પરિવર્તન / બનાસકાંઠાનું એવું ગામ જ્યાં કન્યા લેવાનું પણ નહોતા વિચારતા, ત્યાં ગૂંજ્યાં શરણાઈનાં સૂર

રાજ્યમાં ચાલતા લગ્નગાળામાં આવા લગ્નનાં દ્રશ્યો તમને કદાચ સામાન્ય લાગતા હશે. પરંતુ આ લગ્નનાં અને સજાવેલી આ ચોરીનાં દ્રશ્યો કંઇ સામાન્ય નથી. સોળે શણગારથી સજાવેલા કન્યાનાં ચહેરા પરનું સ્મિત કોઈ સામાન્ય સ્મિત નથી અને વરરાજા બનેલા આ યુવાનની આ પહેલ પણ કોઈ સામાન્ય પહેલ નથી. હાં દરેક સામાન્ય લગ્નની જેમ આ  પ્રસંગ તો લગ્નનો જ છે પરંતુ આ ચોરી નીચે માત્ર ચાર ફેરાનાં જ પગલાં નહી પરંતુ પરિવર્તનની દિશામાં એક મોટી યાત્રાની શરૂઆત થવા જઈ રહી છે.

જે ગામનું નામ સાંભળીને લોકો નાકનું ટીચકું ચડાવતા હતા અને જો ગામમાં કોઈ કન્યા દેવાનું કે ત્યાંથી કન્યા લેવાનું સ્વપ્ને પણ વિચારતા ન હતાં તે ગામમાં હવે શરણાઈનાં સૂર ગૂંજી રહ્યાં છે. આ ગામનું નામ છે વાડિયા. બનાસકાંઠા જિલ્લાનાં છેવાડે આવેલા થરાદનાં અંતરિયાળ વિસ્તારમાં આવેલું આ વાડિયા ગામ દેહ વ્યાપારનાં દૂષણનાં કારણે કુખ્યાત થયું હતું. સરકારે આ ગામની મહિલાઓને મુખ્યધારામાં લાવવા માટે સરકારી ધોરણે પ્રયાસો કર્યા હતાં પરંતુ તે અપૂરતા નિવડ્યાં અને આ ગામની મહિલાઓની સ્થિતિ સુધારવામાં કોઈ સફળતા મળી નહીં.

સરકારી પ્રયાસો જ્યારે વિફળ રહ્યાં તો વિચરતિ વિમુક્તિ જાતિ મંચ નામની સંસ્થાએ આ બિડું ઝડપી લીધું. 2006ની સાલમા વિચરતી વિમુકતિ સમુદાય મંચનાં ચેરમેન મિત્તલ બેન પટેલે ગામની મહિલાઓને દેહ વ્યાપારનાં કળણમાંથી બહાર કાઢવા અને સામાજિક સ્થિતિમાં સુધારની દિશામાં પ્રયાસ શરૂ કર્યા. એમનાં પ્રયાસનાં ફળરૂપે 2012માં પ્રથમ વખત આ ગામમાં સમૂહ લગ્ન યોજાયાં અને અહીંની મહિલાઓને સામાજિક માન્યતા અપાવવામાં સફળતા મળી.

ત્યાર બાદ એ સામાજિક સ્વીકાર્યતા દ્રઢ બની તે પછી હવે લગ્નની વર્તમાન સિઝનમાં પણ આ ગામની એક કન્યાનાં લગ્ન ધામધૂમથી સંપન્ન કરાવ્યાં અને હજુ આવતા વર્ષે પણ આ ગામની અનેક કન્યાઓ પરણીને સાસરે જવાની તૈયારીઓ કરી રહી છે. એક સંસ્થાએ કેવી રીતે લોકોની દિશા અને દશામાં સકારાત્મક પરિવર્તન કરાવ્યું.

એક સામાજિક કાર્યકર તરીકે મિત્તલબેન અને તેમની ટીમનાં અથક અને યોગ્ય દિશાનાં પ્રયાસોથી વાડિયા ગામની તો કાયાપલટ થઈ જ છે ને સાથે-સાથે લોકોની માનસિકતામાં પણ બદલાવ આવ્યો છે. હવે આ ગામનાં મોટા ભાગનાં પરિવારો પોતાની દીકરીઓને શિક્ષણ તરફ વાળી રહ્યાં છે. એટલું જ નહીં પરંતુ પુખ્તવયની દીકરી થતાં તેનાં લગ્ન પણ કરી દેવા લાગ્યાં છે. આ ગામનાં માથે લાગેલું દેહ વ્યાપાર નામનું કલંક હવે ભૂંસાતુ જઈ રહ્યું છે.

લોકો પાસે હવે રોજગારી માટે ખેતી અને પશુપાલનનું નવું સાધન મળ્યું છે. આ ગામની મહિલાઓ હવે સ્વમાનભેર આજિવિકા રળતી થઈ છે. મિત્તલબેન અને તેમની સંસ્થા દ્વારા માત્ર વૈચારિક પરિવર્તનની દિશામાં જ નહીં પરંતુ ગામની પ્રાથમિક જરૂરિયાત પૂરી કરવાની દિશામાં પણ સંતોષકારક કામ કરવામાં આવ્યું છે. આ ગામની મહિલાઓ સ્વમાનભેર આર્થિક ઉપાર્જન કરી શકે તે માટે રૂ.80 લાખની લોન પણ આપી છે. આ સાથે ગામની પીવાનાં પાણીની સમસ્યા હલ થાય તે દિશામાં પ્રયાસ કરવામાં આવી રહ્યાં છે. 

પરિવર્તન માત્ર ઉપદેશોથી આવતું નથી. પરિવર્તન માટે ધરતી સાથે અને જીવતા જાગતા મનુષ્યનાં એક-એક માનસિક સ્ફુરણ સાથે જોડાવું પડે છે. તેમની મર્યાદાઓને જાણવી પડે છે અને તેમનાં કૌવતને પિછાણવું પડે છે. આ કામ વિચરતી વિમુક્તિ જાતિ મંચનાં લડવૈયાઓએ ઉત્તમ રીતે કરી બતાવ્યું છે એ વાત માત્ર આપણે જ નહીં પરંતુ આ સોળે શણગાર સજેલી કન્યાનું સ્મિત કહી રહી છે અને એ જ વાત આ વરરાજાની મૂછો પર તાવ દઈ રહી છે.