વિશ્લેષણ / એક દેશ એક ચૂંટણીથી કેટલો ફાયદો કેટલું નુકસાન? તમને મુઝવતા દરેક સવાલનો જવાબ

One Nation One Election : એક દેશ-એક ચૂંટણી એટલે કે One Nation One Election. આ શબ્દ કદાચ કોઈની માટે નવો નહીં હોય. છેલ્લા કેટલાક સામેથી આપણે મીડિયા માધ્યમોથી શબ્દ સાંભળતા હશું. કેન્દ્રની નરેન્દ્ર મોદી સરકારે એક દેશ-એક ચૂંટણી એટલે કે One Nation One Electionને કેબિનેટની મંજૂરી આપી દીધી છે. વાસ્તવમાં કોવિંદ સમિતિએ આ અંગે પોતાનો અહેવાલ સરકારને સોંપ્યો હતો જેને બુધવારે કેબિનેટની મંજૂરી મળી ગઈ હતી. મહત્વનું છે કે, કેન્દ્ર સરકાર હવે આ શિયાળુ સત્રમાં સંસદમાં આ અંગે બિલ લાવી શકે છે. આ અંગે સરકારે એક કમિટી પણ બનાવી હતી. પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદને આ સમિતિના અધ્યક્ષ બનાવવામાં આવ્યા છે.

નોંધનિય છે કે, વર્ષ 2018માં પહેલીવાર વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election) નો મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. સરકાર આ બાબતે કેમ આગળ વધી રહી છે તે અંગે અનેક સવાલો ઉભા થયા છે. શા માટે એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election)ની જરૂર છે? આજે આપણે આ આર્ટીકલમાં તમને મુઝવતા તમામ સવાલોના જવાબ જાણીશું.

એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election)ની જરૂર કેમ પડી?

વાસ્તવમાં એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election)ને લઈને કેન્દ્ર સરકાર લાંબા સમયથી પ્રયાસો કરી રહી છે. તેની પાછળ પણ એક કારણ છે. હકીકતમાં કોઈપણ જિલ્લામાં સામાન્ય રીતે ચાર વખત આચારસંહિતા લાગુ કરવામાં આવે છે. લોકસભા ચૂંટણી, વિધાનસભાની ચૂંટણી, નગરપાલિકા અને પંચાયતની ચૂંટણી સમયે આચારસંહિતા લાગુ કરવામાં આવે છે. જ્યારે આચારસંહિતા લાગુ કરવામાં આવે છે ત્યારે તેની સીધી અસર વિકાસ યોજનાઓ પર પડે છે. દેશમાં સતત ચૂંટણીની સ્થિતિને કારણે સરકારને નીતિ અને વહીવટી નિર્ણયો લેવામાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડે છે. આના કારણે અનેક મહત્વના કામો પ્રભાવિત રહે છે. તેમના કાર્યકાળથી લઈને કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોની ચૂંટણી સુધી, અન્ય બાબતોનું બંધારણમાં વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. જો સરકારે આ દિશામાં આગળ વધવું હશે તો સંસદમાં બંધારણ સંશોધન બિલ લાવવું પડશે. તેની મંજૂરી બાદ આ દિશામાં પ્રગતિ થઈ શકશે.

હવે જાણીએ કે કાયદો શું કહે છે ?

નોંધનિય છે કે, આ પહેલીવાર નથી જ્યારે આ મામલો સામે આવ્યો છે. કાયદા પંચે આ અંગે 1999, 2015 અને 2018માં ત્રણ વખત રિપોર્ટ આપ્યો હતો. અગાઉ 2016 માં સંસદીય સમિતિએ પણ તેનો વચગાળાનો અહેવાલ આપ્યો હતો. 2018માં જ્યારે આ મામલો સામે આવ્યો ત્યારે કેન્દ્રએ સમગ્ર મામલો કાયદા પંચને સોંપી દીધો હતો. કાયદા પંચ દ્વારા આ અંગેનો સંપૂર્ણ રોડમેપ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. 2018માં કાયદા પંચે પોતાના રિપોર્ટમાં કહ્યું હતું કે, પરિસ્થિતિ એવી છે કે દેશમાં વિધાનસભા અને લોકસભાની ચૂંટણી એકસાથે કરાવવાની જરૂર છે. પંચે તેના અહેવાલમાં સ્વિકાર્યું હતું કે, વર્તમાન નિયમો અનુસાર એક સાથે ચૂંટણી શક્ય નથી અને તેથી બંધારણમાં કેટલાક સુધારાની જરૂર છે. આ રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે, જો સરકારે તેનો અમલ કરવો હોય તો બંધારણમાં ઓછામાં ઓછા 5 સુધારા કરવા પડશે.

તો શું આપણાં દેશમાં એક સાથે ચૂંટણી શક્ય છે?

સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે શું દેશમાં લોકસભા અને રાજ્યસભાની ચૂંટણી એક સાથે શક્ય છે. જવાબ હા છે. આ પહેલા પણ ઘણી વખત આવું બન્યું છે. આઝાદી પછી કેન્દ્ર અને રાજ્યની ચૂંટણીઓ એક સાથે યોજાઈ. આ પછી કેન્દ્ર અને રાજ્યોમાં સરકારો પડી જવાને કારણે તેમની ચૂંટણીમાં ફરક આવ્યો છે. જો 2024માં લોકસભાની ચૂંટણીની સાથે વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજવામાં આવે તો ઉત્તર પ્રદેશ, હિમાચલ પ્રદેશ, કર્ણાટક, પંજાબ, ગુજરાત અને ગોવા જેવા રાજ્યોની સરકારોને બહુ ઓછા સમયમાં બરખાસ્ત કરવી પડશે.

એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election) ને લઈ શું છે પડકારો ?

એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election) ને લઈ પડકારોની વાત કરીએ તો સરકાર સામેની સમસ્યા દેશની રાજકીય વ્યવસ્થાને લઈને પણ છે. વાસ્તવમાં જ્યારે કેન્દ્રમાં ભાજપ અને કોંગ્રેસ જેવા બે મુખ્ય રાષ્ટ્રીય પક્ષો વચ્ચે સ્પર્ધા છે ત્યારે રાજ્યોમાં પ્રાદેશિક પક્ષોનું વર્ચસ્વ જોવા મળે છે. ઘણી વખત રાજ્યોમાં ત્રિશંકુ વિધાનસભાની સ્થિતિ સર્જાય છે. આવી સ્થિતિમાં ગઠબંધન સરકાર રચાય છે. આવી સ્થિતિમાં જો સરકાર પડી તો એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election)નો હુકમ તૂટી જશે.

તો શું અગાઉ કેન્દ્ર અને રાજ્યની ચૂંટણી એક સાથે યોજાતી હતી ?

ભલે આજે દેશમાં એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election)ની ચર્ચા ચાલી રહી છે પરંતુ આઝાદી પછી દેશમાં એક સાથે કેન્દ્ર અને રાજ્યોની ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી. 1952માં જ્યારે દેશમાં પ્રથમ વખત સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી ત્યારે રાજ્યની ચૂંટણીઓ પણ એક સાથે યોજાઈ હતી. આ પછી, 1957, 1962 અને 1967 માં, કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો માટે એક સાથે ચૂંટણીઓ યોજાઈ. 1967માં ઉત્તર પ્રદેશમાં ચૌધરી ચરણ સિંહના બળવાને કારણે સીપી ગુપ્તાની સરકાર પડી અને અહીંથી ચૂંટણીનું ગણિત પણ બગડી ગયું. આ પછી વર્ષ 1968 અને 1969માં કેટલાક રાજ્યોની સરકારો સમય પહેલા વિસર્જન કરવામાં આવી હતી. 1971ના યુદ્ધ પછી લોકસભાની ચૂંટણી પણ નિર્ધારિત સમય પહેલા યોજાઈ હતી. આનાથી ચૂંટણીનું ગણિત બગડી ગયું. 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ઓડિશામાં એક સાથે ચૂંટણી યોજાઈ હતી.

એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election) કેટલી મોટી હશે?

એક દેશ-એક ચૂંટણી (One Nation One Election)માટે ચૂંટણી પંચે મોટી તૈયારીઓ કરવી પડશે. દેશમાં લોકસભાની 543 બેઠકો છે. તે બધા પર એક સાથે ચૂંટણી યોજાય છે. આ સિવાય તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની 4126 બેઠકો પર ચૂંટણી થવાની છે. સમસ્યા એ છે કે ઘણા રાજ્યોમાં થોડા સમય પહેલા જ વિધાનસભાની રચના કરવામાં આવી છે. આવતા વર્ષે ઘણામાં ચૂંટણી થવાની છે. આવી સ્થિતિમાં કેટલીક વિધાનસભાઓનો કાર્યકાળ સમય પહેલા ખતમ કરવો પડી શકે છે જ્યારે કેટલીકનો કાર્યકાળ લંબાવવો પડશે. ચૂંટણી પંચ અનુસાર 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં કુલ 91 કરોડ મતદારો હતા. આ વખતે તેમની સંખ્યા વધીને 101 કરોડ થઈ શકે છે. મતદારો માટે વ્યવસ્થા કરવી એ એક મોટો પડકાર હશે.

શું તમે જાણો છો કે ચૂંટણી પાછળ કેટલો ખર્ચ થાય છે?

ચૂંટણી કેન્દ્રની હોય કે વિધાનસભાની તેની સીધી અસર સરકારી તિજોરી પર પડે છે. કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો લોકસભા ચૂંટણીમાં અડધા ખર્ચને વહેંચે છે. બીજી તરફ વિધાનસભાની ચૂંટણી દરમિયાન જે ખર્ચ થાય છે તે રાજ્યો પોતે ભોગવે છે. આવી સ્થિતિમાં રાજ્યોને બે વાર ફટકો પડ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં કેન્દ્ર સરકારનું કહેવું છે કે, કેન્દ્ર અને રાજ્યોમાં એકસાથે ચૂંટણી થવી જોઈએ. આના પર જે પણ ખર્ચ કરવામાં આવે તે કેન્દ્ર અને રાજ્યએ સમાન રીતે ઉઠાવવો જોઈએ. સરકારી તિજોરીની દૃષ્ટિએ આ એક સારું પગલું ગણી શકાય.

સરકારી ડેટા અનુસાર કેન્દ્ર સરકારે 2014 થી 2020 સુધીની ચૂંટણી માટે 5794 કરોડ રૂપિયા જાહેર કર્યા છે. આ સમયગાળા દરમિયાન દેશમાં બે વખત લોકસભાની ચૂંટણી અને વિવિધ રાજ્યોમાં 50 વખત વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાઈ ચુકી છે. એક સર્વે અનુસાર 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં લગભગ 60 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાંથી લગભગ 9 હજાર કરોડ રૂપિયા સરકાર અને ચૂંટણી પંચ દ્વારા ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. આંકડા મુજબ 1952માં ચૂંટણી પાછળ 10 કરોડ 45 લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હતો. જો આંકડાઓની વાત કરીએ તો તે દરમિયાન પ્રતિ મતદાતાનો ખર્ચ માત્ર 60 પૈસા હતો જે 1991માં વધીને 359 કરોડ રૂપિયા થયો હતો અને પ્રતિ મતદાર ખર્ચ 7 રૂપિયા હતો. આ પછી 2014માં આ ખર્ચ વધીને 3870 કરોડ રૂપિયા થયો અને પ્રતિ મતદાર ખર્ચ 46.40 રૂપિયા હતો.

વધુ વાંચો : વન નેશન, વન ઈલેક્શન પર મોટા સમાચાર, મોદી સરકારે પ્રસ્તાવને આપી લીલીઝંડી

અહી એ પણ નોંધનિય છે કે, ચૂંટણી દરમિયાન ચૂંટણી પંચ અને કેન્દ્ર ઈવીએમથી લઈને મતદાર યાદી તૈયાર કરવા, મતદાન પક્ષોની તાલીમ, મતદાન પક્ષોના પરિવહન, તેમના ભોજનની વ્યવસ્થા અને કેન્દ્રીય દળોની નિમણૂક સુધીનો ખર્ચ કરે છે. ઉમેદવારો અને રાજકીય પક્ષો દ્વારા પ્રચાર પર ભારે ખર્ચ કરવામાં આવે છે. એક સર્વે મુજબ કોઈપણ ચૂંટણીમાં થતા કુલ ખર્ચના 15 ટકા સરકાર અને ચૂંટણી પંચ, 40 ટકા ઉમેદવારો, 35 ટકા રાજકીય પક્ષો, 5 ટકા મીડિયા અને 5 ટકા સરકાર દ્વારા ખર્ચવામાં આવે છે.

બધા જ સમાચાર અને અપડેટ્સ મેળવવા માટે પ્લે સ્ટોર/ એપ સ્ટોર પર જઈને અથવા આ લાઈન પર ક્લિક કરીને ડાઉનલોડ કરો અમારી લેટેસ્ટ એપ