રાજકારણ / ના કોઈ CM, ના કોઈ MLA, દિલ્હીમાં કેમ 37 વર્ષ સુધી વિધાનસભાની ચૂંટણી નહોતી યોજાઈ?

Last Updated: 01:04 PM, 5 February 2025

FOLLOW ON

શેર કરો

Delhi Aseembly Elections: દિલ્હીમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે મતદાન ચાલી રહ્યું છે ત્યારે દિલ્હીમાં પ્રથમ ચૂંટણી ક્યારે યોજાઈ હતી અને 37 વર્ષ સુધી વિધાનસભાની ચૂંટણી કેમ થઈ ન હતી અને ત્યા સુધી કોના હાથમાં સત્તા હતી. ચાલો જાણીએ રોચક ઈતિહાસ.

Delhi Aseembly Elections: દિલ્હી વિધાનસભાની 70 બેઠકો માટે આજે એટલે કે 5મી ફેબ્રુઆરીએ એક જ તબક્કામાં મતદાન થઈ રહ્યું છે. કુલ 699 ઉમેદવારોનું ભાવી આજે ઈવીએમમાં કેદ થશે. ત્યારે ચૂંટણીના ઉન્માદમાં એક વાત સ્પષ્ટ છે કે દિલ્હીનું રાજકારણ હંમેશા રસપ્રદ રહ્યું છે. પણ શું તમે જાણો છો કે એક સમય હતો જ્યારે દિલ્હીમાં ન તો મુખ્યમંત્રી હતા કે ન તો વિધાનસભા હતી. આ સમયગાળા દરમિયાન વહીવટ કેવી રીતે કાર્ય કરતો હતો તે આજે આપણે તમને જણાવીશું.

દિલ્હી વિધાનસભાની પ્રથમ ચૂંટણી આ તારીખે યોજાઈ હતી

આઝાદી પછી, દિલ્હી દેશની રાજધાની બની. બંધારણના અમલ પછી દિલ્હી વિધાનસભાની પહેલી ચૂંટણી 27 માર્ચ 1952ના રોજ યોજાઈ હતી. ત્યારબાદ કુલ 48 બેઠકો પર ચૂંટણી યોજાઈ. કોંગ્રેસે 39 બેઠકો જીતીને બહુમતી મેળવી અને ચૌધરી બ્રહ્મપ્રકાશને પ્રથમ મુખ્યમંત્રી બનાવ્યા.

દિલ્હીમાં ગવર્નરની જેમ મુખ્ય કમિશનર રહેતા

તે સમયે દિલ્હીમાં હાલના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની જેમ એક મુખ્ય કમિશનર રહેતા હતા. સીએમ બ્રહ્મ પ્રકાશ અને કમિશનર આનંદ ડી પંડિત વચ્ચે તણાવ ચાલુ રહ્યો હતો. આ કારણે, તેમણે 1955માં મુખ્યમંત્રી પદ છોડવું પડ્યું અને તેમના સ્થાને ગુરુમુખ નિહાલ સિંહ મુખ્યમંત્રી બન્યા.

દિલ્હી વિધાનસભા ભંગ કરવામાં આવી

દિલ્હીના રાજકીય ઇતિહાસમાં 1956ની પહેલી નવેમ્બરનો દિવસ એક મહત્વપૂર્ણ પ્રકરણ સાથે સંકળાયેલો છે. વિધાનસભા ભંગ કરવામાં આવી અને દિલ્હીને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બનાવવામાં આવ્યો હતો. આના કારણે દિલ્હીની વહીવટી વ્યવસ્થા બદલાઈ ગઈ હતી. લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર શાસન લાગુ થઈ ગયું હતું. ચૌધરી બ્રહ્મપ્રકાશે મુખ્યમંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપ્યા પછી, કેન્દ્ર સરકારે 1955માં રાજ્ય પુનર્ગઠન પંચની રચના કરી.

દિલ્હીમાં મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલની રચના કરવામાં આવી

દિલ્હીમાં લોકશાહી વ્યવસ્થા અને વહીવટ સુગમ રીતે ચાલે તે માટે, 1966માં દિલ્હી વહીવટ અધિનિયમ ઘડવામાં આવ્યો હતો. આ અંતર્ગત, મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલની રચના કરવામાં આવી હતી. જેમાં 56 સભ્યો ચૂંટાયા હતા અને 5 સભ્યો રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા નામાંકિત કરવામાં આવ્યા હતા. આ પરિષદ દિલ્હીના વહીવટનું ધ્યાન રાખતી હતી. મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલ 1966 થી 1990 સુધી, દિલ્હીનું સંચાલન કરતી હતી. તેમાં ઘણા એક્ઝિક્યુટિવ કાઉન્સિલરો ચૂંટાયા હતા, જેમ કે મીર મુશ્તાક અહેમદ, વિજય કુમાર મલ્હોત્રા, કેદાર નાથ સાહની અને જગ પ્રવેશ ચંદ્રા. પરંતુ કાઉન્સિલ પાસે કાયદાકીય સત્તાઓ નહોતી.

મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલ ફક્ત ભલામણો કરી શકતી હતી

દિલ્હીમાં મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલ પાસે કોઈ સત્તા ન હોવાના કારણે તે ફક્ત ભલામણો કરી શકતી હતી અને બજેટ દરખાસ્તો રજૂ કરી શકતી હતી. દિલ્હીના વડા લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર હતા અને નગરપાલિકા પાસે કોઈ કાયદાકીય સત્તા નહોતી. આ કારણે, મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલ બોડી ફક્ત લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને જ સલાહ આપી શકતી હતી. દિલ્હીમાં ઉપરાજ્યપાલ વડા હતા. દિલ્હીના શાસન અને વહીવટની જવાબદારી સંપૂર્ણપણે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરના ખભા પર હતી.

ઔપચારિક એસેમ્બલી સિસ્ટમની માંગ વધવા લાગી

મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલ 70ના દસક સુધીમાં દિલ્હીની જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે અપૂરતી સાબિત થઈ ગઈ હતી. આવી સ્થિતિમાં, ઔપચારિક એસેમ્બલી સિસ્ટમની માંગ વધવા લાગી. કેન્દ્રમાં જનતા પાર્ટીની સરકાર દરમિયાન, પહેલી તક ત્યારે આવી જ્યારે દિલ્હીને રાજ્યનો દરજ્જો મળે તે માટે ફરીથી પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો. જનસંઘ અને જનતા પાર્ટીએ મહાનગર પરિષદમાં અનેક પ્રસ્તાવો રજૂ કર્યા અને કહ્યું કે દિલ્હીને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો આપવો એ સમયની માંગ છે. આવી સ્થિતિમાં, કોંગ્રેસ પાર્ટીએ પાંચમી મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલની અધ્યક્ષતા કરતી વખતે, દિલ્હીને રાજ્યનો દરજ્જો આપવાનો પ્રસ્તાવ પણ રજૂ કર્યો.

કેન્દ્ર સરકારે સરકારીયા સમિતિની રચના કરી

કેન્દ્ર સરકારે 1987માં, દિલ્હીના વહીવટને લગતા મુદ્દાઓની તપાસ માટે સરકારીયા સમિતિની રચના કરી. આ સમિતિએ પોતાના અહેવાલમાં કહ્યું હતું કે, 'દિલ્હીને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો આપી શકાય નહીં, પરંતુ સામાન્ય જનતાના કામકાજ સંભાળવા માટે તેને એક વિધાનસભા આપી શકાય છે.

વધુ વાંચો : દિલ્હીની 70 બેઠકો પર આજે મતદાન, 699 ઉમેદવારોનું ભાવિ નક્કી કરશે 1.56 કરોડ મતદાતા

આ રીતે દિલ્હીને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો મળ્યો

આ ભલામણ પર 1991માં નરસિંહ રાવના નેતૃત્વ હેઠળની કોંગ્રેસ સરકારે સંસદમાં 69મો બંધારણીય સુધારો પસાર કરીને દિલ્હીને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો આપ્યો હતો. લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને દિલ્હીના પ્રશાસક બનાવવામાં આવ્યા હતા. બંધારણીય ફેરફારો કરવા માટે રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ (NCT એક્ટ, 1991) એક્ટ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો.

દિલ્હીમાં પ્રથમ ચૂંટણી 1993માં યોજાઈ હતી

દિલ્હીમાં 37 વર્ષ પછી, 1993માં વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાઈ. જેમાં ભાજપે 49 બેઠકો જીતી અને મદન લાલ ખુરાના દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી બન્યા હતા. આ પછી, દિલ્હીના રાજકારણમાં એક નવો વળાંક આવ્યો હતો. દિલ્હીના રાજકારણમાં સમય જતાં ઘણા ફેરફારો થયા છે. 1952 થી 2020 સુધી યોજાયેલી તમામ વિધાનસભા ચૂંટણીઓમાં ઘણા પક્ષો અને નેતાઓએ પોતાની છાપ છોડી. કોંગ્રેસ, ભાજપ અને આમ આદમી પાર્ટીના યુગે દિલ્હીના રાજકારણને ઘણા નવા પરિમાણો આપ્યા હતા.

વધુ વાંચો: ગળામાં રૂદ્રાક્ષ, હાથમાં માળા સાથે PM મોદીએ સંગમમાં લગાવી આસ્થાની ડૂબકી, જુઓ Video

દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણી અને પરિણામો પર એક નજર

પ્રથમ વિધાનસભા ચૂંટણી: 27 માર્ચ 1952

કુલ બેઠકો: 48; કોંગ્રેસ - 39, ભારતીય જનસંઘ (હવે ભાજપ) - 5

મુખ્યમંત્રીઓ: પહેલા ચૌધરી બ્રહ્મ પ્રકાશ (કોંગ્રેસ), પછી ગુરમુખ નિહાલ સિંહ

1956 થી 1993 સુધી વિધાનસભા ચૂંટણીઓ યોજાઈ ન હતી.

બીજી વિધાનસભા ચૂંટણી: 1993

કુલ બેઠકો: 70; ભાજપ - 49, કોંગ્રેસ - 14

મુખ્યમંત્રીઓ: મદન લાલ ખુરાના, સાહિબ સિંહ વર્મા અને સુષ્મા સ્વરાજ

1998ની વિધાનસભા ચૂંટણી

કુલ બેઠકો: 70; કોંગ્રેસ- 52, ભાજપ- 17, જેડીયુ- 1

મુખ્યમંત્રી: શીલા દીક્ષિત