Union Budget / બજેટ 2024: રૂપિયો ક્યાંથી આવે છે? અને ક્યાં જાય છે? આ રસપ્રદ ગણિત સમજવા જેવું

નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 23 જુલાઈ 2024ના રોજ લોકસભામાં નાણાકીય વર્ષ 2024-25નું બજેટ રજૂ કરશે. આખા દેશની નજર સામાન્ય ચૂંટણી બાદ આવનારા આ બજેટ પર ટકેલી છે. લોકો ઘણીવાર બજેટ વિશે ચર્ચા કરે છે, પરંતુ તેની પાસે તેની વિગતવાર માહિતી હોતી નથી. સરકાર દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલા બજેટમાં તમારા માટે શું છે તે જાણતા પહેલા એ જાણવું જરૂરી છે કે બજેટમાં પૈસા ક્યાંથી આવે છે અને ક્યાં ખર્ચવામાં આવે છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે આ વર્ષે 1 ફેબ્રુઆરીએ સામાન્ય ચૂંટણી પહેલા વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તેના આધારે, ચાલો સમજીએ કે બજેટમાં તે કઈ વસ્તુઓમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને તે ક્યાં ખર્ચવામાં આવે છે?

સરકાર પાસે આવતા દરેક રૂપિયામાંથી કેટલા પૈસા આવે છે?

નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે ફેબ્રુઆરીમાં 47.66 લાખ કરોડ રૂપિયાનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. જો આપણે આ બજેટને આધાર તરીકે જોઈએ તો આપણે સમજી શકીશું કે બજેટના દરેક રૂપિયાનો કેટલો હિસ્સો કઈ વસ્તુમાંથી આવ્યો અને ક્યાં ગયો. ગયા બજેટમાં સરકાર દ્વારા જે બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું તે મુજબ, બજેટના દરેક રૂપિયાના 28 પૈસા લોન અને અન્ય જવાબદારીઓ દ્વારા એકત્ર કરવામાં આવ્યા હતા. લોન પછી, સરકારના ખાતામાં સૌથી વધુ રકમ આવકવેરા દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવી હતી. આ વસ્તુથી સરકારના ખાતામાં દરેક એક રૂપિયાના 19 પૈસા આવ્યા. તે પછી, ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ અને અન્ય ટેક્સની વસૂલાતમાંથી 18 પૈસાથી વધુની આવક થઈ. સરકારે કંપનીઓ પર લાદવામાં આવેલા ટેક્સ અથવા કોર્પોરેશન ટેક્સ દ્વારા તેના ખાતામાં આવતા દરેક એક રૂપિયા માટે 17 પૈસા એકત્રિત કર્યા. વચગાળાના બજેટના આંકડા મુજબ, સરકારે નોન-ટેક્સ રિસિપ્ટ દ્વારા એક રૂપિયાના સાત પૈસા વધાર્યા હતા. તે જ સમયે, યુનિયન એક્સાઇઝ ડ્યુટીમાંથી પાંચ પૈસા અને કસ્ટમ્સ કલેક્શનમાંથી ચાર પૈસા સરકારના ખાતામાં આવ્યા. સરકારને બિન-દેવા મૂડી રસીદોમાંથી પ્રત્યેક એક રૂપિયામાંથી એક પૈસાની કમાણી થઈ.

હવે જાણો આ એક રૂપિયામાં સરકાર ક્યાં અને કેટલો ખર્ચ કરે છે?

છેલ્લા બજેટના ડેટા અનુસાર, સરકાર પાસે આવતા દરેક રૂપિયામાંથી 20 પૈસા લોનની ચુકવણી (વ્યાજ ચૂકવણી) તરફ જાય છે. આગામી 20 પૈસા કર અને ફરજોના રાજ્યોના હિસ્સા તરફ જાય છે. સરકાર કેન્દ્રીય યોજનાઓ (કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજનાઓ, સંરક્ષણ અને આર્થિક સહાય પર ખર્ચ સિવાય) મેળવેલા દરેક રૂપિયાના 16 પૈસા ખર્ચે છે. રાજ્યોમાં કેન્દ્ર પ્રાયોજિત યોજનાઓ પર આઠ પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે. સંરક્ષણ પાછળ આઠ પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે. ફાયનાન્સ કમિશન અને અન્ય ટ્રાન્સફર વસ્તુઓ (કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજનાઓ) પર માત્ર આઠ પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે. સરકાર સબસિડી પાછળ 6 પૈસા ખર્ચે છે. એક રૂપિયાના ચાર ટકા સરકાર પેન્શન પાછળ ખર્ચે છે. સરકારની આવકના દરેક રૂપિયામાંથી નવ પૈસા અન્ય વસ્તુઓ (અન્ય ખર્ચ) પાછળ ખર્ચવામાં આવે છે.

ગયા બજેટમાં કયા મંત્રાલયને કેટલી રકમ આપવામાં આવી હતી?

મંત્રાલયની રકમ લાખ કરોડ રૂપિયા

સંરક્ષણ મંત્રાલય 6.2

રોડ, હાઇવે અને ટ્રાન્સપોર્ટ 2.78

રેલ્વે મંત્રાલય 2.55

ગ્રાહક બાબતો 2.13

ગૃહ મંત્રાલય 2.03

ગ્રામીણ વિકાસ 1.77

રસાયણો અને ખાતરો 1.68

સંચાર મંત્રાલય 1.37

કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ 1.27