લાડું પ્રસાદનો ઈતિહાસ / તિરૂપતિ બાલાજી મંદિરમાં લાડું પ્રસાદનું શું મહત્વ? ઈતિહાસ ભગવાનના હાથ સાથે જોડાયેલો

Tirupati Balaji Laddu Animal Fat : દેશનું સૌથી ધનિક મંદિર એટલે તિરુપતિ બાલાજી. આ મંદિર દક્ષિણ રાજ્ય આંધ્રપ્રદેશમાં તિરુમાલાની પહાડી પર સ્થિત છે. મંદિરના ગર્ભગૃહમાં સ્થાપિત મૂર્તિ ભગવાન વેંકટેશ, વેંકટેશ્વર અને તિરુપતિ સ્વામી અને તિરુપતિ બાલાજીના નામથી ઓળખાય છે. મંદિર વિશે અત્યાર સુધી ત્રણ વાતો પ્રસિદ્ધ છે. પ્રથમ તે ભારતના સૌથી ધનિક મંદિરોમાંનું એક છે. બીજું, અહીં વર્ષમાં આવનારા ભક્તોની સંખ્યા કરોડોમાં છે અને પ્રસાદની રકમ પણ આનાથી ઓછી નથી. ત્રીજી અને સૌથી મહત્વની વસ્તુ જે પ્રખ્યાત છે તે છે મંદિરનો પ્રસાદ એટલે કે લાડુ. આધ્યાત્મિકતાનું પ્રતીક, અદ્ભુત સ્વાદ અને ભગવાન તિરુપતિની કૃપાનું સાચું મૂર્ત સ્વરૂપ. તિરુપતિના પ્રસાદની ખ્યાતિ ચર્ચામાં છે પણ હવે અહીંના પ્રખ્યાત લાડુમાં ભેળસેળ હોવાનું સામે આવ્યું છે. ભેળસેળ પણ એવી કઈ નાની નથી. આ લાડુમાં ગૌમાંસની ચરબી, માછલીનું તેલ અને પશુઓની ચરબી મળી છે. આ માહિતી સામે આવ્યા બાદ તિરુપતિના ભક્તોમાં ગુસ્સો છે અને પવિત્ર લાડુમાં ભેળસેળના દોષિતો સામે કાર્યવાહીની માંગ કરવામાં આવી રહી છે.

શું છે માન્યતા ?

તિરુપતિના પ્રખ્યાત લાડુ પ્રસાદમનો ઈતિહાસ ખૂબ જ સમૃદ્ધ અને પ્રાચીન છે. લાડુનો પ્રસાદ તિરુમાલા વેંકટેશ્વર મંદિરની પરંપરાગત ધાર્મિક વિધિઓ અને ભક્તિમય પૂજા સાથે સંકળાયેલો છે. તિરુપતિ બાલાજીના મંદિરમાં તેમને ખાસ પ્રસાદ તરીકે લાડુ ચઢાવવામાં આવે છે અને ભક્તો તેને ખૂબ જ આદર અને શ્રદ્ધા સાથે સ્વીકારે છે. વાસ્તવમાં ભગવાન વિષ્ણુના તમામ મંદિરોમાં પંચમેવ પ્રસાદનું ઘણું મહત્વ છે. આ પંચમેવ પાંચ તત્વો, પાંચ ઇન્દ્રિયો અને પાંચ ભૂતોના પ્રતીક છે. આને મિક્સ કરીને પ્રસાદ બનાવવામાં આવે છે અને આ રીતે બેસન, ઘી, ખાંડ, કાજુ અને કિસમિસને ભેળવીને બનાવવામાં આવતા પ્રસાદમાં લાડુનો સમાવેશ થવા લાગ્યો. આ લાડુની લોકપ્રિયતા અને ધાર્મિક મહત્વે તેને તિરુપતિ મંદિરની ઓળખનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ બનાવ્યો.

શું છે લાડુ પ્રસાદનો ઈતિહાસ?

એવું માનવામાં આવે છે કે, તિરુપતિના લાડુ પ્રસાદમની ઉત્પત્તિ 18મી સદીમાં થઈ હતી. જોકે લાડુને ખાસ પ્રસાદ તરીકે ક્યારે અપનાવવામાં આવ્યો હતો તે અંગે કોઈ સ્પષ્ટ દસ્તાવેજો નથી. જોકે લોકોની અપાર ભક્તિ અને પ્રસાદના રૂપમાં તેનું વિતરણ એ વર્ષો જૂની પરંપરા છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે, સેંકડો વર્ષોથી તે મંદિર પરિસરમાં થતી ધાર્મિક વિધિઓનો એક ભાગ છે અને દરરોજ પૂજા કર્યા પછી તેને ભક્તોમાં મોટા પાયે વહેંચવામાં આવે છે. સદીઓથી તેને બનાવવાની પ્રક્રિયા અને ઘટકોમાં કોઈ ફેરફાર થયો નથી અને આ કારણે લોકોમાં તેનો અનોખો સ્વાદ અને ઓળખ જળવાઈ રહી છે. પાછલા દાયકાઓમાં આ લાડુએ તિરુપતિના નૈવેદ્યના વિશેષ નામ સાથે લોકોમાં વિશેષ સ્થાન બનાવ્યું છે.

2009માં તિરુપતિ લાડુને ભૌગોલિક સંકેત-GI ટેગ

મહત્વનું છે કે, 2009માં તિરુપતિ લાડુને ભૌગોલિક સંકેત-GI ટેગ પણ મળ્યો હતો. મતલબ કે તિરુપતિ લાડુની એક આગવી ઓળખ છે અને તે તિરુમાલા વેંકટેશ્વર મંદિરમાં જ તૈયાર કરી શકાય છે. આ ટેગ સુનિશ્ચિત કરે છે કે તિરુપતિ લાડુની વિશિષ્ટતા અને ગુણવત્તા સચવાય છે. આ લાડુ બેસન (ચણાનો લોટ), ખાંડ, ઘી, કાજુ, કિસમિસ, એલચી અને અન્ય ડ્રાય ફ્રૂટ્સ જેવા વિશિષ્ટ ઘટકોને ભેળવીને બનાવવામાં આવે છે. તે ખાસ કરીને મંદિરના રસોડામાં પરંપરાગત રેસીપી સાથે તૈયાર કરવામાં આવે છે, જેને "પોટ્ટુ" કહેવામાં આવે છે. દરરોજ મોટી સંખ્યામાં લાડુ તૈયાર કરવામાં આવે છે. આ કદમાં મોટા, સુગંધિત અને ખાસ સ્વાદ ધરાવે છે.

ભારતીય સમાજમાં શુભ અને પવિત્રતાનું પ્રતીક છે લાડુ

લાડુની પ્રાસંગિકતા અને મહત્વ વિશે વાત કરીએ તો લાડુ એ ભારતીય સમાજમાં શુભ અને પવિત્રતાનું પ્રતીક છે. લાડુને ઘીમાં શેકેલા નાના ટુકડા અથવા પાઉડર ભેગા કરીને બનાવવામાં આવે છે તેથી તેને એકતા અને સંગઠનનું પ્રતીક પણ માનવામાં આવે છે. આ સાથે તિરુપતિના લાડુ ખૂબ જ શુભ અને પવિત્ર માનવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, આ પ્રસાદનું સેવન કરવાથી ભગવાન વેંકટેશ્વરના આશીર્વાદ મળે છે અને તે તેમના આશીર્વાદનું પ્રતીક છે. તિરુપતિ લાડુ માત્ર સ્વાદિષ્ટ પ્રસાદમ નથી પરંતુ તેની પાછળ ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ પણ છે. તેને સ્વીકારવા પાછળની માન્યતા છે કે, તેને ભગવાન બાલાજી પાસેથી પ્રસાદ સ્વરૂપે પ્રાપ્ત કરવાથી તમામ મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે.

પ્રસાદનું ધાર્મિક મહત્વ અને ઘણી લોકવાયકાઓ

તિરુપતિ બાલાજી મંદિરમાં પ્રસાદનું ધાર્મિક મહત્વ છે અને તેની સાથે ઘણી લોકવાયકાઓ પણ જોડાયેલી છે જે તેને વધુ વિશેષ બનાવે છે. પ્રસાદમાં લાડુ ગ્રહણ કરવા પાછળનું કારણ દ્વાપર યુગમાં ભગવાન કૃષ્ણના બાળપણના મનોરંજન સાથે સંબંધિત છે. કહેવાય છે કે, એક વખત બાબા નંદ અને માતા યશોદા ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરી રહ્યા હતા. નજીકમાં તોફાની કન્હૈયા રમી રહ્યો હતો. દરમિયાન નંદ બાબાએ લાડુની થાળી ઉપાડી અને ભગવાન વિષ્ણુને અર્પણ કરવા બોલાવ્યા. જ્યારે તેમણે આંખો ખોલી તો તેણે કન્હૈયાને પૂજાના મંચ પર બેસીને આનંદથી લાડુ ખાતા જોયો. પહેલા તો નંદ બાબા અને યશોદા તેમને જોઈને હસ્યા પછી તેમને યાદ આવ્યું કે કાન્હાએ લાડુ ખાધું હતું. પછી યશોદાજીએ ફરીથી લાડુ બનાવ્યા. નંદ બાબાએ ફરીથી ભોજન આપ્યું, પરંતુ આ વખતે પણ કાન્હાએ લાડુ ખાધા. આવું વારંવાર થયું. નંદ બાબાએ ગુસ્સામાં ઠપકો આપતા કહ્યું, કાન્હા થોડી વાર રાહ જુઓ તેમને ભોજન આપવા દો પછી તું પ્રસાદ લઈ શકે છે. ત્યારે કાન્હાએ ધીમા સ્વરે કહ્યું, બાબા તમે જ મને અર્પણ માટે વારંવાર બોલાવો છો અને આટલું બોલતાં જ શ્રી કૃષ્ણ નંદ બાબા અને યશોદા માતાના ચતુર્ભુજ સ્વરૂપમાં પ્રગટ થયા અને કહ્યું કે, મારા માટે ખૂબ જ સ્વાદિષ્ટ લાડુ બનાવ્યા છે. હવેથી આ લાડુનો પ્રસાદ મને માખણ જેવો પ્રિય લાગશે. ત્યારથી બાળ કૃષ્ણને માખણ અને ખાંડની મીઠાઈ અર્પણ કરવામાં આવી હતી અને ચાર હાથવાળા શ્રી કૃષ્ણને લાડુ અર્પણ કરવામાં આવ્યા હતા. તિરુપતિ મંદિરમાં ભગવાન કૃષ્ણના ચાર હાથવાળા સ્વરૂપની સ્થાપના કરવામાં આવી છે જે ભગવાન વિષ્ણુનું શાશ્વત સ્વરૂપ છે. તિરુપતિનો અર્થ થાય છે ત્રણ લોકનો સ્વામી. અહીં તે વેંકટેશ શ્રીનિવાસ તરીકે તેની પત્ની પદ્મા અને ભાર્ગવી સાથે બેઠા છે. પદ્મા અને ભાર્ગવી દેવી લક્ષ્મીના અવતાર છે અને શ્રીનિવાસ વેંકટેશ પોતે મહાવિષ્ણુ છે. તિરુપતિમાં ભોગ અને પ્રસાદ તરીકે સ્વીકારવામાં આવતા લાડુની અન્ય વાર્તાઓ પણ છે.

શું હતો ભગવાન બાલાજી અને દેવી લક્ષ્મી વચ્ચેનો વિવાદ ?

એક પ્રસિદ્ધ લોકકથા અનુસાર એકવાર ભગવાન વેંકટેશ્વર (બાલાજી) અને દેવી લક્ષ્મી વચ્ચે કોને વધુ અન્નનો પ્રસાદ લેવો તે અંગે વિવાદ થયો. ભગવાન વેંકટેશ્વર માનતા હતા કે તેમને મહત્તમ આનંદ મળે છે જ્યારે દેવી લક્ષ્મીએ કહ્યું કે તમને જે આનંદ મળે છે તેમાં મારો પણ હિસ્સો છે, કારણ કે તે ધનની દેવી છે અને તેમના વિના કોઈ પ્રસાદ શક્ય નથી. આ વિવાદ ઉકેલવા બંનેએ એક ભક્તની કસોટી કરી. સૌપ્રથમ તે તેના એક શ્રીમંત ભક્તના ઘરે ગયા, જેણે વિવિધ વાનગીઓ તૈયાર કરી અને તેને અર્પણ કરી પરંતુ લક્ષ્મીજી સંતુષ્ટ ન થયા. આ પછી તે પોતાના એક સાચા ભક્તના ઘરે ગયા અને ત્યાં ભક્તે પોતાના ઘરમાં રહેલો બાકીનો લોટ અને કેટલાક ફળો અને બદામ ભેળવીને લાડુ બનાવ્યા અને તેને ખવડાવ્યા. આનાથી ભગવાન બાલાજી તરત જ સંતુષ્ટ થઈ ગયા. આ પછી તેણે લાડુને તેના પ્રિય ભોગ તરીકે ઓળખ્યા.

દેવી લક્ષ્મીએ પોતે પ્રસાદના લાડુ બનાવ્યા હતા

એક વાર જ્યારે તિરુમાલાની પહાડીઓ પર ભગવાન વેંકટેશ્વરની મૂર્તિ સ્થાપિત કરવામાં આવી રહી હતી ત્યારે મંદિરના પૂજારીઓ દ્વિધામાં હતા કે ભગવાનને પ્રસાદ તરીકે શું ચઢાવવું? એક વૃદ્ધ માતા હાથમાં લાડુની થાળી લઈને ત્યાં આવી અને પહેલો પ્રસાદ માંગ્યો. જ્યારે પૂજારીઓએ તેને અર્પણ કર્યું અને તેને પ્રસાદ તરીકે સ્વીકાર્યું, ત્યારે તેઓ તેના દૈવી સ્વાદથી દંગ રહી ગયા. જ્યારે તેમણે વૃદ્ધ માતાને કંઈક પૂછવું હતું ત્યારે તેમણે જોયું કે તે ગાયબ થઈ ગયા હતા. ત્યારે એવું માનવામાં આવતું હતું કે દેવી લક્ષ્મીએ પોતે પ્રસાદ સૂચવવામાં મદદ કરી હતી. એક દંતકથા એવી પણ છે કે, ભગવાન બાલાજીએ પોતે પૂજારીઓને લાડુ બનાવવાની રીત શીખવી હતી. એવું કહેવાય છે કે તે સમયથી લાડુને ભગવાન વેંકટેશ્વરનો વિશેષ પ્રસાદ માનવામાં આવે છે અને તેને ભક્તોમાં વહેંચવાની પરંપરા શરૂ થઈ હતી.

આ સાથે અન્ય એક પ્રસિદ્ધ વાર્તા છે કે જ્યારે ભગવાન વેંકટેશ્વરે દેવી પદ્માવતી સાથે લગ્ન કર્યા ત્યારે તેમને લગ્ન માટે પૈસાની જરૂર હતી. આ માટે તેણે ધનના દેવતા કુબેર પાસેથી લોન લીધી હતી. એવું માનવામાં આવે છે કે, આજે પણ ભગવાન વેંકટેશ્વર એ ઋણ ચૂકવવા માટે પૃથ્વી પર હાજર છે. એટલા માટે ભગવાન તિરુપતિ બાલાજી ભક્તો પાસેથી દાન લઈ રહ્યા છે અને તેમની હુંડી ભરી રહ્યા છે. લાડુ પ્રસાદમ આ ઋણ સાથે જોડાયેલો છે કારણ કે તે ભગવાનના ભક્તોને તેમના આશીર્વાદ સ્વરૂપે આપવામાં આવે છે, અને બદલામાં ભક્તો તેમની ભક્તિ અનુસાર દાન આપે છે, જેનાથી ભગવાન વેંકટેશ્વર દેવું ચૂકવવામાં સક્ષમ બને છે.

લગભગ 300 વર્ષ પહેલા શરૂ થયું હતું પ્રસાદ તરીકે લાડુનું વિતરણ

તિરુમાલા શ્રીવારીના પ્રસાદ તરીકે લાડુનું વિતરણ લગભગ 300 વર્ષ પહેલા શરૂ થયું હતું. એવું માનવામાં આવે છે કે, 2 ઓગસ્ટ 1715ના રોજ પ્રથમ વખત તિરુમાલા પ્રસાદ તરીકે ભક્તોને લાડુ આપવામાં આવ્યા હતા. 2010 સુધી તે દરરોજ એક લાખ લાડુ બનાવાતો હતો. આ પછી ભક્તોની ભીડ વધી ગઈ. હાલમાં વધી રહેલી સંખ્યાને પહોંચી વળવા દરરોજ 3.20 લાખ લાડુ તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યા છે. તિરુપતિ બાલાજીના લાડુને પણ 2014માં GIની ઓળખ મળી હતી. તિરુમાલા શ્રીવારી લાડુ પાસે પેટન્ટ અને ટ્રેડ માર્ક પણ છે.

લાખો ભક્તો લે છે તિરુમાલાની મુલાકાત

હજારો ભક્તો નિયમિતપણે તિરુમાલાની મુલાકાત લે છે, જ્યાં કળિયુગના જીવંત દેવ શ્રીનિવાસની પૂજા કરવામાં આવે છે. શ્રીવારીનું મોહક સ્વરૂપ તમામ પરેશાનીઓ દૂર કરે છે. કહેવાય છે કે શ્રીવારીની પ્રસાદી મેળવ્યા બાદ એવું લાગે છે કે જાણે ભક્તે ફરી એકવાર ભગવાનના દર્શન કર્યા હોય. તિરુપતિ લાડુ ભક્તો દ્વારા સૌથી વધુ પસંદ કરવામાં આવે છે. ભક્તોનું માનવું છે કે શ્રીવારીના લાડુને ઘરમાં રાખવું ખૂબ જ શુભ હોય છે. તિરુપતિ બાલાજીના લાડુ વિશ્વભરના હિંદુઓના હૃદયમાં વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે. છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી, સર્વ-પવિત્ર તિરુમાલા શ્રીવરી લાડુને લઈને વિવિધ બાબતો પ્રકાશમાં આવી રહી છે. આ ક્રમમાં, ચાલો જાણીએ કે તિરુમાલામાં લાડુ ક્યારે બનાવવામાં આવે છે?

આ પણ એક માન્યતા

એવું માનવામાં આવે છે કે લાડુ પહેલા શ્રીવરી પ્રસાદ તરીકે બુંદી ચઢાવવામાં આવતી હતી. કેટલાક અન્ય વિદ્વાનો કહે છે કે તિરુમાલા પ્રસાદ જે 1803 માં બુંદી તરીકે શરૂ થયો હતો તે 1940 સુધીમાં લાડુમાં બદલાઈ ગયો. આમ જો 1940 પ્રમાણભૂત ગણવામાં આવે તો લાડુની ઉંમર સો વર્ષથી ઓછી હશે. ઐતિહાસિક પુરાવા સૂચવે છે કે પલ્લવોના સમયથી પ્રસાદનું વિતરણ કરવામાં આવતું હતું. જોકે ઈતિહાસકારો કહે છે કે, વિજયનગર સામ્રાજ્યના બીજા દેવરાયાના સમયથી પ્રસાદની સંખ્યામાં વધારો થયો હતો.

વધુ વાંચો : તિરુપતિ બાલાજીના લાડુને લઈ વિવાદ, જાણો કેવી રીતે લાખો ભક્તો માટે બનાવાય છે પ્રસાદલાડુ બનાવવા માટે કઈ સામગ્રી છે?

તિરુપતિ લાડુમાં પ્રીમિયમ ગુણવત્તાયુક્ત ઘી મુખ્ય ઘટક છે. તેમજ અન્ય આઠ મુખ્ય ઘટકો: બેસન, ખાંડ, ખાંડના ટુકડા, કાજુ, એલચી, કિસમિસ અને ચોખા. મંદિરના રસોડામાં દરરોજ 400-500 કિલો ઘી, 750 કિલો કાજુ, 500 કિલો કિસમિસ અને 200 કિલો એલચીનો ઉપયોગ લાડુ અને અન્ય પ્રસાદ બનાવવા માટે થાય છે. ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ અનુસાર મંદિરના અધિકારીઓએ પુષ્ટિ કરી છે કે દર છ મહિને ઘી મંગાવવામાં આવે છે. તેની વાર્ષિક જરૂરિયાત લગભગ 500,000 કિલોગ્રામ છે. પ્રાપ્તિ પ્રક્રિયામાં ઓનલાઈન બિડિંગનો સમાવેશ થાય છે.

વધુ વાંચો : તિરુપતિ પ્રસાદ વિવાદ પહોંચ્યો આંધ્ર પ્રદેશ હાઈકોર્ટમાં, જગન મોહન રેડ્ડીની પાર્ટીએ કરી આ મોટી માગ

કોણ કરે છે મોનિટરિંગ ?

તિરુમાલા તિરુપતિ દેવસ્થાનમ (TTD) ટીમ સ્વચ્છતા અને ગુણવત્તાના ધોરણોને સુનિશ્ચિત કરવા માટે સપ્લાયર્સની તપાસ કરે છે. કોઈપણ ગૌણ ઉત્પાદનને નકારે છે. એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, જો ઘી અમારા માપદંડોને પૂર્ણ કરતું નથી તો તેને નકારી કાઢવામાં આવે છે. જુલાઈ 2022 થી જુલાઈ 2023 સુધીમાં TTD એ ઓછા પ્રમાણભૂત ઘીથી ભરેલી ઓછામાં ઓછી 42 ટ્રક પરત કરી. તાજેતરના વર્ષોમાં આંધ્રપ્રદેશમાં અમૂલના વિસ્તરણને પગલે તે મંદિરને ઘીનું પ્રાથમિક સપ્લાયર બન્યું હતું. દરેક લાડુનું વજન 175 ગ્રામ હોય છે અને તેમાં કાજુ, ખાંડ અને એલચીની યોગ્ય માત્રા હોય છે જેથી GI સ્ટેટસ જાળવી શકાય.

બધા જ સમાચાર અને અપડેટ્સ મેળવવા માટે પ્લેસ્ટોર/એપ સ્ટોર પર જઇને અથવા આ લાઇન પર ક્લિક કરીને ડાઉનલોડ કરો અમારી લેટેસ્ટ એપ