યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટ અને યુરોપિયન યુનિયન રશિયન હીરા પર કડક નિયંત્રણો લાદવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે
આ એક નિર્ણયથી સુરતના રત્નકલાકારોની આજીવિકા જોખમમાં મુકાઇ શકે
અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન ભારતને આપી શકે મોટો ઝટકો
હીરા પર કડક નિયંત્રણો લાદવાની તૈયારી કરી રહ્યા અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન
અમેરિકા સહિત અનેક પશ્ચિમી દેશો દ્વારા લાદવામાં આવેલા આર્થિક પ્રતિબંધો છતાં અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન રશિયા સાથે ભારે કારોબાર કરી રહેલા ભારતને ઝટકો આપવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે. જોકે તેની મોટી અસર સુરતનાં રત્નકલાકારોની આજીવિકા જોખમાં મુકાઇ શકે છે. એક રિપોર્ટ અનુસાર, યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટ અને યુરોપિયન યુનિયન રશિયન હીરા પર કડક નિયંત્રણો લાદવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે.
ડાયમંડ પોલિશ માટે ભારત એક મોટું અને મુખ્ય બજાર
ડાયમંડ પોલિશ માટે ભારત એક મોટું અને મુખ્ય બજાર છે. વિશ્વના લગભગ 90 ટકા હીરા ભારતમાં કાપવામાં આવે છે અને પોલિશ કરવામાં આવે છે. અમેરિકા અને પશ્ચિમી દેશોએ પહેલેથી જ રશિયન તેલની આયાત પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. તેમ છતાં ભારત રશિયા પાસેથી સબસિડીવાળા ભાવે મોટા પ્રમાણમાં તેલ ખરીદી રહ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે, ભારત અમેરિકા અને રશિયા વચ્ચેની લડાઈમાં ફસાઈ ગયું છે.
મહત્વનું છે કે, એક અંગ્રેજી અખબારના અહેવાલ મુજબ એક અઠવાડિયા પહેલા યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટ અને યુરોપિયન યુનિયનના અધિકારીઓએ મુંબઈના અગ્રણી હીરાના વેપારીઓ અને જ્વેલર્સને ચેતવણી આપી હતી કે, રશિયન હીરા પર કડક નિયંત્રણો લાદવાની તૈયારીઓ ચાલી રહી છે.
ગુજરાતમાં થાય છે ડાયમંડ પોલિશિંગ
રશિયા હાલમાં તેના રફ હીરાને પોલિશિંગ માટે સુરતની ફેક્ટરીઓમાં મોકલે છે. અહીંથી તેને પોલિશ કરવામાં આવે છે અને ન્યૂયોર્ક, પેરિસ અને ટોક્યોના લક્ઝરી સ્ટોર ડીલરોને સપ્લાય કરવામાં આવે છે. પ્રતિબંધ બાદ તેને ગ્રહણ લાગશે.
હાલમાં બિનપોલીશ્ડ હીરાને ગુજરાતમાં કારખાનાઓમાં 4C (કલર, કેરેટ, કટ અને ક્લેરિટી)માંથી પસાર કરવામાં આવે છે. આ પછી દેશની હીરા કંપનીઓ આ કટીંગ અને પોલિશિંગ હીરા અમેરિકા અને અન્ય G-7 દેશોને સપ્લાય કરે છે. પોલિશ કર્યા પછી ક્રોસ બોર્ડર ટ્રેડ દરમિયાન માલની ઓળખ કરવા માટે અનપોલિશ્ડ ડાયમંડને હાર્મોનાઇઝ્ડ સિસ્ટમ (HS) કોડમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે. બીજી તરફ, જો અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન રશિયન હીરા પર પ્રતિબંધ મૂકે છે, તો ભારતીય હીરાના વેપારીઓ જી-7 દેશોમાં તે હીરા વેચી શકશે નહીં, જે રશિયાના હશે.
જાણો ક્યારે મુકાઇ શકે પ્રતિબંધ ?
એક અંગ્રેજી અખબાર સાથે વાત કરતાં જેમ્સ એન્ડ જ્વેલરી એક્સપોર્ટ પ્રમોશન કાઉન્સિલના ચેરમેન વિપુલભાઈ શાહે જણાવ્યું હતું કે, અમે યુએસ સરકાર અને યુરોપિયન યુનિયનના અધિકારીઓ સાથે આ મહિને એક મીટિંગમાં હાજરી આપી હતી. જ્યાં અમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, યુએસ અને અન્ય G-7 દેશો યુ.એસ.માં વેચાતા રશિયન હીરા પર કડક પ્રતિબંધ લાદવાની તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. વિપુલ શાહે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન મેના અંત સુધીમાં આ પ્રતિબંધ લાગુ કરી શકે છે.
ચેરમેને વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, અમે તે સત્તાવાળાઓને સૂચન કર્યું છે કે, આ પ્રતિબંધ ધીમે-ધીમે લાગુ થવો જોઈએ. કારણ કે પોલિશ કર્યા વિના હીરા ક્યાંથી છે તે શોધવું મુશ્કેલ છે. તેને સેટ કરવાની કોઈ તકનીક નથી. આવી સ્થિતિમાં પરિસ્થિતિ આ અચાનક પ્રતિબંધ હીરા ઉદ્યોગને નુકસાન પહોંચાડશે. કારણ કે અમેરિકા રત્ન અને ઝવેરાતનું સૌથી મોટું બજાર છે.
હીરા ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા અન્ય એક ઉદ્યોગપતિએ જણાવ્યું હતું કે, આ બેઠકનો હેતુ જી-7 બેઠક દરમિયાન લેવામાં આવેલા નિર્ણયોને લાગુ કરવાનો હતો. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે, ફેબ્રુઆરી 2023માં જ યોજાયેલી G-7 બેઠકમાં રશિયાના હીરાના વેપારને ઘટાડવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો, કારણ કે રશિયાની આવકનો મોટો હિસ્સો હીરાના વેપારમાંથી આવે છે.
ભારત અને રશિયા વચ્ચે વેપારમાં રેકોર્ડ વધારો
ભારત-રશિયાનો વેપાર સર્વોચ્ચ સ્તરે યુક્રેન યુદ્ધ બાદથી ભારત અને રશિયા વચ્ચે વેપારમાં રેકોર્ડ વધારો થયો છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી હીરાની કંપનીઓ તેમની આયાતમાં વૈવિધ્ય લાવવા અને અમેરિકન માઇનિંગ કંપની ડીબીયર્સ પર નિર્ભરતા ઘટાડવા માટે રશિયન ખાણ કંપનીઓ પાસેથી કાચો માલ ખરીદે છે. રશિયા પર આર્થિક પ્રતિબંધ હોવાથી હીરા કંપનીઓ દુબઈ મારફતે રશિયન હીરા ખરીદે છે. કારણ કે અહીં પેમેન્ટ પ્રતિબંધિત ડોલરને બદલે દિરહામમાં કરવું પડે છે. પરંતુ રશિયા-યુક્રેનમાં ચાલી રહેલા યુદ્ધને કારણે અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન ટૂંક સમયમાં રશિયન હીરા પર પ્રતિબંધ લગાવી શકે છે.
રશિયા સાથેનો સોદો રદ કરવો પડી શકે ?
આવી સ્થિતિમાં ભારતના હીરાના વેપારીઓને ડર છે કે રશિયા સાથેનો આ સોદો રદ કરવો પડી શકે છે. એવી પણ આશંકા છે કે, આ પ્રતિબંધ બાદ G-7 દેશોના બજારોમાં તેમના વેચાણ પર અસર પડી શકે છે. ઉદ્યોગના ડેટા અનુસાર ભારત એપ્રિલ 2022 થી ફેબ્રુઆરી 2023 વચ્ચે કુલ $34.86 બિલિયન જેમ્સ અને જ્વેલરીની નિકાસ કરવા માટે તૈયાર છે. જે એક વર્ષ અગાઉની સરખામણીમાં 2.18% ની નીચે છે. કટ અને પોલિશ્ડ ડાયમંડની નિકાસમાં ભારત નંબર 1 અમેરિકાના આ પ્રતિબંધથી ભારતીય હીરાના વેપારીઓ પણ ચિંતિત છે. કારણ કે કટ અને પોલિશ્ડ ડાયમંડની નિકાસમાં ભારત નંબર 1 છે. એકલા ભારતે 2021 માં નિકાસ કરાયેલ કુલ કટ અને પોલિશ્ડ હીરાના લગભગ 33 ટકા નિકાસ કર્યા છે.
શું કહે છે જેમ એન્ડ જ્વેલરી એનાલિટિકલ રિપોર્ટ્સ ?
જેમ એન્ડ જ્વેલરી એનાલિટિકલ રિપોર્ટ્સ અનુસાર સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ પછી ભારતે સૌથી વધુ રત્નો અને ઝવેરાતની નિકાસ અમેરિકામાં કરી છે. વર્ષ 2019 થી 2021 દરમિયાન ભારતે સ્વિટ્ઝર્લેન્ડમાં સૌથી વધુ જેમ્સ અને જ્વેલરીની નિકાસ કરી છે. ભારતે કુલ આયાતમાંથી 13 ટકાથી વધુ સ્વિત્ઝર્લેન્ડ અને 10 ટકાથી વધુ અમેરિકામાં નિકાસ કરી છે.
પોલિશ્ડ વગરના હીરા શોધવા મુશ્કેલ
વેપારીઓ વેપાર નિષ્ણાતોના મતે રશિયાથી ભારતમાં આવતા અનપોલિશ્ડ હીરાને શોધી કાઢવો મુશ્કેલ છે. જોકે કુલ આયાત હીરામાંથી આશરે 10 ટકા હિરા સીધા રશિયાથી ભારતમાં આવે છે. આ જથ્થો હજુ પણ વધુ હોઈ શકે છે કારણ કે યુએઈ અને બેલ્જિયમ જેવા દેશોમાંથી રશિયન હીરા પણ પોલિશિંગ માટે ભારતમાં આવે છે.
એક હીરા વેપારીએ કહ્યું, હીરા ક્યાંના છે તે શોધવું લગભગ અશક્ય છે. તો પણ રશિયા પર યુએસ અને યુરોપિયન યુનિયનના વલણને જોતા બહુ ઓછા નિકાસકારો કહેશે કે આ હીરા રશિયાનો છે. પરંતુ જો પાછળથી એવું જાણવા મળે કે, અમે પ્રતિબંધોનું ઉલ્લંઘન કર્યું છે તો અજાણતા જ આપણે આપણી જાત પર પ્રતિબંધ લગાવી દઈશું. શક્ય છે કે, ટ્રાયલ પણ ચાલે. દેશોની હીરા કંપનીઓને અસર થશે.