વિશ્વનો સૌથી મોટો અને સમૃદ્ધ સંસ્કૃત શબ્દકોશ(ડિક્ષનરી) ભારતમાં તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. તેને તૈયાર કરવા માટે 22 સંસ્કૃત સંશોધકો અને પ્રોફેસરોની ટીમ કામે લગાડવામાં આવી છે.
વિશ્વની સૌથી મોટી સંસ્કૃત ડિક્ષનરી તૈયાર
સંસ્કૃત શબ્દોની સંખ્યા 20 લાખ થશે
શબ્દકોશ બનાવવાની શરૂઆત 1948થી થઇ હતી
વિશ્વનો સૌથી મોટો અને સમૃદ્ધ સંસ્કૃત શબ્દકોશ(ડિક્ષનરી) ભારતમાં તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. જો કે તેના પર હજુ પણ કામ ચાલી રહ્યું છે. તેને તૈયાર કરવા માટે 22 સંસ્કૃત સંશોધકો અને પ્રોફેસરોની ટીમ કામે લગાડવામાં આવી છે. સાત દાયકાની લાંબી પ્રતીક્ષા બાદ ડેક્કન કોલેજ પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએટ એન્ડ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટને વિદ્યાર્થીઓ અને સામાન્ય લોકો માટે સંસ્કૃત શબ્દકોશનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી મળી છે.
આ શબ્દકોશ બનાવાની શરૂઆત 1948માં થઇ હતી
તેની તૈયારી 1948માં શરૂ થઈ હતી. તેમાં સંસ્કૃત શબ્દોની સંખ્યા 20 લાખ સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે તે વિશ્વનો સૌથી મોટો સંસ્કૃત શબ્દકોશ હશે. જાણો કેવી રીતે શરૂ થઈ અને તેની અત્યાર સુધીની સફર કેવી રહી છે...
સાત દાયકાઓથી થઇ રહ્યું છે કામ
ડેક્કન કૉલેજમાં ભાષાશાસ્ત્રી અને સંસ્કૃતના પ્રાધ્યાપક એસ. એમ. કાત્રેએ 1948માં આ પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો હતો. તેઓ આ શબ્દકોશના પ્રથમ જનરલ એડિટર હતા. આ પછી પ્રોફેસર એ. એમ. ઘાટગેએ આ પ્રોજેક્ટ પર કામ શરૂ કર્યું. છેલ્લા 7 દાયકામાં આ પ્રોજેક્ટ પર કામ ચાલુ રહ્યું. આ ડિક્શનરી માટે હાલ 22 લોકોની ટીમ કામ કરી રહી છે. જે ડિક્શનરીનું 36મું વોલ્યુમ પ્રકાશિત કરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે.
શરૂઆત ઋગ્વેદથી કરવામાં આવી હતી
1948 થી 1973 ની વચ્ચે, 40 વિદ્વાનોએ શબ્દકોશ માટે કામ કર્યું હતું. તેમણે તેની શરૂઆત ઋગ્વેદથી કરી હતી. શબ્દકોશને વિશાળ બનાવવા માટે પ્રાચીન લેખોનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો. 1,464 પુસ્તકો વંચાયા હતા. તેમાં વેદો, ફિલસૂફી, સાહિત્ય, ધર્મશાસ્ત્ર, વેદાંગ, વ્યાકરણ, તંત્ર, મહાકાવ્ય, ગણિત, સ્થાપત્ય, ચિકિત્સા, પશુચિકિત્સા વિજ્ઞાન, કૃષિ, સંગીત, શિલાલેખો, યુદ્ધ, રાજકારણ, સંકલન જેવા વિષયો સાથે સંબંધિત શબ્દોને આવરી લેવામાં આવ્યા છે.
શબ્દોને અલગ કરવામાં 25 વર્ષ લાગ્યાં.
રિપોર્ટ અનુસાર, વિદ્વાનોને 1,464 પુસ્તકોમાંથી શબ્દોને અલગ કરવામાં 25 વર્ષ નો સમય લાગ્યો હતો. આ પુસ્તકોમાંથી લીધેલા શબ્દોને 3,057 ધાતુના ડ્રોઅરમાં સ્લિપ તરીકે રાખવામાં આવ્યા છે. શબ્દકોશમાં માત્ર શબ્દોનો જ સમાવેશ થતો નથી, પરંતુ તે ક્યાંથી લેવામાં આવ્યા છે અને તેમાંથી જરૂરી સંદર્ભો પણ સમજાવે છે.
ઘણાં શબ્દના 20-25 અર્થ થાય છે
શબ્દકોશના શબ્દોની શરૂઆત 'અગ્નિ' થી કરવામાં આવી છે. આ પ્રોજેક્ટની એડિટોરિયલ આસિસ્ટન્ટ સારિકા મિશ્રા કહે છે, "તૈયારી દરમિયાન ઘણા શબ્દો હતા જ્યારે એક જ શબ્દનો અર્થ 20થી 25 થાય છે. જુદા જુદા પુસ્તકોના સંદર્ભમાં તેમનો અર્થ પણ બદલાઈ રહ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં, તેની શ્રેષ્ઠ રીતો સમજવામાં આવી હતી અને શબ્દકોશમાં શામેલ કરવામાં આવી હતી. શબ્દો રેકોર્ડ થયા પછી, તેમને પ્રૂફ રીડ માટે મોકલવામાં આવ્યા હતા અને સમીક્ષા માટે જનરલ એડિટરને મોકલવામાં આવ્યા હતા. આ પછી જ તેમને સત્તાવાર રીતે શબ્દકોશમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા.
અત્યાર સુધીમાં 35 વોલ્યુમ તૈયાર થયા
શબ્દકોશનો પ્રથમ ગ્રંથ તૈયાર કરવામાં ૩ વર્ષનો સમય લાગ્યો. તે 1976માં પ્રકાશિત થયું હતું. અત્યાર સુધીમાં 35 વોલ્યુમ તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે. શરૂઆતના તબક્કામાં પેજ સ્કેન કરવા માટે સોફ્ટવેર ન હતું, હવે ડિજિટલના જમાનામાં કામમાં થોડો સુધારો થયો છે કારણ કે હવે સોફ્ટવેરના કારણે સ્કેનિંગ સરળ બન્યું છે.
હવે ડિજિટલ વર્ઝન લાવવાની તૈયારી
આ પ્રોજેક્ટના 9માં જનરલ એડિટર અને પ્રો-વાઇસ ચાન્સેલર પ્રોફેસર પ્રસાદ જોશી કહે છે, "ડિક્શનરી માટે દર મિનિટે કામ થઇ રહ્યું છે. પ્રોફેસર પ્રસાદ જોશીના પિતા અને કાકા પણ આ જ પ્રોજેક્ટ સાથે સંકળાયેલા હતા. 'કોષશ્રી' નામનો આ પ્રોજેક્ટના પ્રોજેક્ટ નિષ્ણાતો કહે છે, જેઓ ટૂંક સમયમાં જ શબ્દકોશની ડિજિટલ કોપી લોન્ચ કરશે, જેથી શક્ય તેટલા વધુ લોકો સુધી પહોંચી શકાય.