હેલ્થ / ઠંડા પીણાં અને હાઇડ્રેશન વચ્ચે શું છે સબંધ? જાણો સોફ્ટ ડ્રીંક કેટલું હાનીકારક સાબિત થાય છે

• તરસ છીપાવવા લોકો ઠંડા પીણાનો સહારો લે છે 
• ઠંડા પીણામાં જોવા મળે છે હાઈ સુગર અને કેફીન
• પીણું શરીરમાં પ્રવાહીનું સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરે છે

વિશ્વના લગભગ દરેક દેશ અને સંસ્કૃતિમાં ગરમીની ઋતુમાં પોતાને તાજગીસભર અને હાઇડ્રેટેડ રાખવા માટે વિવિધ પીણાંનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ભારતમાં આપણા પાસે લાંબુ લીસ્ટ છે જેમાં, શિકંજી, છાશ, આમ પન્ના, લસ્સી, સોલ ખારી, પેનકમ, છાશ વગેરે સહિતના પીણાં છે. અહીં નોંધવા જેવી બાબત એ છે કે આ દરેક પીણાંમાં અમુક પ્રકારનું પ્રવાહી (પાણી/દહીં/ફળોનો પલ્પ), થોડી માત્રામાં મીઠાશ (ગોળ, બ્રાઉન સુગર, ખાંડ), મસાલા (વિવિધ પ્રકારના મસાલાઓ!) અને મીઠું (કાળું મીઠું, સેંથા મીઠું, દરિયાઇ મીઠું, સામાન્ય મીઠું)નો યોગ્ય પ્રમાણમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

શરીરમાં પ્રવાહીનું સંતુલન રાખવું જરૂરી
આવું દરેક પીણું તમારા શરીરમાં પ્રવાહીનું સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરે છે. છેવટે, હાઇડ્રેશનનો અર્થ માત્ર વધુ પડતું પાણી લેવાનું જ નથી, પરંતુ પરસેવો અને પેશાબ દ્વારા આપણા શરીરમાં ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સની ઉણપને પણ પૂર્ણ કરે છે. આ પરંપરાગત પીણાંની સરખામણી હવે આજકાલ સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાતા પીણાં સાથે કરવામાં આવે છે, જેમ કે ફિઝી ડ્રિંક્સ, મીઠા પીણાં, બજારમાં ઉપલબ્ધ ફળોના રસ, વિવિધ ફ્લેવર દૂધ વગેરે. અમે આ યાદીમાં આઇસક્રીમનો પણ સમાવેશ કરી રહ્યા છીએ, કારણ કે ઉનાળામાં આપણે તેને ભરપુર ખાઈએ છીએ!

દરેક પીણામાં સુગર હોય છે
દરેક પીણાંમાં (અને આઈસ્ક્રીમ પણ) ખાંડ ભરેલ હોય છે. જ્યારે તમે 'નો-એડેડ સુગર' તરીકે ઓળખાતા ફળોનો રસ ખરીદો છો, ત્યારે પણ તમે 240 મિલી જ્યુસ દીઠ 20-26 ગ્રામ ખાંડનો ઉપયોગ કરો છો. દાખલા તરીકે, તમારું ફિઝી સોફ્ટ ડ્રિંક પણ તમને તેટલી જ માત્રામાં ખાંડ આપે છે.

ખાંડનું સેવન 
વજનની સમસ્યા અને ડાયાબિટીસ છોડી દઈએ તો પણ જ્યારે હાઇડ્રેશનની વાત આવે છે; ત્યારે વધુ પડતી ખાંડનું સેવન કરવું એ પોતે જ એક સમસ્યા છે. તમારી કિડની એ સિસ્ટમનો એક ભાગ છે જે તમારા લોહીમાં રહેલી શર્કરાને નિયંત્રિત કરવાનું કામ કરે છે. મૂત્રમાં શરીરમાં રહેલી વધારાની શુગરને દૂર કરીને કિડની પોતાનું કામ કરે છે, પરંતુ ખાંડની સાથે સાથે આપણે આપણા કિંમતી ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ અને પ્રવાહી પણ ઘટાડીએ છીએ.

ખાંડ તમને ડિહાઇડ્રેટ કરે છે 
એક બીજા કારણથી પણ ખાંડ તમને ડિહાઇડ્રેટ કરે છે. ઓસ્મોસિસ તમે શાળામાં વિજ્ઞાનમાં શીખ્યા હશો કે ઓસ્મોસિસ એ એક એવી પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા દ્રાવકના અણુઓ અર્ધ-સાંદ્રતાવાળા દ્રાવણ કરતાં અર્ધ-પરિમાણીય પટલમાંથી વધુ સંકેન્દ્રિત દ્રાવણમાં ઓગળી જવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, પાણી કેન્દ્રિત દ્રાવણો તરફ આગળ વધે છે, જેથી તેમાં જે કંઈ ઓગળે છે તે વધુ સારી રીતે ઓગળી જાય છે. હવે વિચારો કે જ્યારે તમારું બ્લડ સુગર વધે છે ત્યારે તમારા શરીરમાં શું થાય છે. તમારી રક્તશર્કરાની સાંદ્રતા ઘટાડવાના ચક્રમાં પાણી કોશિકાના પટલમાંથી પસાર થાય છે અને તમારા શરીરમાં વહેતા લોહીના પ્રવાહમાં જતી રહે છે.

'હાઈડ્રેટિંગ ડ્રિંક' વિચારીને લો
જેવી કોશિકાઓને પાણીની કમી લાગે કે તરત જ તે મગજને પાણી પીવાનો સંકેત આપે છે. આવી સ્થિતિમાં, મગજ તરત જ પાણીના ઘૂંટડા લેવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરે છે. કલ્પના કરો કે જ્યારે તમે જે પીતા હો તેમાં ખાંડનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય ત્યારે શું થશે? તેનો સામનો કરીને તેને કંટ્રોલ કરવાને બદલે તમે બ્લડ શુગર અને હાઇડ્રેશન વધવાની સમસ્યામાં ફસાઇ જાવ છો. એટલે જ જ્યારે તમે 'હાઈડ્રેટિંગ ડ્રિંક' ખરીદવા માટે બીજી વખત પહોંચો છો, ત્યારે તેના લેબલ પર કેટલી માત્રામાં ખાંડ છે તેની તપાસ કરો. જો તમે સ્પોર્ટ્સ ડ્રિંક ખરીદવા જઇ રહ્યા છો, તો કેફીન પણ તપાસો, કારણ કે તે તમને વારંવાર પેશાબ કરવા માટે પણ પ્રેશર કરે છે.

આવી સ્થિતિમાં તમારે શું પીવું જોઈએ ?
ઉનાળાના પરંપરાગત પીણાંની જેમ જ આપણા શરીરને પણ એવી વસ્તુની જરૂર પડે છે જે પ્રવાહી અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ બંનેનો પુરવઠો પૂરો પાડે. અને જ્યારે વિશ્વાસની વાત આવે છે, ત્યારે ઓરલ રિહાઇડ્રેશન સોલ્યુશન્સથી વધુ સારું બીજું કશું નથી. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશને રિહાઇડ્રેશનની ફોર્મ્યુલા ઘડવા અને સાબિત કરવા માટે સંશોધનમાં તેનો ઘણો સમય પસાર કર્યો છે: આપણા શરીરને ડિહાઇડ્રેશનથી મુક્ત કરવા માટે મીઠું, ખનિજો અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સનો યોગ્ય ગુણોત્તર આવશ્યક છે.

વિશ્વસનીય ઇલેક્ટ્રોલ
આપણે ભારતીયો ખૂબ નસીબદાર છીએ કારણ કે આ જીવન રક્ષક અને વિશ્વસનીય હાઇડ્રેટિંગ ફોર્મ્યુલા વર્ષ 1972 માં જ મળી હતી. તે પણ વિશ્વસનીય ઇલેક્ટ્રોલ્સના રૂપમાં, જેનો ઉપયોગ આપણે બધા આપણા ઘરોમાં કરીએ છીએ. આ એ જ ઇલેક્ટ્રોલ છે જેના પર તમારી માતાને જ્યારે ઝાડા, ઊલટી અથવા તીવ્ર તાવ આવે ત્યારે પણ વિશ્વાસ હતો. તમારા આખા કુટુંબને આ બાબત પર ભરોસો છે અને તે ડૉક્ટરો દ્વારા ભલામણ કરાયેલી ડબ્લ્યુએચઓ (WHO) ઓઆરએસની પ્રથમ ક્રમાંકિત છે. ઇલેક્ટ્રોલ હવે રેડી-ટુ-ડ્રિન્ક ટેટ્રાપેકમાં પણ ઉપલબ્ધ છે.

સુગરયુક્ત અને ફિઝી ડ્રિંક્સનો ઉપયોગ ન કરો 
ક્યારે પણ સુગરયુક્ત અને ફિઝી ડ્રિંક્સનો ઉપયોગ ન કરો. વધારે પાણી પીવો અને પૌષ્ટિક આહાર લો જે તમારા શરીરમાં કુદરતી રીતે ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સને ફરીથી ભરવામાં મદદ કરે છે. સાથે જ તમારી તરસ વિશે પહેલા કરતા વધુ સજાગ રહો અને જો તમે તમારી જાતને ડિહાઇડ્રેટેડ જુઓ છો તો મીઠુ પીણું પીવાની લાલચ છોડી દો. તેના બદલે તમે તમારા શરીર માટે વધુ સારી રીતે કામ કરે તેવી પસંદગી કરો છો: ઇલેક્ટ્રોલ એ પણ છે જેણે મંજૂરી આપી હતી અને 245 mOsmol/L ની ઓસ્મોલેટરીટી સાથે આવે છે, અને તે તમારા શરીરના રિહાઇડ્રેશન માટે આવશ્યક છે!