વસ્તી વિસ્ફોટ / 24 વર્ષમાં 40 કરોડ લોકો વધ્યા, કેમ વધુ બાળકો પેદા કરવાની હુંકાર ભરી રહ્યા છે ભાગવત? આંકડાથી સમજો

India Population : RSSના વડા મોહન ભાગવતે ઘટતી વસ્તીને સમાજ માટે ચિંતાનો વિષય ગણાવ્યો છે. રવિવારે એક કાર્યક્રમમાં બોલતા ભાગવતે કહ્યું કે, એક મહિલાએ તેના જીવનમાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ બાળકોને જન્મ આપવો જોઈએ. તેમણે કહ્યું કે જો કોઈ સમાજનો જન્મ દર (ફર્ટિલિટી રેટ) 2.1થી નીચે આવે તો સમાજ આપોઆપ ખતમ થઈ જાય છે. મોહન ભાગવતે કહ્યું, ઘણી ભાષાઓ અને સંસ્કૃતિઓ પહેલાથી જ લુપ્ત થઈ ગઈ છે. તેથી પ્રજનન દર 2.1 થી ઉપર રાખવો મહત્વપૂર્ણ છે. જો તે 2.1 થી નીચે આવે તો તે સમાજના લુપ્ત થવાનું જોખમ વધી જાય છે. તેમણે કહ્યું કે, આપણા દેશમાં વસ્તી નીતિ 1998-2002માં બનાવવામાં આવી હતી. તેમાં સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું હતું કે, પ્રજનન દર 2.1થી નીચે ન હોવો જોઈએ. તેથી દરેક દંપતિને ઓછામાં ઓછા 3 બાળકો હોવા જોઈએ.

ભારતમાં કુલ પ્રજનન દર 2.2 થી ઘટીને 2.0 પર આવી ગયો

નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે (NFHS-5) અનુસાર, ભારતમાં કુલ પ્રજનન દર 2.2 થી ઘટીને 2.0 પર આવી ગયો છે. કુલ પ્રજનન દરનો અર્થ છે કે, એક મહિલા તેના જીવનકાળમાં કેટલા બાળકોને જન્મ આપી રહી છે અથવા આપી શકે છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના દસ્તાવેજ મુજબ પ્રજનન દર 2.1 હોવો જોઈએ. જેથી પેઢીઓ વિકાસ પામી શકે. 1990-92માં જ્યારે પ્રથમ વખત સર્વે કરવામાં આવ્યો ત્યારે દેશમાં પ્રજનન દર 3.4 હતો. એટલે કે તે સમયે એક મહિલા સરેરાશ 3 થી વધુ બાળકોને જન્મ આપતી હતી. પરંતુ ત્યારથી પ્રજનન દર સતત ઘટી રહ્યો છે.

શું કહી રહ્યો છે સંયુક્ત રાષ્ટ્રનો ઇન્ડિયા એજિંગ રિપોર્ટ 2023 ?

પ્રજનન દર ઘટવાની અસર એ છે કે, વૃદ્ધોની વસ્તી ઝડપથી વધે છે. ગયા વર્ષે સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ 'ઇન્ડિયા એજિંગ રિપોર્ટ 2023' બહાર પાડ્યો હતો. આ રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 2050 સુધીમાં ભારતની વસ્તીના 20.8% વૃદ્ધો હશે. વૃદ્ધ એટલે જેમની ઉંમર 60 વર્ષ કે તેથી વધુ છે. આ રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, 2010થી ભારતમાં વૃદ્ધોની વસ્તી ઝડપથી વધી રહી છે. આ કારણે વસ્તીમાં 15 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકોનો હિસ્સો ઘટી રહ્યો છે અને વૃદ્ધોની સંખ્યા વધી રહી છે.

રિપોર્ટ અનુસાર 1 જુલાઈ, 2022 સુધીમાં દેશમાં વૃદ્ધ લોકોની વસ્તી 14.9 કરોડ હતી. તે સમયે વસ્તીમાં વૃદ્ધોનો હિસ્સો 10.5 ટકા હતો. પરંતુ 2050 સુધીમાં ભારતમાં વૃદ્ધોની સંખ્યા 34.7 કરોડ થવાનો અંદાજ છે. જો આમ થશે તો તે સમયે ભારતની 20.8 ટકા વસ્તી વૃદ્ધ હશે. જ્યારે આ સદીના અંત સુધીમાં એટલે કે 2100 સુધીમાં ભારતની 36 ટકાથી વધુ વસ્તી વૃદ્ધ હશે. આ રિપોર્ટમાં એવો અંદાજ લગાવવામાં આવ્યો હતો કે, 2022 થી 2050 દરમિયાન ભારતની વસ્તીમાં 18%નો વધારો થશે. જ્યારે વૃદ્ધ લોકોની વસ્તીમાં 134% વધારો થવાનો અંદાજ છે. તે જ સમયે 80 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોની વસ્તી 279% વધી શકે છે.

શું કહી રહ્યો છે નીતિ આયોગનો અહેવાલ ?

નીતિ આયોગના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે, 1950ના દાયકામાં ભારતમાં દરેક મહિલાએ સરેરાશ 6 બાળકોને જન્મ આપ્યો હતો. વર્ષ 2000 સુધીમાં આ પ્રજનન દર ઘટીને 3.4 થઈ ગયો. 2019-21 ની વચ્ચે હાથ ધરાયેલ નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે (NFHS-5) એ જાહેર કર્યું છે કે, ભારતમાં પ્રજનન દર ઘટીને 2 પર આવી ગયો છે. એટલે કે હવે ભારતીય મહિલાઓ સરેરાશ 2 બાળકોને જન્મ આપી રહી છે. 2050 સુધીમાં પ્રજનન દર 1.7 સુધી પહોંચવાની અપેક્ષા છે.

મોટાભાગની મહિલાઓ ઈચ્છે છે ઓછા બાળકો

એક તરફ દેશમાં વધુ બાળકો પેદા કરવા પર ભાર મૂકવામાં આવે છે, પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે મોટાભાગની મહિલાઓ ઓછા બાળકો ઈચ્છે છે. NFHS-5 અનુસાર મોટાભાગની ભારતીય મહિલાઓ માત્ર એક જ બાળક ઈચ્છે છે. હાલમાં દેશમાં પ્રજનન દર 2.0 છે, જ્યારે મહિલાઓ 1.6 ઇચ્છે છે. સર્વે અનુસાર, જેમને બે બાળકો છે તેમાંથી 86 ટકા સ્ત્રી-પુરુષો હવે ત્રીજું બાળક ઈચ્છતા નથી. સામાન્ય રીતે એવું માનવામાં આવે છે કે જેઓ ઓછું ભણે છે તેઓ વધુ બાળકો ઈચ્છે છે. પરંતુ તે એવું નથી. ક્યારેય શાળાએ ન ગયેલી મહિલાઓમાં પ્રજનન દર 2.8 છે, જ્યારે તેઓ 2.2 ઇચ્છે છે. ભારતીય સમાજમાં છોકરાઓને છોકરીઓ કરતાં વધુ મહત્વ આપવામાં આવે છે. મોટાભાગના યુગલોને માત્ર છોકરો જ જોઈએ છે. છોકરાની ઈચ્છા સ્ત્રીઓને વધુ બાળકો પેદા કરવા મજબૂર કરે છે. સર્વે અનુસાર, જે મહિલાઓને પુત્ર નથી તેમાંથી 35 ટકા મહિલાઓ ત્રીજું સંતાન ઈચ્છે છે. માત્ર 9 ટકા મહિલાઓ એવી છે કે જેમને બે છોકરાઓ છે અને તેઓ હજુ પણ બીજું બાળક ઈચ્છે છે.

ઝડપથી વધી રહી છે વસ્તી

છેલ્લી વસ્તી ગણતરી 2011 માં હાથ ધરવામાં આવી હતી જ્યારે ભારતની વસ્તી 121 કરોડથી વધુ હતી. 2001ની સરખામણીમાં 2011માં ભારતની વસ્તીમાં 17.7%નો વધારો થયો છે. 2001માં દેશની વસ્તી 102 કરોડ હતી. 2001ની સરખામણીમાં 2011માં વસ્તી વૃદ્ધિ દરમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો હતો. જ્યારે 1991 અને 2001 વચ્ચે ભારતની વસ્તીમાં 22% થી વધુનો વધારો થયો હતો તે 2001 અને 2011 વચ્ચે 18% થી ઓછો વધ્યો હતો. જોકે કેટલાક દાયકાઓથી વસ્તી વૃદ્ધિનો દર ઘટી રહ્યો છે. 1961 અને 1971 ની વચ્ચે લગભગ 25 ટકાનો મહત્તમ વસ્તી વધારો થયો હતો. હાલમાં ભારતની અંદાજિત વસ્તી 140 કરોડની આસપાસ છે. જો 2011 સાથે સરખામણી કરવામાં આવે તો ભારતની વસ્તી અત્યાર સુધીમાં લગભગ 16 ટકા વધી છે.

વધુ વાંચો : 1901 બાદ સૌથી વધુ ગરમ રહ્યો નવેમ્બર મહિનો, આખરે કેમ નથી પડી રહી કડકડતી ઠંડી? સામાન્ય જ રહેશે તાપમાન

આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે, જ્યારે પ્રજનન દર ઘટી રહ્યો છે તો પછી વસ્તી કેમ વધી રહી છે? જવાબ છે યુવા વસ્તી. કેન્દ્ર સરકારનો 'યુથ ઇન ઇન્ડિયા 2022' રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે, 2021 સુધીમાં ભારતમાં 27 ટકા વસ્તી 15 થી 29 વર્ષની વયના યુવાનોની હતી. તેવી જ રીતે 37 ટકા વસ્તી 30થી 59 વર્ષની વય જૂથની હતી. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, યુવાનોને વધુ બાળકો થઈ રહ્યા છે જેના કારણે ભારતની વસ્તી વધી રહી છે. 2063 સુધીમાં ભારતની વસ્તી 1.67 અબજ થઈ જશે. આ પછી વસ્તી ઘટવા લાગશે. કારણ કે પ્રજનન દર ઘટી રહ્યો છે અને યુવાનોની વસ્તી પણ ઘટશે.

બધા જ સમાચાર અને અપડેટ્સ મેળવવા માટે પ્લેસ્ટોર/એપ સ્ટોર પર જઇને અથવા આ લાઇન પર ક્લિક કરીને ડાઉનલોડ કરો અમારી લેટેસ્ટ એપ