એટલે કે કાયદો અમલમાં આવ્યાના એક વર્ષ પછી આ કાયદામાં સુધારો કરવામાં આવ્યો અને રાજ્ય સ્તરે વક્ફ બોર્ડ બનાવવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી. આ પછી વર્ષ 1995માં નવો વકફ બોર્ડ કાયદો આવ્યો અને 2013માં તેમાં સુધારા કરવામાં આવ્યા હતા. હાલમાં જે સિસ્ટમ છે તે આ કાયદાઓ અને સુધારાઓ હેઠળ ચાલી રહી છે. સામાન્ય રીતે મુસ્લિમ ધાર્મિક સ્થળો વક્ફ બોર્ડ એક્ટ હેઠળ આવે છે. પરંતુ આમાં પણ અપવાદો છે. જેમ કે અજમેર શરીફ દરગાહ પર આ કાયદો લાગુ પડતો નથી. આ દરગાહના સંચાલન માટે દરગાહ ખ્વાજા સાહિબ એક્ટ 1955 અમલમાં છે.

કઈ રીતે થાય છે વકફ મિલકતનું સંચાલન ?

વકફ મિલકતોના વહીવટ માટે સેન્ટ્રલ વક્ફ કાઉન્સિલ છે. તે વક્ફ સંબંધિત મુદ્દાઓ પર ભારત સરકારને સલાહ આપે છે. રાજ્ય સ્તરે રાજ્ય સરકારો વક્ફ બોર્ડને સૂચિત કરે છે. જેમાં બે પ્રકારના બોર્ડ બનાવવાની સત્તા આપવામાં આવી છે. એક સુન્ની વક્ફ બોર્ડ અને બીજું શિયા વક્ફ બોર્ડ. આદર્શ પરિસ્થિતિમાં વકફ બોર્ડનું માળખું કંઈક આ પ્રકારનું છે કે તેમાં અધ્યક્ષ છે. રાજ્ય સરકાર દ્વારા બે સભ્યોની નિમણૂક કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત મુસ્લિમ ધારાસભ્યો, મુસ્લિમ સાંસદો, મુસ્લિમ નગર નિયોજકો, મુસ્લિમ વકીલો અને મુસ્લિમ બૌદ્ધિકો પણ તેમાં ભાગ લે છે. બોર્ડમાં સર્વે કમિશનર પણ હોય છે જે મિલકતોનો હિસાબ જાળવે છે. બોર્ડના તમામ સભ્યોનો કાર્યકાળ 5 વર્ષનો હોય છે.

આ ઉપરાંત રાજ્ય સરકાર મુસ્લિમ IAS અધિકારીને પણ બોર્ડના સભ્ય બનાવે છે. તેઓ CEO એટલે કે બોર્ડના ચીફ એક્ઝિક્યુટિવ ઓફિસર છે. તે બોર્ડના નિર્ણયોનો અમલ કરે છે અને બોર્ડ હેઠળની મિલકતોનું પણ નિરીક્ષણ કરે છે. કાયદો કહે છે કે, આ અધિકારી ન્યૂનતમ ડેપ્યુટી સેક્રેટરી રેન્કનો IAS અધિકારી હોવો જોઈએ.આ ઉપરાંત વકફ બોર્ડ એક્ટ દ્વારા વકફ સંબંધિત બાબતો માટે કોર્ટ પણ બનાવવામાં આવી છે. તેને વક્ફ બોર્ડ ટ્રિબ્યુનલ કહેવામાં આવે છે. જેમાં વકફ પ્રોપર્ટી સંબંધિત મુદ્દાઓ સાંભળવામાં આવે છે.

આવો હવે જાણીએ શું હોય છે આ વક્ફ બોર્ડની જવાબદારીઓ ?

જો આપણે વક્ફ બોર્ડની જવાબદારીઓની વાત કરીએ તો શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, કબ્રસ્તાન, મસ્જિદો અને આશ્રય ગૃહો વકફ દ્વારા મળેલા દાનથી બનાવવામાં આવે છે. વકફ બોર્ડ વકફ દ્વારા પેદા થતી આવકના સ્ત્રોત, કુલ આવક અને તેનાથી લાભ મેળવનારા લોકોનો હિસાબ રાખે છે. અને તે સુનિશ્ચિત કરે છે કે સેન્ટ્રલ વક્ફ કાઉન્સિલના નિયમોનું યોગ્ય રીતે પાલન કરવામાં આવે.

શું તમે જાણો છો વક્ફ બોર્ડ સંબંધિત એ વિવાદાસ્પદ કલમ વિશે ?

વકફ બોર્ડ એક્ટ 1995ની કલમ 40 મુજબ જો વકફ બોર્ડને લાગે કે, વકફ બોર્ડનો કોઈપણ મિલકત પર અધિકાર છે તેથી વક્ફ બોર્ડ સુઓ મોટુ સંજ્ઞાન લઈ શકે છે અને તેના વિશે માહિતી એકત્રિત કરી શકે છે અને વકફ બોર્ડ પોતે મિલકતની તપાસ કરીને પોતાનો નિર્ણય આપે છે. જો કોઈને વકફ બોર્ડના નિર્ણયથી કોઈ સમસ્યા હોય તો તે વકફ બોર્ડ ટ્રિબ્યુનલમાં અરજી કરી શકે છે. પરંતુ ટ્રિબ્યુનલનો નિર્ણય અંતિમ રહેશે. સ્વીકાર્યું કે તે નિર્ણય સામે અપીલ કરવાની પ્રક્રિયા ખૂબ જટિલ છે. તમે હાઈકોર્ટમાં જઈ શકો છો પરંતુ જટિલ કાનૂની પ્રક્રિયા પછી જ.

હવે જાણો કેન્દ્ર સરકાર વકફ એક્ટમાં શું ફેરફારો કરવા માંગે છે?

મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર કેન્દ્ર સરકાર વર્તમાન વક્ફ બોર્ડ એક્ટમાં લગભગ 40 સુધારા કરવા માંગે છે. ઘણા અહેવાલો અનુસાર સરકારનો ભાર વક્ફમાં મહિલાઓની ભાગીદારી વધારવા પર છે. અને સાથે જ એવું પણ કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, વકફ બોર્ડની સંપત્તિ સંબંધિત સત્તા પર સરકાર નિયંત્રણ કરશે. મોટાભાગનો વિવાદ આ બાબતને લઈને છે.

વધુ વાંચો : વિપક્ષના વિરોધ વચ્ચે આજે મોદી સરકાર લોકસભામાં રજૂ કરશે વકફ બિલ, પાસ થયું તો જાણો શું-શું બદલાશે

વક્ફ બોર્ડ વાર્ષિક માત્ર રૂ. 200 કરોડની કમાણી કરી શકે છે પરંતુ દેશભરમાં તેની પાસે પુષ્કળ મિલકતો છે. મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર ભારતમાં વક્ફ બોર્ડ પાસે કુલ 8 લાખ 72 હજાર 292 મિલકતો છે જે 8 લાખ એકરથી વધુ વિસ્તારમાં ફેલાયેલી છે. આમાંની ઘણી ઇમારતો ભારત માટે સાંસ્કૃતિક વારસા જેવી છે. કેટલીક વકફ મિલકતોને લઈને પણ વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં સરકાર વકફ બોર્ડમાં જે પણ ફેરફાર કરશે તેના પર ખૂબ જ નજીકથી જોવામાં આવશે.

બધા જ સમાચાર અને અપડેટ્સ મેળવવા માટે પ્લેસ્ટોર/એપ સ્ટોર પર જઇને અથવા આ લાઇન પર ક્લિક કરીને ડાઉનલોડ કરો અમારી લેટેસ્ટ એપ