ખેતીવાડી / ખેતરને શેઢે લાકડામાં સોનું ગણાતાં આ વૃક્ષની ખેતી તમને આંતર પાક સાથે કરાવશે મબલખ કમાણી

• ઓછા ખર્ચે રેતાળ જમીનમાં પણ સાગની વાવણી શક્ય
• શરૂઆતી માવજત જીવનભરની કમાણી
• થીનીંગથી શરૂ થઈ જાય છે આવક 

કેવું હોય છે સાગનું ઝાડ

સાગના ઝાડનું થડ સીધુ, ગોળ અને ઊંચુ હોય છે, તેના પાન ખરબતડા, મોટા અને સામ સામે ઊગે છે. ફૂલ સફેદ રંગના અને નાનાં હોય છે. તેનું ફળ સખત અને ગોળ હોય છે. છાલ હલકા ભૂખરા રંગની હોય છે. સાગના વૃક્ષની ઊંચાઈ 15થી 50 મીટર જેટલી થાય છે. 

ગુજરાતમાં સાગની ખેતી

ડાંગ, સુરત, વલસાડ, પંચમહાલ, વડોદરા, ભરૂત, નર્મદા, નવસારી અને જૂનાગઢ જિલ્લામાં સાગની સફળ ખેતી થઈ રહી છે ત્યારે હવે ગુજરાતના અન્ય જિલ્લાના ખેડૂતો પણ શેઢે પાળે 15થી 20 વૃક્ષો ઉગાડીને લાખોની કમાણી કરી શકે છે. 

સાગના ઝાડ માટે નર્સરીનો સંપર્ક

સાગના બીજનું વાવેતર કરીને તેના રોપા તૈયાર કરવામાં આવે છે તેના સ્ટેમ્પ તૈયાર કરીને તેનું ખેતરમાં વાવેદર કરવામાં આવે છે. વનવિભાગની નર્સરી તેમજ ખાનગી નર્સરીમાં રોપા મળી રહે છે. 

સાગના ઝાડ માટે કેવી જમીન જોઈએ

સાગને ગોરાડુ, ઊંડી, ફળદ્રુપ અને નિતારવાળી જમીન માફક આવે છે. ગોરાળુ જમીનમાં રેતીનું પ્રમાણ હોવાને કારણે તે ઝડપી વિકસે છે. વળી સપાટ, ઢાળવાળી અથવા તો ઝરણાના કિનારે નિતાર સારો હોય તેવી જમીન સાગ માટે ઉત્તમ છે. સાગને , ભારે ચીકાસવાળી અને કાળી જમીન માફક નથી આવતી. 

હવામાન

સાગ ખાસ કરીને ગરમ અને ભેજવાળા વાતાવરણમાં સારી રીતે ઉગે છે. તેને 28 સેં. થી 48 સે. સુધીનું તાપમાન માફક આવે છે. નાના રોપા હિમથી બળી જાય છે. સાગના ઝાડ માટે સૂર્યપ્રકાશ ખૂબ જરૂરી છે. સાગ ગરમી સહન કરી શકે છે. સાગ સમુદ્રની સપાટીથી 650 મીની ઊંચાઈએ વધુ સારા થાય છે તે છેક 1300 મીટર સુધીના વિસ્તારમાં વિકસી શકે છે. વળી 1250 mmથી 2500 mm વરસાદ વાળો વિસ્તાર માફક આવે છે. 

બીજ

સાગના ફુલ જુલાઈથી સપ્ટેમ્બર માસના સમયગાળામાં આવે છે. જેના ફળ જાન્યુઆરી- ફેબ્રુઆરી સુધીમાં તૈયાર થઈ ગાય છે. સાગનું ફળ સખત, ગોળ અને એક છેડેથી અણીયાળુ હોય છે. ફળનું પડ આછા ભુખરા રંગનું, 1 થી 1.25 સે.મી જાડુ હોય છે. દરેક ફળમાં 2થી 3 બીજ હોય છે. 

વાવેતર

કલમ કરેલા રોપાને 2 બાય 2 મી.ના અંતરે કોશની મદદથી 20 સેમી. ઊંડુ ત્રાંસુ કાણુ કરીને થડનું વાવેતર કરવું. આ કલમને હવાચુસ્ત રીતે વાવવી, પહેલા વરસાદના અઠવાડિયા બાદ જ્યારે જમીનમાં બાફ હોય ત્યારે તેની ગરમીથી સાગનો રોપો વૃક્ષ બનવા તરફ કૂચકદમ કરશે. આઠથી દસ જિવસમાં કલમમાંથી કુંપળ ફુટી નીકળશે. વાવણી વખતે છોડ વચ્ચે 3 બાય 1 મી. 2.5 મી. 1.5મીનું પ્રણામ રાખવું. 2 બાય 2 મીટરે છોડ વાવો તો 2500 રોપા માટે 1 હેક્ટર જમીન વપરાશે. 

માવજત કેવી રીતે કરવી

સાગની કલમની વાવણી બાદ બેથી ત્રણ અઠવાડિયા પથી રપાની આસપાસ નિંદામણ કરીને જમીન પોચી કરવી. જુલાઈના અંત સુધીમાં આ કામ પુરુ કરી લેવું. ઓગસ્ટ મહિલનાના પહેલા અઠવાડિયે રોપાની ચારે બાજુ 30 સે.મી વ્યાસના અંતરે ચરી કરી 20 ગ્રામથી 30 ગ્રામ યુરિયા ખાતર આપી માટીથી પુરી દેવી. 

શરૂઆતી માવજત જરૂરી

ઓગસ્ટ માસના બીજાથી ચોથા અઠવાડિયા સુધીમાં ફરીવાર નિંદામણ કરીને ગોડ આપી 10થી 15 સેમી. ઊંડાઈએ જમીન પોચી કરી મરી ગયેલી કલમની જગ્યાએ નવા સ્ટમ્પ લગાવવા. 15 સપ્ટેમ્બરથી 15 ઓક્ટોબર સુધીમાં 3જુ નિંદામણ કરી ગોડ કરી જમીન પોચી કરી લેવી અને માટીનો ભાર આપવો. જમીનમાં વધુ ભેજ સંગ્રહ થશે તો એ સાગને વિકાસમાં મદદ કરશે.વાવેતરના બીજા વર્ષે પણ પ્રણ નિંદામણ ગોડ, ઓગસ્ટ માસમાં, બીજું નિંદામણ અને ગોડ સપ્ટેમ્બર- ઓક્ટોબર માસમા કરવા તથા માટીને ભાર રોપા ફરતે કરવો.

મીકેનીકલ થીનીંગ

પાસે પાસે વાવેલા સાગના વાવેતરમાં પાંચમાં તથા દસમા વર્ષે, ત્રાંસી લીટીમાં આવતા એક છોડીને, એક રોપાને કાપી નાંખવામાં આવે છે જેને મીકેનીકલ થીનીંગ કરે છે. શરૂઆતમાં સાગને નજીક નજીક વાવવાથી મૂળની જમીનમાં પોષણ માટે હરીફાઈ થાય અને મૂળ પોષણ મેળવવા ઉંડે સુધી જાય છે વળી થડને સૂર્યપ્રકાશ મળે એટલે સીધા વધવાથી લાંબુ ઈમારતી લાકડું પણ મળે છે. પ્રથમ થીનીંગ વખતે સાગના વૃક્ષ 6થી 10 મીટર વચ્ચે તથા બીજા થીનીંગ વખતે 10થી 15 મીટર વચ્ચેની ઊંચાઈના હોવા જોઈએ. પ્રથમ થીનીંગ બાદ હેક્ટરે 1250 અને બીજા થીનીંગ બાદ 625 સાગ દર હેક્ટરે રહેશે. 

પિયત વાવેતર

સાગના વાવેતરને શિયાળા-ઉનાળામાં, ડિસેમ્બરથી શરૂ કરીને દર મહિને અને માર્ચથી દર અઠવાડિયે એકવાર પાણી આપવામાં આવે તો વિકાસ ઝડપી થશે. 

ખાતર અને દવા
વર્ષ દરમિયાન એક એકર જમીનમાં 600 કિલો યુરિયા ખાતર નાના નાના 30 ગ્રામના આઠ ડોઝ બનાવી આપવામાં આવે છે. સાગ વાવેતરમાં હોલ બોરર, ડિફોલીએટર અને ડાઈનેમસ નામના જંતુઓથી થનારા રોગો જોવા મળે છે. જેના ઉપાયમાં શુધ્ધ સાગના વાવેતરને બદલે મિશ્ર વૃક્ષ વાવેતર અથવા યોગ્ય આંતરપાકો કરવાથી રોગ નિયંત્રણ શક્ય છે. 

કાપણી
સારૂ ઈમારતી લાકડું મેળવવા બિન પિયત પરિસ્થિતમાં 30થી 40 વર્ષ દરમિયાન કાપી શકાય. જમીનથી 15 સે.મીની ઉંચાઈએ કરવથી ખડને ત્રાંસુ કાપવાથી, સ્થળે રહેલા થડવાળા ભાગમાંથી નવી ફૂટ(કોપીસ) મળે છે. જેમાંથી સાગનો બીજો ઝડપી પાક લઈ શકાય છે. 

30થી 40 વર્ષના સમયગાળામાં સાગ 120થી 180 સેમી સુધીના ઘેરાવો પ્રતિકૂળ સંજોગોમાં પણ મેળવે જ છે. જો પરફેક્ટ માવજતથી સમયગાળો ઘટાડવામાં સફળતા મળે તો તેની ઉપજ વધે છે. જો કે સાગ તેના રોટેશન પ્રમાણે પુરા સમયે કાપવામાં આવે તો હાર્ટવુડ ફોર્મેશન પુરૂ થવાથી તેના લાકડાની ઘનફુટ કિંમત ઘણી ઊંચી ઉપજે છે. 

ફાલ

સાગના ઈમારતી લાકડાની અછત અને માર્કેટમાં ઊંચા ભાવને પગલે વાવેતર પધ્ધતિસર કરવામાં આવે તો બીજા જ વર્ષે 6થી 15 ફૂટ સુધીની ઊંચાઈ તથા 5થી 15 સે.મી સુધીનો ઘેરાવો મળી શકે છે. સાગ 12થી 15 વર્ષમાં તૈયાર થઈ જાય છે. આ દરમિયાન તેની ઊઁચાઈ 10થી 20 મીટર થઈ જાય ચે જ્યારે વ્યાસ 20થી 30 સેમી સુધીનો મેળવી શકાય છે એટલે કે, વૃક્ષદીઠ લગભગ 6થી 12 ઘનફૂટ સુધીનું લાકડું મળે છે. આ રીતે ઉત્પાદનમાં પ્રથમ થીનીંગથી 1250, બીજા થીનીંગના 625 વૃક્ષ ગુણ્યા સરેરાશ 6 ઘનફૂટ લેખે 4000 ઘનફૂટ સુધીનું લાકડું મળી રહે છે. વળી આંતર પાક પણ લઈ શકાય છે જે નફો વધારાનો છે. 

આવક

15 રૂા. વળીનો ભાવ છે જ્યારે વળાનો સરેરાશ ભાવ 25 રૂપિયા એટલે હેક્ટરે થીનીંગની આવક 30000 જેટલી થાય એમાં લાકડાનો ભાવ ઉમેરીએ તો સરેરાશ ઘનફૂટના રૂા. 400 ગણીએ તોય સહેજે રૂા. 16 લાખની આવક થાય જેમાં આતંરપાકોની આવક પણ ઉમેરી શકો. 

આલેખનઃ Gayatri Joshi