ડીઝીટલ ઇન્ડિયા / દેશમાં ડિજિટલ મનીનું 'રાજ'! દિવાળી પર 20 વર્ષમાં સૌથી ઓછી નોટોનો ઉપયોગ

• દેશમાં ચલણી નોટોનું ચલણ ઘટ્યું, ડીઝીટલ કેપમાં વધારો
• દિવાળી પર લોકોએ ડીઝીટલ પેમેન્ટ વધુ પસંદ કર્યું 
• ભારત આવનાર સમયમાં રોકડ વ્યવહારની નિર્ભરતા વધુ ઘટશે

નોટબંધી બાદથી ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનની ઝડપ વધી રહી છે. કોરોનાના સમયગાળા દરમિયાન, ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનનો વિકાસ એટલો વધી ગયો છે કે હવે છેલ્લા ઘણા મહિનાઓથી, દરેક વખતે ડિજિટલ વ્યવહારો સતત નવા રેકોર્ડ બનાવી રહ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં 20 વર્ષમાં પહેલીવાર એક અપવાદને બાદ કરતાં દિવાળીના સપ્તાહમાં કાગળની નોટોના ચલણમાં ઘટાડો નોંધાયો છે.  SBI રિસર્ચના રિપોર્ટ અનુસાર, દિવાળીના સપ્તાહ દરમિયાન દેશમાં ચલણમાં રહેલી નોટોના મૂલ્યમાં 7,600 કરોડ રૂપિયાનો ઘટાડો થયો છે. એસબીઆઈના અર્થશાસ્ત્રીઓના મતે ડિજિટલ પેમેન્ટ પર લોકોની વધતી જતી નિર્ભરતાને કારણે આ શક્ય બન્યું છે.

ચલણી નોટોનું ચલણ ઘટ્યું 
એસબીઆઈના રિપોર્ટ અનુસાર અર્થશાસ્ત્રીઓનું કહેવું છે કે દેશની અર્થવ્યવસ્થા હવે માળખાકીય પરિવર્તનમાંથી પસાર થઈ રહી છે. જેના કારણે આવો ટ્રેન્ડ જોવા મળી રહ્યો છે. રિપોર્ટમાં સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી છે કે 2009માં પણ દિવાળીના સપ્તાહ દરમિયાન દેશમાં નોટોના સર્ક્યુલેશનમાં મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ 950 કરોડ રૂપિયાની અછત હતી. પરંતુ તે સમયે ગ્લોબલ ફાયનાન્સિયલ ક્રાઈસીસના કારણે આવેલી મંદીને કારણે આવું બન્યું હતું.

ટેક્નોલોજીની પ્રગતિ
અર્થશાસ્ત્રીઓનું કહેવું છે કે ટેક્નોલોજીમાં થયેલી પ્રગતિને કારણે ભારતીય પેમેન્ટ સિસ્ટમમાં મોટો ફેરફાર થયો છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, રોકડ પર આધારિત ભારતીય અર્થતંત્ર હવે સ્માર્ટફોન આધારિત ચુકવણી અર્થતંત્રમાં પરિવર્તિત થયું છે. રિપોર્ટમાં અર્થવ્યવસ્થાને ડિજિટલ બનાવવાના સરકારના પ્રયાસોની પણ પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.

ડિમોનેટાઈઝેશન પછી ડીઝીટલ વ્યવહાર વધ્યા
ડિમોનેટાઈઝેશન-કોરોના પછી, વ્યવહારોની શૈલી બદલાઈ ગઈ છે. આ કારણે ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનનો હિસ્સો સતત વધી રહ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં, કુલ ચુકવણીમાં ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનનો હિસ્સો 2016માં 11.26 ટકાથી વધીને 2022માં 80 ટકા થઈ ગયો છે. તેનો હિસ્સો 2027 સુધીમાં 88 ટકા સુધી પહોંચવાની ધારણા છે.

ઈ-રુપિયાથી કાગળની ચલણી નોટો દુર થશે!
હવે આરબીઆઈએ જે રીતે ડિજીટલ મનીની ટ્રાયલ શરૂ કરી છે, તેનાથી એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે આવનારા વર્ષોમાં કાગળની નોટોનું સર્ક્યુલેશન ઝડપથી ઘટશે. સીબીડીસીના પાયલોટ પ્રોજેક્ટનો આગળનો તબક્કો, જે 1 નવેમ્બરે જથ્થાબંધ વ્યવહારો માટે શરૂ થયો હતો, તેને લગભગ 1 મહિનામાં છૂટક વ્યવહારોમાં લાગુ કરવાની યોજના છે. આવી સ્થિતિમાં, જો આ પાઇલોટ્સ સફળ થાય છે, તો ભારતને ઓછી રોકડની અર્થવ્યવસ્થા બનવાથી કોઈ રોકી શકશે નહીં.

ડિજિટલ રૂપિયાને UPI સાથે લિંક કરવાની યોજના
લોકો તેમના મોબાઇલ વૉલેટમાં ઇ-રૂપી રાખી શકશે . આ સિવાય લોકો તેને સરળતાથી બેંક મની અને રોકડમાં કન્વર્ટ કરી શકશે. આ ડિજીટલ ફોર્મનો ઉપયોગ કોઈપણને પેમેન્ટ કરવા માટે કરી શકાય છે. CBDC ખાતામાં ઈલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં પ્રતિબિંબિત થશે અને તેને ચલણી નોટોમાં પણ બદલી શકાશે. તે લોકો તેમના બેંક બેલેન્સની ઓનલાઈન તપાસ કરે છે અથવા મોબાઈલ વોલેટ તપાસે છે તે જ રીતે કામ કરશે. ડિજિટલ રૂપિયાને UPI સાથે લિંક કરવાની પણ યોજના છે. ડિજીટલ કરન્સી આવવાથી સામાન્ય લોકો અને સરકાર સાથેના વ્યાપાર માટેના વ્યવહારોની કિંમતમાં ઘટાડો થશે. આ સાથે લોકો Paytm, PhonePe જેવા અન્ય મહત્વપૂર્ણ વોલેટ્સ સાથે પણ વ્યવહાર કરી શકશે.

ડિજિટલ પેમેન્ટમાંથી ટ્રાન્ઝેક્શન ફી હટાવવાની માંગ 
વેપારી સંગઠનોએ સરકાર પાસે માંગ કરી છે કે ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન પર ગ્રાહકો અને દુકાનદારો પાસેથી ચાર્જ વસૂલવો જોઈએ નહીં. વેપારીઓએ સરકારને સૂચન કર્યું છે કે સરકારે સીધી બેંકોને સબસિડી આપવાનું વિચારવું જોઈએ. તેનાથી દેશને ઓછી રોકડ અર્થવ્યવસ્થા બનાવવામાં મદદ મળશે. હાલમાં દેશમાં લગભગ 26 કરોડની વસ્તી ડેબિટ કાર્ડ દ્વારા ચૂકવણી કરે છે. આના પર બેંક પેમેન્ટમાંથી 1 ટકા કાપી લે છે.

ડિજીટલ પેમેન્ટ પ્રમોશન બોર્ડ સ્થાપવાની માંગ 
વેપારી સંસ્થાઓ સરકારને ડીજીટલ અને કેશલેસ ઈકોનોમી પર ડીજીટલ પેમેન્ટ પ્રમોશન બોર્ડ સ્થાપવા પણ સૂચન કરી રહી છે. નેશનલ પેમેન્ટ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) ને UPI, BHIM એપને જ ચલાવવાની સલાહ આપતા, પેમેન્ટ ઈન્ડસ્ટ્રી પર દેખરેખ રાખવા અને તેનું નિયમન કરવા માટે એક અલગ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટી બનાવવી જોઈએ તેવી માંગ છે. પેમેન્ટ ઈન્ડસ્ટ્રીને ઓપન નેટવર્ક આપવામાં આવતા ગ્રાહકોને વધુ સારી સેવાઓ મળવાનો વિશ્વાસ વ્યક્ત કરવામાં આવ્યો છે.

નોટોના પ્રિન્ટિંગ ખર્ચમાં ઘટાડો થશે 
ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનનો ટ્રેન્ડ વધવાથી પ્રિન્ટિંગ અને તેની સુરક્ષા અને લોજિસ્ટિક્સ પર દર વર્ષે મોટી રકમની બચત કરવામાં મદદ મળી શકે છે. આનાથી રોકડનો ઉપયોગ ઘટશે, જેથી ભારત સરળતાથી ઓછી રોકડવાળા દેશમાં ફેરવી શકાય.