તમારા કામનું / પેમેન્ટનો ચેક બાઉન્સ થયો છે? આ કાર્યવાહી કરશો તો બચી જશો

• ચેક બાઉન્સ થાય ત્યારે આ કાયદાકીય પગલાં લઇ શકાય
• રિટર્ન થયેલા ચેક ઉપર પેમેન્ટ ન કરવું એ સજાપાત્ર ગુનો છે

Post Dated Cheque (PDC) શું છે?

જે ચેક નોંધેલી તારીખે જ ઉપાડી શકાય તે ચેકને PDC કહે છે.

ચેક શું છે?

ચેક એક પ્રમાણભૂત વચનપત્ર એટલે કે પ્રોમિસ લેટર છે જે અનુસાર એક પાર્ટી પોતાના બેન્ક એકાઉન્ટમાંથી બીજી પાર્ટીને ચોક્કસ તારીખે કેશમાં અથવા તેના બેન્ક એકાઉન્ટમાં જે તે રકમના રૂપિયા ચૂકવવાનું વચન આપે છે. 

અહીં તારીખનું ખૂબ મહત્વ છે જેમાં ચેક વેલિડિટી 3 મહિનાની લખેલી છે અર્થાત ચેકના બોક્સમાં લખેલી તારીખના 3 મહિનાની અંદર અંદર આ ચેક વાપરી લેવો પડે અથવા બાઉન્સ થયેલા ચેક માટે પગલાં લઇ લેવા પડે.  જો કોઈ પણ સંજોગોમાં ચેક બાઉન્સ થઇ જાય છે અને પેમેન્ટ કરનાર પાર્ટી ચુંકવણી માટે આનાકાની કરે તો આ પ્રકારના પગલા ભરી શકાય છે.

ચેક રિટર્ન થાય ત્યારે કયા કયા પગલાં લઇ શકાય?

ચેક રિટર્ન થાય ત્યારે કયા કાયદાકીય પગલાં લઇ શકાય તેનો ઉલ્લેખ The Negotiable instruments act 1881ના સેક્શન section 138માં કરેલો છે જે અંતર્ગત જયારે કોઈ પાર્ટી તમને આપેલો ચેક રિટર્ન થાય ત્યારે આ પ્રકારના પગલાં ભરી શકાય.

• ચેકને બેન્કમાં નાખી દો. જો આ ચેક બાઉન્સ થાય છે તો બેન્ક તમને આ માટે એક કારણ (return reason) લખેલો રિટર્ન મેમો (Return Memo) પાઠવશે. આ કારણો ઓછું ફંડ એટલે કે ખાતામાં ઓછા પૈસા, ખોટી સહી, ખોટી તારીખ અથવા લખવાની બીજી કોઈ ભૂલ એવું કોઈક કારણ આપેલું હશે. 

• હવે જો તમે પેમેન્ટ કરનાર પાર્ટીને આ બાઉન્સ થયેલો ચેક બતાવો અને એ તમને બીજો ચેક લખી આપે તો સમાધાન થઇ જાય પણ જો એ બીજો ચેક લખવાનો ઇન્કાર કરે તો તમારી પાસે વેલિડિટી અનુસાર 90 દિવસનો સમય રહેલો છે. 
• આ માટે સૌથી પહેલા તમારે એક વકીલને મળવાનું રહેશે. વકીલને તમારે ઈનવોઇસ એટલે કે તમે જે માલ વેચ્યો છે તેનું બિલ આપવું પડશે, ચેકની એક કોપી બતાવવાની અને બેન્કનો કારણ આપ્યા સાથેનો રિટર્ન મેમો બતાવવાનો રહેશે. 
• વકીલની મદદથી તમારે ચેક બાઉન્સ થયાના 15 દિવસમાં રજીસ્ટર્ડ પોસ્ટ દ્વારા તમારી પેમેન્ટ પાર્ટીને એક લીગલ નોટિસ ફટકારવી પડે. આ કર્યા બાદ સામેના પક્ષ પાસે 15 દિવસનો સમય રહે છે પેમેન્ટ ચૂકવી દેવા માટે.
• જો આ 15 દિવસમાં સામેના પક્ષ દ્વારા પેમેન્ટ નથી થતું તો તમારી પાસે 30 દિવસનો સમય હોય છે જે દિવસમાં તમારે મેટ્રોપોલિટન મેજિસ્ટ્રેટ અથવા જ્યુડિશ્યલ મેજિસ્ટ્રેટ જોડે તમારો કેસ ફાઈલ કરાવવાનો હોય છે. 
• કેસ ફાઈલ થયા બાદ મેજિસ્ટ્રેટ સૌપ્રથમ તમને રુબરુ મળવા બોલાવશે. જો તેમને આ કેસ યોગ્ય લાગશે તો તેઓ સામેના પક્ષને એક સમન્સ પાઠવશે. જો સામેનો પક્ષ આ સમયે હાજર ન થયો તો તેની સામે બિનજામીન પાત્ર સમન્સ અથવા વોરન્ટ પણ નીકળી શકે છે. 
• સામેના પક્ષકારો હાજર થઇ ગયા બાદ કેસ ચાલશે જેમાં જો ન્યાયાધીશને લાગે છે કે પેમેન્ટ માટે ઇન્કાર કરનાર પાર્ટીની જ ભૂલ છે તો the negotiable instruments (amendment) act 2018 અંતર્ગત ન્યાયાધીશ એક કોર્ટ ઓર્ડર દ્વારા 60 દિવસની અંદર અંદર ચેકની જેટલી રકમ હતી તેના 20% interim compensation સ્વરૂપે ચૂકવી દેવામાં આવે. 

• ત્યાર બાદ કેસ આગળ ચાલે છે જેમાં તમારે ફક્ત એટલું સાબિત કરવાનું છે કે તમે સામેના પક્ષને માલ વેચ્યો છે અને તમારા બેન્ક એકાઉન્ટમાં આ પેમેન્ટ પહોંચ્યું નથી. આ સાબિત થયા બાદ કોર્ટ સામેની પાર્ટીને પૂરું પેમેન્ટ કરવાનો આદેશ આપી શકે છે. અહીં સજાના ઉલ્લેખ અનુસાર સામા પક્ષને 2 વર્ષની જેલની સજા અને ચેકના કુલ પેમેન્ટ કરતા બમણો દંડની જોગવાઈ કરેલી છે. 

તો હવે અટવાયેલા પેમેન્ટથી તમારે ડરવાની જરૂર નથી ખાલી આ પગલાં ભરવાની જરૂર છે.