Budget 2023 / મોદી સરકારે તોડી ગુલામીની પરંપરા, જુઓ 75 વર્ષમાં કઈ રીતે બજેટમાં બદલાતું રહ્યું બ્રીફકેસનું રંગ-રૂપ?

• 1947થી 2018 સુધીનું બજેટ લાલ બ્રીફકેસમાં લાવવામાં આવતું 
• ભારતમાં બજેટનું સ્વરૂપ ડિજિટલ થઈ ગયું 
• અંગ્રેજોએ શરૂ કરી હતી આ પરંપરા 

1 ફેબ્રુઆરી 2023 ના રોજ, ભારતના નાણા પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણ તેમનું છેલ્લું બજેટ રજૂ કરવા જઈ રહ્યા છે અને આવતા વર્ષની સામાન્ય ચૂંટણી પહેલા મોદી સરકારનું આ છેલ્લું પૂર્ણ બજેટ હશે, જે વધતા વ્યાજ દરો અને વૈશ્વિક વૃદ્ધિ ધીમી વચ્ચે રજૂ કરવામાં આવનાર છે. બજેટના ઈતિહાસ પર નજર કરીએ તો 1947થી 2018 સુધીનું બજેટ લાલ બ્રીફકેસમાં લાવવામાં આવ્યું હતું પણ વર્ષ 2019માં પહેલીવાર મોદી સરકારે આ પરંપરા બદલી અને લાલ બ્રીફકેસને બદલે લાલ કપડામાં લપેટી ખાતાના રૂપમાં બજેટ લાવવામાં આવ્યું.

બ્રીફકેસ રાખવાની પરંપરા ઘણી ચાલી 
દરેકની નજર બજેટના દિવસે નાણામંત્રીના હાથમાં પકડાયેલી બજેટ બ્રીફકેસ પર છે. જો કે હવે ભારતમાં બજેટનું સ્વરૂપ ડિજિટલ થઈ ગયું છે અને એ પહેલાની જેમ કાગળો રાખવામાં આવતા નથી પણ બ્રીફકેસ રાખવાની પરંપરા હજુ પણ ચાલી રહી છે. શું તમે જાણો છો કે બ્રીફકેસમાં કાગળો રાખવાની આ પરંપરા કેવી રીતે શરૂ થઈ? આઝાદી પછી તેનો રંગ કેવી રીતે બદલાયો છે? આજે અમે તમને તેના વિશે જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ. 

ભારતમાં બજેટનું સ્વરૂપ ડિજિટલ થઈ ગયું 
જણાવી દઈએ કે 2019 પહેલા નાણામંત્રી લાલ રંગની બ્રીફકેસ લઈને સંસદ ભવન જતા હતા પણ તે પછી તેને લાવવાની સ્ટાઈલ બદલાઈ ગઈ. નોંધનીય છે કે 2019માં લાલ કપડામાં ભરેલું બજેટ ખાતાવહીમાં આવવા લાગ્યું. તે જ સમયે નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણ નાણાકીય વર્ષ 2022-23નું બજેટ રજૂ કરવા માટે લાલ કપડામાં લપેટી ટેબલેટ સાથે સંસદ ભવન પહોંચ્યા હતા. આ સાથે જ આ લાલ રંગના કપડા પર સોનેરી રંગનું રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અશોક સ્તંભ પણ દેખાય છે.

અંગ્રેજોએ શરૂ કરી હતી આ પરંપરા 
દર વર્ષે દેશના નાણામંત્રી આગામી નાણાકીય વર્ષનું બજેટ રજૂ કરવા માટે લાલ રંગની બ્રીફકેસ લઈને સંસદમાં આવતા પણ શું તમે જાણો છો કે આ પરંપરા ભારતીય નથી. તેની શરૂઆત અંગ્રેજોએ કરી હતી. આ લાલ રંગની થેલીને ફ્રેન્ચમાં બોજેટ અથવા બ્યુગેટ કહેવામાં આવે છે અને વર્ષ 1733માં પહેલી વખત બ્રિટનના નાણામંત્રી ચામડાની થેલી સાથે બજેટ રજૂ કરવા આવ્યા હતા.

બ્રિટિશ બજેટમાં વપરાતા 'ગ્લેડસ્ટોન બોક્સ'ની નકલ
બજેટના કાગળો બ્રીફકેસમાં રાખવાની પરંપરા અંગ્રેજોએ આપણને આપી હતી. ભારતનું બજેટ બ્રીફકેસ બ્રિટિશ બજેટમાં વપરાતા 'ગ્લેડસ્ટોન બોક્સ'ની નકલ હતી. જણાવી દઈએ કે 1860માં તત્કાલિન બ્રિટિશ બજેટ ચીફ વિલિયમ ઈ. ગ્લેડસ્ટોને તેમના કાગળોના બંડલને લઈ જવા માટે બ્રિટનની રાણીના મોનોગ્રામ સાથે લાલ સૂટકેસનો ઉપયોગ કર્યો હતો, જે પાછળથી 'ગ્લેડસ્ટોન બોક્સ' તરીકે જાણીતો બન્યો હતો. અંહિયા ખાસ વાત એ છે કે બજેટ બ્રીફકેસ અસ્તિત્વમાં આવી કારણ કે ગ્લેડસ્ટોનના ભાષણો ખૂબ લાંબા હતા અને આવા લાંબા ભાષણના કાગળો લઈ જવા માટે બ્રીફકેસની જરૂર હતી. 

ભારતે પણ બ્રિટિશ પરંપરાનું પાલન કર્યું
યુકે એ ત્યારથી જ દરેક બજેટ સત્રમાં લાલ ગ્લેડસ્ટોન બોક્સનો ઉપયોગ કર્યો છે. આ સાથે જ બ્રિટનમાં બજેટ બ્રીફકેસ એક નાણા પ્રધાનથી બીજાને પસાર કરવામાં આવતી હતી પણ મૂળ ગ્લેડસ્ટોન બેગ એટલી જર્જરિત થઈ ગઈ હતી કે તેને 2010 માં સત્તાવાર રીતે બંધ કરી દેવામાં આવી હતી. જણાવી દઈએ કે ભારતે પણ બ્રિટિશ પરંપરાનું પાલન કર્યું હતું પણ યુકેથી વિપરીત ભારતમાં જુદા જુદા નાણા મંત્રીઓ અલગ-અલગ બ્રીફકેસ અથવા અલગ-અલગ રંગોની બેગ વહન કરે છે. 

આ રીતે બદલી પરંપરા 
ભારતના પ્રથમ નાણામંત્રી આરકે ષણમુખમ ચેટ્ટીએ 26 નવેમ્બર 1947ના રોજ ભારતનું પ્રથમ બજેટ રજૂ કરવા માટે ચામડાની બ્રીફકેસનો ઉપયોગ કર્યો હતો. જો કે વર્ષ 2019 માં, નાણા પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે બજેટ બ્રીફકેસની પરંપરા છોડી દીધી અને કેન્દ્રીય બજેટના કાગળો વહન કરવા માટે 'ખાતાવહી' પસંદ કર્યું.  એ સમયે એમને કહ્યું હતું કે, 'મેં બજેટ 2019 માટે સૂટકેસ નથી રાખી.  અમે સરકાર વહન કરતી સૂટકેસ નથી.  

જણાવી દઈએ કે વર્ષ 2021 માં નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે બજેટ રજૂઆત માટે  'ટેબ્લેટ' નો ઉપયોગ કર્યો હતો અને કોવિડ રોગચાળાને પગલે બજેટ પ્રથમ વખત સંપૂર્ણપણે પેપરલેસ થયું અને ડિજિટલ બન્યું હતું.