બજેટ / કેવી રીતે તૈયાર થાય છે દેશનું બજેટ? કેમ સાત દિવસ સુધી કેદ કરવામાં આવે છે અધિકારીઓ

• વડાપ્રધાન, કેબિનેટ, નાણામંત્રી અને રાષ્ટ્રપતિની લેવાય છે મંજૂરી
• બજેટ અધિકારીઓ થાય છે કેદ? 
• બજેટ તૈયાર કરવાની જવાબદારી કોની?

બજેટ તૈયાર કરવાની જવાબદારી આર્થિક બાબતોના વિભાગની છે. આમાં તમામ કેન્દ્રીય મંત્રાલયો, રાજ્યો, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો, સ્વાયત્ત સંસ્થાઓ અને ભારતીય સૈન્યનો સમાવેશ થાય છે. બજેટમાં વર્તમાન નાણાકીય બજેટનો સુધારેલો અંદાજ અને આગામી નાણાકીય વર્ષ માટે અંદાજિત બજેટ તૈયાર કરવામાં આવ્યું હોય છે. ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ઈકોનોમિક્સ તૈયાર કરે છે બજેટ

ડેટાની ચર્ચા વિચારણા બાદ તૈયાર થાય છે બજેટ

તબક્કામાં નિતિ આયોગ સાથે તમામ મંત્રાલયો પોત-પોતાના બજેટ પર ચર્ચા કરે છે. આમાં સુધારેલા, અંદાજિત અને વાસ્તવિક ડેટા પર ચર્ચા કરવામાં આવે છે. આ ચર્ચા બાદ ભંડોળની ઉપલબ્ધતાના આધારે બજેટ તૈયાર કરવામાં આવે છે. જાન્યુઆરીમાં વર્તમાન નાણાકીય વર્ષની અંદાજિત આવકને અંતિમ સ્વરૂપ આપી આગામી વર્ષના ખર્ચ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે. 

વડાપ્રધાન, કેબિનેટ, નાણામંત્રી અને રાષ્ટ્રપતિની લેવાય છે મંજૂરી

મંત્રાલય, વડાપ્રધાન અને કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળને જાણકારી આપવામાં આવે છે. કોઈ વિવાદની સ્થિતિ દેખાય તો તેને કેબિનેટ સુધારે છે. અંતિમ તબક્કામાં બજેટ વિભાગ તેને તૈયાર કર્યા બાદ નાણાં મંત્રી અને રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી લે છે. અંતે તે બજેટ સત્ર દરમિયાન રજૂ કરવામાં આવે છે.

બજેટ અધિકારીઓ થાય છે કેદ? 

બજેટના પ્રિન્ટ સંબંધિત એક રસપ્રદ વાત એ છે કે, બજેટને બનાવવામાં સામેલ અધિકારીઓને એક રીતે કેદ કરી દેવામાં આવે છે. આ તમામ અધિકારી બજેટ રજૂ ન થાય ત્યાં સુધી કેદ રહે છે અને બાકી દુનિયાથી આ લોકોનો સંપર્ક કેટલીક હદે કાપી દેવામાં આવે છે. બજેટ બનાવવાના પ્રક્રિયામાં સામેલ તમામ અધિકારી લગભગ એક સપ્તાહ સુધી બહારની દુનિયાથી સંપર્કવિહોણા થઈ જાય છે અને આ લોકોને નોર્થ બ્લોકમાં કેદ કરી દેવામાં આવે છે. જાણકારી અનુસાર અધિકારીઓને આ રીતની કેદ આપવા પાછળનું મુખ્ય કારણ બજેટની ગોપનિયતા છે. આ પૂરી પ્રક્રિયા દરમિયાન બજેટ ટીમના તમામ સભ્યો પર તીવ્ર નજર રાખવામાં આવે છે. આ ટીમ સંયુક્ત સચિવની અધ્યક્ષતામાં કામ કરે છે.

સ્ટેનોગ્રાફર પર રહે છે બાજ નજર

સૌથી વધુ નજર સ્ટેનોગ્રાફરો પર રખાય છે. બજેટ અધિકારીમાંથી સૌથી વધુ નજર સ્ટેનોગ્રાફરો પર રખાય છે. સાયબર ચોરીની સંભાવનાઓથી બચવા માટે સ્ટેનોગ્રાફરના કોમ્પ્યુટર નેશનલ ઈન્ફોમેટિક્સ સેન્ટર (NIC)ના સર્વરથી દૂર રખાય છે. જ્યાં આ તમામ કર્મચારીઓ હોય છે ત્યાં એક પાવરફુલ ઝામર લગાવાયેલો હોય છે, જેથી કોઈપણ કોલને બ્લોક કરી શકાય અને કોઈપણ જાણકારી લીક કરી શકાતી નથી. 

કયા-કયાં લોકોને મળે છે કેદ 

બજેટ તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયા દરમિયાન નાણાં મંત્રાલયથી જોડાયેલા અધિકારીઓની સાથે સાથે નિષ્ણાતો, પ્રિન્ટિંગ ટેકનિશિયન અને કેટલાક સ્ટેનોગ્રાફરોને નોર્થ બ્લોકમાં કેદ કરાય છે, આ લોકો આ દરમિયાન તેમના પરિવાર સાથે પણ વાત કરી શકતા નથી. જો પરિવારજનોએ તેઓને કોઈ જરૂરી સંદેશો પણ આપવો હોય તો તેમને આપેલા એક નંબર પર માત્ર સંદેશ ભરી મોકલી શકે છે. 

ક્યાં છપાય છે દેશનું બજેટ? 

નાણા મંત્રીનું બજેટ ભાષણ સૌથી સુરક્ષિત દસ્તાવેજ માનવામાં આવે છે, જેથી બજેટની જાહેરાતના બે દિવસ પહેલા જ બજેટના ડોક્યુમેન્ટનું પ્રિન્ટીંગ કરવામાં આવે છે. જાણકારી માટે જણાવી દઈએ કે, પહેલા બજેટના પેપર્સ રાષ્ટ્રપતિ ભવનની અંદર પ્રિન્ટ થતા હતા, પરંતુ વર્ષ 1950માં બજેટ લીક થઈ જવાના કારણે બજેટ મિન્ડો રોડ પર આવેલી એક પ્રેસમાં છપાય છે. વર્ષ 1980થી બજેટ નોર્થ બ્લોકના બેઝમેન્ટમાં છપાઈ રહ્યા છે.