VTV વિશેષ / દેશનું અર્થતંત્ર તો ઠીક, કુપોષણના આંકડા જાણીને પગ નીચેથી જમીન સરકી જશે

• ઓછી લંબાઈનાં બાળકોની સંખ્યા દેશનાં ૧૩ રાજ્યોમાં વધી  
• ઓછું વજન ધરાવતાં બાળકોની સંખ્યા ૧૨ રાજ્યોમાં વધી છે

સમસ્યા એ છે કે એક તરફ આપણે ખાદ્યાન્ન ઉત્પાદનના મામલે આત્મનિર્ભર છીએ અને અનાજના ઘણા મોટા હિસ્સાની નિકાસ પણ કરીએ છીએ. તો બીજી તરફ દુનિયાની બીજી સૌથી મોટી કુપોષિત વસ્તી આપણા ભારતમાં જ વસે છે.

ઓછા વજનના બાળકોના મામલે આપણે ટોચ પર

‘વેસ્ટેડ’ બાળકો (લંબાઈની સરખામણીએ ઓછા વજનના બાળકો)ના મામલે તો આપણે ટોચ પર છીએ. દુનિયાભરના ૪.૯૫ કરોડ બાળકોની સરખામણીએ ભારત ૨.૫૫ કરોડ વેસ્ટેડ બાળકોનું ઘર છે. આટલું જ નહીં આપણે ત્યાં ૫૦ ટકાથી વધુ મહિલાઓ એનીમિયા એટલે કે લોહીની ઊણપથી પણ પીડાય છે. આ કારણે ઓછું વજન ધરાવતા બાળકોનો જન્મ આપણા દેશમાં સામાન્ય વાત બની ગયો છે.

નવો રિપોર્ટ એટલા માટે પણ ખૂબ ગંભીર છે, કેમ કે ૨૦૧૫-૧૬માં જારી NFHSના ચોથા રિપોર્ટમાં એવો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે, દેશના બાળકોમાં કુપોષણ ઘટ્યું છે. પરંતુ હવે કહેવામાં આવ્યું છે કે, ઉંમરની દૃષ્ટિએ ઓછી લંબાઈનાં બાળકોની સંખ્યા દેશનાં ૧૩ રાજ્યોમાં વધી છે, જ્યારે લંબાઈનાં હિસાબે ઓછું વજન ધરાવતાં બાળકોની સંખ્યા ૧૨ રાજ્યોમાં વધી છે.

ચોથા રિપોર્ટમાં જણાવાયું હતું કે, છેલ્લા એક દાયકામાં પ્રતિ વર્ષ એક ટકાના હિસાબે સ્ટંટેડ બાળકો (ઉંમરની સરખામણીએ ઓછી લંબાઈવાળા બાળકો)ની સંખ્યા ઘટી છે. આ આંકડો ૨૦૦૫ના ૪૮ ટકાની સરખામણીએ ૨૦૧૫માં ઘટીને ૩૮.૪ ટકા થઈ હતી. પરંતુ નવા આંકડાઓના હિસાબે સમગ્ર દેશનું અનુમાન લગાવીએ તો ચિત્ર વધુ સ્પષ્ટ દેખાશે. 

હજુ તો મોટાં રાજ્યોના આંકડા જારી જ કરવામાં આવ્યા નથી

હજુ તો ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, ઓડિશા જેવાં મોટાં રાજ્યોના આંકડા જારી જ કરવામાં આવ્યા નથી, જ્યાં સ્ટંટિંગની સમસ્યા વધારે છે. જો નાનાં રાજ્યો (બિહાર અને મહારાષ્ટ્રને બાદ કરતાં) તથા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં જ સ્થિતિ આટલી ખરાબ હોય તો પછી મોટાં રાજ્યોની સ્થિતિનો અંદાજ લગાવવો બહુ મુશ્કેલ કામ નથી.

ગયા વખતે જે રાજ્યોએ સારું પ્રદર્શન કર્યું હતું ત્યાં પણ હવે સ્થિતિ બગડી

નવા રિપોર્ટમાં એ પણ જણાવાયું છે કે, ગયા વખતે જે રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ સારું પ્રદર્શન કર્યું હતું ત્યાં પણ હવે સ્થિતિ બગડી છે. આનો સ્પષ્ટ અર્થ છે કે, પોષણ સાથે સંબંધિત આપણી કેટલીક નીતિઓ કારગર સાબિત નથી થઈ રહી. વર્ષ ૨૦૧૭માં શરૂ કરાયેલા ‘પોષણ અભિયાન’ પર જ બધાની આશા ટકેલી છે.

દેશમાં મેદસ્વિતાની સમસ્યા પણ વકરી

તાજા આંકડાઓ અનુસાર, દેશમાં મેદસ્વિતાની સમસ્યા પણ વકરી છે. લદ્દાખ અને લક્ષદ્વીપમાં લગભગ નવ ટકા વધારો નોંધાયો છે. આ સાફ સંકેત છે કે, ખરાબ જીવનશૈલી અને અયોગ્ય ખાન-પાન હવે ગ્રામીણ જીવનનો હિસ્સો બની ગયા છે. બાળકના જન્મથી લઈને ત્રણ વર્ષ સુધીના ૧,૦૦૦ દિવસને ‘ગોલ્ડન ડેઝ’ કહેવામાં આવે છે. બાળકને શરૂઆતના છ મહિના માતાનું દૂધ મળવું જોઈએ અને બાકીના સમયમાં એવું ભોજન, જે પોષક તત્ત્વોથી ભરપુર હોય એ મળવું જ જોઈએ. જો ખુદ માતા જ કુપોષિત હોય કે તે એનીમિયાની શિકાર હોય તો બાળક કુપોષિત હોવાનો ખતરો અનેકગણો વધી જાય છે. NFHSના જણાવ્યા પ્રમાણે, ૧૬ રાજ્યોમાં લોહીની ઉણપથી પીડિત માતાઓની સંખ્યા વધી છે.

આવનારી પેઢીને સ્વસ્થ બનાવવી હોય તો આ દિશામાં નક્કર કામગીરી કરવી પડશે

આપણે જો આવનારી પેઢીને સ્વસ્થ અને દરેક મોરચે મજબૂત બનાવવી હોય તો આ દિશામાં નક્કર કાર્યવાહી કરવી જ પડશે. પોષણને મામલે કેન્દ્ર સરકાર ફક્ત યોજનાઓ બનાવી શકે છે, પરંતુ તેને ગંભીરતાથી લાગુ કરવાની જવાબદારી તમામ રાજ્યોએ જ નિભાવવી પડશે. દરેક વખતે નિષ્ફળતાનો ટોપલો કેન્દ્ર સરકાર પર નાંખીને આપણે જવાબદારીઓમાંથી છટકી શકીએ નહીં. 

આવનારો સમય સ્પર્ધાત્મક છે અને દરેક સ્થળે સ્વસ્થ લોકો જ ટોચ પર પહોંચતાં જોવા મળે છે ત્યારે આપણે નવી પેઢી પોષણથી વંચિત ન રહે તે સુનિશ્ચિત કરીને આ જવાબદારી ઉઠાવી લઈશું તો આ સમસ્યા પણ દૂર થઈ જ જશે.