બદલાવ / જો સરકાર માની તો ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં થશે મોટા ફેરબદલ: ECએ ફરી મોકલ્યો પ્રસ્તાવ, 2004થી જોવાઈ રહી છે રાહ

• ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં ઘણા ફેરફાર થઇ શકે છે
• ચૂંટણી પંચ અને કેન્દ્ર સરકાર વચ્ચે વાટાઘાટો ચાલુ
• 'એક વ્યક્તિ-એક બેઠક'નો નિયમ લાગુ પડી શકે છે

દેશનું ચૂંટણી પંચ દેશની ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં ઘણા ફેરફાર કરવા માંગે છે. પંચ અને કેન્દ્ર સરકાર વચ્ચે વાટાઘાટો ચાલી રહી છે. પંચે ચૂંટણી સુધારણાને લઈને સરકારને પ્રસ્તાવ મોકલ્યો છે. જો આ પ્રસ્તાવો પસાર થાય તો ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં મોટો ફેરફાર જોવા મળી શકે છે.

એક વ્યક્તિ-એક બેઠક નિયમ
મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર રાજીવ કુમારે ચૂંટણીમાં 'એક વ્યક્તિ-એક બેઠક'નો નિયમ લાગુ કરવા માટે કેન્દ્ર સરકારને નવો પ્રસ્તાવ મોકલ્યો છે. અગાઉ આ પ્રસ્તાવ 2004માં કેન્દ્રને મોકલવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ સરકારે તેમાં કોઇ રસ દાખવ્યો ન હતો અને આ પ્રસ્તાવ ઠંડો પડી ગયો હતો. ચૂંટણીમાં 'એક વ્યક્તિ એક બેઠક'ના નિયમને લાગુ કરવા માટે લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951 (લોક પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951)માં ફેરફાર કરવા પડશે.

આ દરખાસ્ત સૌ પ્રથમ 2004 માં મોકલવામાં આવી હતી
લોકપ્રતિનિધિત્વ ધારાની કલમ 33(7)માં હાલમાં જે નિયમો છે તે મુજબ વ્યક્તિ બે બેઠક પરથી ચૂંટણી લડી શકે છે. પંચે 2004માં સૌપ્રથમ કેન્દ્ર સરકારને 'એક વ્યક્તિ-એક બેઠક'નો પ્રસ્તાવ મોકલ્યો હતો, જેમાં એવી દલીલ કરવામાં આવી હતી કે જો કોઈ વ્યક્તિ બે બેઠકો પરથી ચૂંટણી લડે અને બંને બેઠકો પરથી જીત્યા બાદ એક બેઠક ખાલી કરે તો પેટા ચૂંટણી યોજવા માટે ફરીથી ખર્ચ થાય છે. જેને ધ્યાનમાં રાખીને પંચે આ બેઠક છોડીને ગયેલા ચૂંટાયેલા ઉમેદવારને સરકારના ખાતામાં ચોક્કસ રકમ જમા કરાવવાના નિયમની ભલામણ કરી હતી. સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું કે EC આ મુદ્દે કેન્દ્રીય કાયદા મંત્રાલય સાથે કામ કરી રહી છે.

કાયદા પંચે 2015માં અનેક સૂચનો કર્યા હતા
લો કમિશને પણ કોઈ વ્યક્તિને એકથી વધુ બેઠકો પર ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવાની ભલામણ કરી હતી. 1996 પહેલા ઉમેદવાર ગમે તેટલી બેઠકો પરથી ચૂંટણી લડી શકતો હતો. બાદમાં લોકપ્રતિનિધિત્વ ધારામાં સુધારો કરીને તેને બે બેઠકો સુધી સિમિત રાખવામાં આવ્યો હતો. માર્ચ 2015માં લૉ કમિશને ચૂંટણી સુધારા અંગેના તેના 255મા અહેવાલમાં કેટલાંક પગલાં સૂચવ્યાં હતાં. આમાં ઉમેદવારોને એક કરતા વધુ બેઠકો પરથી ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો અને અપક્ષ ઉમેદવારોની ઉમેદવારી પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો સમાવેશ થાય છે. હાલની વ્યવસ્થામાં મોટી સંખ્યામાં અપક્ષ ઉમેદવારો મેદાનમાં ઉતરે છે. તેમાંથી ઘણા ડમી ઉમેદવારો છે અને ઘણા એક જ નામના છે, જેનો હેતુ મતદારોમાં ભ્રમ ફેલાવવાનો છે. જો સરકાર ચૂંટણી પંચના પ્રસ્તાવને સ્વીકારે છે તો ભારતીય રાજનીતિ અને ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં મોટો બદલાવ આવી શકે છે.