સિલિંગ ફેનને ફિલિમ એચ હાઈહલીએ પેટન્ટ કરાવ્યો હતો. તેમાં લોખંડનો એક મોટો રોડ હતો જેનું વજન વધારે હતું.
પંખાની શોધ ક્યારે થઈ?
આ પહેલા લોકો શું કરતા હતા?
જાણો પંખા વિશે રસપ્રદ વાતો
શિયાળાની ઋતુ પુરી થઈ ગઈ છે અને ઉનાળાની ઋતુ શરૂ થઈ ગઈ છે. આ વખતે માર્ચ મહિનામાં જ ગરમી પડી રહી છે. હજુ એપ્રિલ મે અને જૂન બાકી છે. હવામાન વિભાગે અત્યારથી જ હીટ વેવની ચેતવણી જાહેર કરવાની શરૂઆત કરી દીધી છે. જ્યારે ઉનાળો આવે છે. ત્યારે આપણો પ્રાથમિક મિત્ર પંખો છે.
બહારથી ઘરમાં પ્રવેશતા જ પહેલા પંખાની સ્વીચ દબાવીએ છીએ. કુલર અને એસી ભલે છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં આવ્યા હોય, પરંતુ લાંબા સમયથી પંખો એ ગરમીમાંથી રાહત મેળવવાનું એકમાત્ર સાધન હતું. આજે પણ દેશની વસ્તીના મોટા વર્ગને ઉનાળામાં પંખાની મદદથી જ રાહત મળે છે.
જેમ તમે જાણતા હશો કે ઇલેક્ટ્રિક અને બેટરીથી ચાલતા પંખાની સદીઓ પહેલા હાથથી ચાલતા પંખા હતા. પરંતુ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે પંખાની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ? તે કેવી રીતે આધુનિક બન્યું અને તે કઈ રીતે વર્તમાન સ્વરૂપમાં ઉપલબ્ધ બન્યું?
ઝાડના પાંદડાના હતા પંખા
ભલે આજે ઇલેક્ટ્રિક પંખા ઉપલબ્ધ છે. પરંતુ સદીઓ પહેલા પંખા ઝાડના પાંદડામાંથી બનાવવામાં આવતા હતા. તેઓનો ઉલ્લેખ આશરે 4000 ઈસા પૂર્વનો છે. આ પંખા એક મોટા વૃક્ષના પાંદડા હતા, જેનો ઉપયોગ રાજાઓ અને સમ્રાટોના સેવકો તેમને હવા નાખવા માટે કરતા હતા. આનું પ્રથમ ઉદાહરણ ઇજિપ્તમાં જોવા મળે છે.
ઘણા લોકો માને છે કે સ્વ-સંચાલિત પંખાની શોધ માનવીઓ દ્વારા ચીનમાં કરવામાં આવી હતી. પછી આપણા દેશમાં પણ હાથથી ચાલચા પંખાની શોધ થઈ. અત્યારે પણ ગામડાઓમાં આવા પંખા જોવા મળે છે, જેને વૃદ્ધો હાથ વડે ફેરવીને ચલાવે છે.
પછી ઇલેક્ટ્રિક પંખા આવ્યા
વીજળીની શોધમાં માઈકલ ફેરાડેનું મહત્વનું યોગદાન રહ્યું છે. આ પછી થોમસ એડિસન અને નિકોલા ટેસ્લાએ વીજળીનું આધુનિકીકરણ અને વિસ્તરણ કરવાનું શરૂ કર્યું. 1982 માં, શ્યુલર સ્કોટ્સ વ્હીલરે માણસો વિના પંખાને સ્પિન કરવા માટે વીજળીનો ઉપયોગ કર્યો. ત્યારે ઈલેક્ટ્રીક પંખામાં માત્ર બે જ બ્લેડ હતા. તે ટેબલ ફેન જેવું હતું અને તેમાં કોઈ જાળી ન હતી.
સીલિંગ ફેનનું આગમન
સીલિંગ ફેન વર્ષ 1889માં અસ્તિત્વમાં આવ્યા. ફિલિમ એચ ડીહલી દ્વારા તેની પેટન્ટ કરવામાં આવી હતી. તેમાં એક મોટો જાડો લોખંડનો સળિયો હતો અને તેનું વજન ઘણું વધારે હતું. શરૂઆતમાં આવા ઘણા પંખા જોવા મળ્યા હતા. જેમાં 4 બ્લેડ હતા. આ પંખા આજની જેમ ખૂબ ઝડપથી ચાલતા ન હતા. પણ ધીરે ધીરે ચાલતા પણ તેઓ સારી હવા આપતા.
વર્ષ 1902માં પંખા બનાવતી કંપનીઓ બજારમાં આવી. આ પછી સામાન્ય ઘરોમાં પંખાનો ઉપયોગ થવા લાગ્યો. જૂના પેખાની તુલનામાં, આ પંખા થોડાક આરામદાયક, વજનમાં ઓછા હતા પરંતુ બહુ સરળતાથી ઉપલબ્ધ નહોતા. એ જ વર્ષે એસી એટલે કે એર કંડિશનરની પણ શોધ થઈ. લગભગ 8 વર્ષ પછી, કંપનીઓની કોમ્પિટિશન વચ્ચે ઘરના પંખા બજારમાં સરળતાથી વેચાણ માટે ઉપલબ્ધ થયા અને આ રીતે પંખાનો એક નવો યુગ શરૂ થયો. વર્ષ 1932માં, ઇમર્સન ઇલેક્ટ્રિક કંપનીએ બજારમાં પહેલો ફ્લોર પંખો લોન્ચ કર્યો.
લોકપ્રિયતા બાદ બજારમાં ધૂમ વેચાણ
એસી માર્કેટ 1960ના દાયકામાં ઉભરાવા લાગ્યું. સારી ઠંડક માટે એસી લોકોની પસંદગી બનવા લાગ્યું. આવી સ્થિતિમાં પાંખોની લોકપ્રિયતા પર અસર પડી હતી. કંપનીઓએ પંખાને અદ્યતન બનાવવાનું કામ શરૂ કર્યું. ડિઝાઇન, સુંદરતા, પંખાની સરળતા પર કામ કર્યા પછી, કંપનીઓએ ગ્રાહકોની સામે ઘણા બધા વિકલ્પો આપ્યા. ACની મર્યાદા એ હતી અને હજુ પણ છે કે તે બંધ રૂમ માટે છે. જ્યારે ખુલ્લી જગ્યાઓમાં ઠંડક માટે પંખા હજુ પણ મુખ્ય વિકલ્પ છે.
બીજી મોટી વાત તેની કિંમતની છે. પંખાની સરખામણીમાં એસી ખૂબ મોંઘા છે. આવી સ્થિતિમાં પંખાઓનું બજાર રહ્યું જે આજે પણ છે. ACએ લોકોને મજા આપી પરંતુ વીજળીનું બિલ આજે પણ ચિંતાનો વિષય છે. તેથી બજારમાં પંખાની માંગ રહે છે. મોટા વર્ગ માટે પંખા ગરમીમાં રાહત આપી રહ્યા છે.