ચંદ્રયાન 2 / ISROના વૈજ્ઞાનિકે જણાવ્યા Vikramનું લેન્ડિંગ બગડવાના આ 3 મોટા કારણો

• થ્રસ્ટર યોગ્ય સમયે એકસાથે સ્ટાર્ટ ન થયા હોય
• યોગ્ય સમયે અને યોગ્ય પ્રમાણમાં ઈંધણ એન્જિન સુધી ન પહોંચ્યું હોય
• ચંદ્રની ગુરુત્વાકર્ષણ શક્તિ સામે નહીં લડી શક્યું હોય વિક્રમ

ચંદ્રયાન મિશન 2માં ભારતીય અંતરિક્ષ એજન્સી ઈસરો (Indian Space Research Organisation - ISRO)ને ઝટકો લાગ્યો છે કે તેનો સંપર્ક વિક્રમ લેન્ડરથી તૂટી ગયો હતો. પરંતુ ઈસરો વૈજ્ઞાનિક હજુ પણ વિક્રમ સાથે સંપર્કની કોશિશ કરી રહ્યા છે. હવે તો ઈસરોની સાથે અમેરિકાની અંતરિક્ષ એજન્સી નાસા પણ ઈસરોની મદદ કરી રહ્યું છે. આ સમયે ઈસરોના સ્પેસ એપ્લીકેશન સેન્ટરના અમદાવાદના પૂર્વ નિર્દેશક અને આઈઆઈટી ખડગપુરના એડજંક્ટ પ્રો. તપન મિશ્રાએ જણાવ્યું કે આ મિશન બગડવાના 3 મોટા કારણો શું હોઈ શકે છે? તેઓએ પોતાના સોશ્યિલ મીડિયા એકાઉન્ટ પર તબક્કાવાર રીતે સમજાવ્યું કે કઈ રીતે લેન્ડિંગમાં મુશ્કેલી આવી અને ક્યાં ધ્યાન આપવાની જરૂર હતી.

જાણી લો પ્રો. તપન મિશ્રાએ જણાવ્યા 3 મોટા કારણ

1. થ્રસ્ટર યોગ્ય સમયે એકસાથે સ્ટાર્ટ ન થયા હોય

વિક્રમ લેન્ડર ચંદ્રની કક્ષાથી 30 કિમીની ઉંચાઈ પર 1.66 કિમી પ્રતિ સેકંડની ગતિએ આંટા મારી રહ્યું હતું. ત્યારે તેને ચંદ્રની કક્ષા પર ઉતરવાનું હતું. આ સમયે લેન્ડરે સીધા રહેવાનું હતું અને તેની ગતિ 2 મીટર પ્રતિ સેકંડની હોવી જોઈતી હતી. વિક્રમ લેન્ડરમાં પાંચ મોટા થ્રસ્ટર છે. જે તેને લેન્ડિંગમાં મદદ કરતા. આ થ્રસ્ટર્સની મદદથી વિક્રમ લેન્ડરે ચંદ્રની ચારે તરફ આંટા પણ માર્યા હતા. આ સિવાય વિક્રમ લેન્ડર પર 8 નાના થ્રસ્ટર્સ પણ છે. થ્રસ્ટર્સ નાના રોકેટ જેવા હોય છે જે કોઈ વસ્તુ આગળ કે પાછળ વધારવામાં મદદ કરે છે. 

5 મોટા થ્રસ્ટર્સ વિક્રમની નીચે લાગ્યા હતા. 4 થ્રસ્ટર્સ ચાર ખૂણામાં અને એક વચ્ચે. આ વિક્રમને ઉપર -નીચે લઈ જવામાં મદદ કરતા. જ્યારે 8 નાના થ્રસ્ટર્સ વિક્રમની દિશા નિર્ધારિત કરવામાં મદદ કરતા. શક્ય છે કે ચંદ્રની કક્ષાથી 400 મીટરની ઉંચાઈ પર લેન્ડિંગના સમયે મોટા થ્રસ્ટર્સમાં એકસાથે ઈંઘણ ન પહોંચ્યું હોય. આ કારણે શક્ય છે કે દરેક થ્રસ્ટર્સ એકસાથે ચાલુ ન થયા હોય. પરિણામ એ છે કે લેન્ડર ફાસ્ટ ફરવા લાગ્યું હશે અને તેણે સંતુલન ખોવી દીધું હશે. આ સમયે લેન્ડર તેવી રીતે ફર્યું હશે જાણે દિવાળીમાં ચકરી ફરતી હોય.

2. યોગ્ય સમયે અને યોગ્ય પ્રમાણમાં ઈંધણ એન્જિન સુધી ન પહોંચ્યું હોય

વિક્રમ લેન્ડરનો મોટો ભાગ ઈંધણની ટાંકી છે. લેન્ડરની ફાસ્ટ ગતિ, બ્રેકિંગના કારણે ઈંધણ ટાંકીમાં એવી રીતે ઉછળ્યું હશે જાણે કે પાણી ટબમાં ઉછળી રહ્યું હોય. તેનાથી એન્જિનના નોઝલમાં ઈંધણ યોગ્ય રીતે પહોંચ્યું નહીં હોય. આ કારણે પણ લેન્ડિંગના સમયે થ્રસ્ટર્સને પૂર્ણ ઈંધણ ન મળવાના કારણે લેન્ડિંગમાં મુશ્કેલી થઈ શકે છે. 30 કિમીની ઉંચાઈથી 400 મીટરની ઉંચાઈ સુધી આવવામાં વિક્રમ લેન્ડરની ગતિ 1.66 કિમી/સેકંડ (6000 કિમી/કલાક) અને 60 મીટર /સેકંડ (200 કિમી/કલાક)થઈ હતી. લેન્ડરની દિશા પણ આડામાંથી ઊભી થઈ ગઈ હતી. આ સમયે છેડા પરના 4 થ્રસ્ટર્સ કામ કરી રહ્યા હતા અને વચ્ચેનું થ્રસ્ટર બંધ હતું. 

400 મીટરની ઊંચાઈએ લેન્ડરની દિશા ઊભી થઈ ગઈ. નીચેના 4 થ્રસ્ટર્સમાં બે બંધ કરીને આસપાસના બે નાના થ્રસ્ટર્સને ઓન કરવામાં આવ્યા જેથી નીચે આવવાની સાથે સાથે વિક્રમ હેલિકોપ્ટરની જેમ ફરી શકે અને લેન્ડિંગ માટે યોગ્ય જગ્યા શોધી શકે. પણ ક્યાંક કોઈ થ્રસ્ટરે વિક્રમનો સાથ ન આપ્યો. આવું પણ એટલા માટે શક્ય બન્યું હશે કે ઈંઘણ યોગ્ય રીતે એકસાથે દરેક કામ કરનારા થ્રસ્ટર સુધી પહોંચ્યું નહીં હોય.

3. ચંદ્રની ગુરુત્વાકર્ષણ શક્તિ સામે નહીં લડી શક્યું હોય વિક્રમ

ચંદ્રની કક્ષાથી 100 મીટરની ઊંચાઈ પર વિક્રમ લેન્ડર હેલિકોપ્ટરની જેમ ફરતું રહ્યું. ચંદ્રની ગુરુત્વાકર્ષણ શક્તિને જાળવી રાખવા માટે આસપાસના નાના થ્રસ્ટર્સ ઓન રહેતા. લેન્ડરના કેમેરા લેન્ડિંગવાળી જગ્યા શોધતા અને પછી ઉતરતા. કેમેરાથી લેવામાં આવેલા ફોટો ઓનબોર્ડ કમ્પ્યૂટરમાં સ્ટોર કરેલા ફોટોને મેચ કરતા હતા. ત્યારબાદ વિક્રમ લેન્ડર ફરતું બંધ થતું અને 4 મોટા થ્રસ્ટર્સને બંધ કરીને વચ્ચેના 5મા થ્રસ્ટરની મદદથી નીચે ઉતરતું. આ સમયે વિક્રમ લેન્ડરમાં લાગેલા રડાર અલ્ટીમીટર લેન્ડરની ઉંચાઈનો ખ્યાલ રાખતું. જો કે લેન્ડિંગ સંપૂર્ણ રીતે ઓટોમેટીક હતું, તેની પર પૃથ્વીથી કંટ્રોલ કરી શકાય તેમ ન હતો. અહીં ગુરુત્વાકર્ષણને વિક્રમ લેન્ડર જાણી શક્યું નહીં હોય, કારણકે ત્યાં ગુરુત્વાકર્ષણના પ્રમાણમાં બદલાવ આવતો રહે છે. 

ફોટો સૌજન્ય -Twitter.com