આશ્ચર્ય / આ છે દુનિયાનો સૌથી વિચિત્ર જીવ, 3 હૃદય, વાદળી-લીલું લોહી, યાદ રાખે છે પોતાનું છેલ્લું ભોજન

• કટલફિશ કરોડરજ્જુ વગરનું જીવ 
• સૌથી મોટુ મગજ ઘરાવે છે 
• યાદ રાખે છે આ બધી વસ્તુઓ 

કટલફિશ (Cuttlefish) કરોડરજ્જુ વગરના જીવમાં સૌથી મોટુ મગજ ધરાવતું જીવ છે. આ કારણે તે અમુક ખાસ વસ્તુઓ યાદ રાખી શકે છે. જેમ કે તેણે છેલ્લી વખત શું ભોજન કર્યું હતું. આ વાત હાલમાં જ એક રિસર્ચમાં સામે આવી છે. સૌથી ચોંકાવનારી વાત તો એ છે કે આ જીવના ત્રણ હૃદય હોય છે. 8 સૂંઢ હોય છે. તેનું લોહી વાદળી રંગનું હોય છે. તે ખૂબ જ શાતીર હોય છે. જેથી તે શિકાર બનવાથી બચી શકે અને શિકાર કરી પણ શકે. 

શું છે ખાસિયતો? 
સીફેલેપોડ્સ (Cephalopods) શ્રેણીના જીવમાં સ્ક્વિડ, ઓક્ટોપસ, કટલફિશ અને નોટિલસ નામના જીવ આવે છે. કટલફિશની બીજી બે ખાસિયત એ છે કે  તેની કોઈ સુંઢ અલગ થઈ જાય તો તે ફરી જોઈન્ટ થઈ શકે છે. બીજુ કે તે જીવનના છેલ્લા બે વર્ષમાં પોતાના પર આત્મ નિયંત્રણ કરવામાં સફળ રહે છે. એટલે કે જ્યારે સ્નાયુઓ કમજોર થવા લાગે છે ત્યારે તે શરીરની પ્રક્રિયાઓને નિયંત્રિત કરી લે છે. 

કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીના ડો. એલેક્ઝેન્ડ્રાએ કહ્યું કે તેનાથી ફરક નથી પડતો કે કટલફિશની ઉંમર કેટલી છે. તેની યાદશક્તિ આ મામલામાં ખૂબ જ સારી હોય છે કે તેણે છેલ્લી વખત શું ભોજન કર્યું હતું. ત્યાર બાદ તેમના શરીરને કયા પ્રકારના ભોજનની જરૂર છે. માટે તે તેજ પ્રકારનો શિકાર શોધે. કારણ વગર મેહનત ન કરે. આ જીવ વૃદ્ધા વસ્તા સુધી એ વાત યાદ રાખે છે કે તેમણે કઈ જગ્યા પર શું ભોજન કર્યું છે. 

કરવામાં આવી સ્ટડી
કટલફિશનું મગજ હિપ્પોકેમ્પસ નહીં પરંતુ એક વર્ટિકલ લોબ હોય છે જેના કારણે કટલફિશ કંઈ યાદ રાખે છે. તેને પોતાની મેમરીમાં બેસાડી લે છે. પોતાની સ્ટડીમાં ડો.એલેક્ઝેન્ડા શનેલ અને તેમના સાથીઓ 24 કટલફિશ પર પ્રયોગ કર્યો હતો. તેમાંથી અડધા 10થી 12 મહિનાની ઉંમરની હતી. આ સંપૂર્ણ રીતે વયસ્ક ન હતા. જ્યારે બાકી અડધા 22થી 24 મહિનાની હતી જે કોઈ વ્યક્તિની 90 વર્ષની ઉંમરના બરાબર માનવામાં આવે છે. 

એક પ્રયોગમાં કટલફિસના બે ગ્રુપને ટેન્કની અંદર એક ખાસ જગ્યા પર જવાની ટ્રેનિંગ આપવામાં આવી. આ જગ્યા પર ફ્લેગની માર્કિંગ કરવામાં આવી હતી. અલગ અલગ સમય પર બે ગ્રુપને બે અલગ અલગ ભોજન આપવામાં આવ્યું. આ માર્કિંગ પર કિંગ પ્રોન મુકવામાં આવ્યું જે કટલફિશને ઓછું પસંદ આવે છે. 

કટલફિશ યાદ રાખે છે પસંદગીનું ભોજન
બીજા માર્કિંગ પર ગ્લાસ શ્રિંપ મુકવામાં આવ્યું હતું જેને કટલફિશ પસંદ કરે છે. અહીં વૈજ્ઞાનિકોએ ગ્લાશ શ્રિંપને ત્રણ ત્રણ કલાકની ગેપ પર મુક્યું હતું. એવું 4 અઠવાડિયા સુધી કરવામાં આવ્યું. શરૂઆતમાં પ્રોનની તરફ કટલફિશ ગઈ પરંતુ બાદમાં તેને સમજમાં આવી ગયું કે થોડા અંતર બાદ તેને પોતાની પસંદની વસ્તુ શ્રિંપ મળશે. તેમણે પ્રોનની તરફ જવાનું જ બંધ કરી દીધું. 

શું હકીકતમાં કટલફિશ પોતાનું પસંદગીનું ભોજન યાદ રાખે છે તે જાણવા વૈજ્ઞાનિકોએ બન્ને ટેન્ક્સની અંદર હાજર માર્કિંગની જગ્યા બદલી નાખી. પરંતુ કટલફિશે પોતાની પસંદગીનું ભોજન યાદ હતું.  તે તેજ માર્કિંગ પર ગયા જ્યાં તેમણે ગ્લાસ શ્રિંપ ખાવા મળતી હતી. દરરોજે માર્કિંગ બદલી દેવામાં આવતું હતું. દરરોજે કટલફિશ તેની માર્કિંગ સુદી પહોંચી જતી હતી. તેનાથી વૈજ્ઞાનિકોને એ જાણકારી મળે કે કટલફિશને ભોજનમાં શું પસંદ આવે છે. કેટલી વાસમાં ભોજન કરે છે અને કેટલું યાદ રાખે છે. 

મનુષ્યના મગજ જેવી કાર્યપ્રણાલી
આ ટ્રેનિંગ વખતે કટલફિશના બન્ને ગ્રુપના કામ કરવાની ક્ષમકા, યાદશક્તિ વગેરેની તુલના કરવામાં આવી. તેમાં જોવામાં આવ્યું કે વધુ ઉંમર વાળી કટલફિશના ગ્રુપને ઓછી ઉંમર વાળા સમૂહને યાદ રહી ગયું. ગ્લાસગો યુનિવર્સિટીમાં નેચુરલ હિસ્ટ્રીના પ્રોફેસર મેલ્કન કેનેડીએ કહ્યું કે કોઈ જીવની અંદર આ પ્રકારની આધુક સંજ્ઞાન મળવી એક ખૂબ જ રોમાંચક શોધ છે. આ મનુષ્યના મગજ જેવી કાર્યપ્રણાલી છે. 

પ્રોફેસર મેલ્કમે જણાવ્યું કે મનુષ્યો અને કટલફિશની ઉત્પત્તિમાં ખૂબ લાંબા સમયનું અંતર છે પરંતુ તેમ છતાં આ પ્રકારે નર્વસ સિસ્ટમ હોવી જે એવી વસ્તુઓને યાદ રાખવામાં મદદ કરે તે ચોંકાવનારી વાત છે. પરંતુ મેલ્કમ કહે છે કે આ એવું જ કામ કરે છે જેવું મનુષ્યો કરે છે. બસ જીવ અલગ છે અને તેમની કાર્યપ્રણાલીમાં ફેર છે.

ઉંમરના છેલ્લા તબક્કામાં પ્રજનન 
ડો. એલેક્ઝેન્ડ્રા શનેલે કહ્યું કે હોઈ શકે કે કટલફિશની યાદશક્તિ તેમના બ્રીડિંગ સાથે જોડાયેલી છે. કારણ કે કટલફિશ પોતાની ઉંમરના છેલ્લા તબક્કામાં પ્રજનનની પ્રક્રિયા કરે છે. જેથી તેમને એ યાદ રહે કે તેમણે કોની સાથે સંબંધ બાંધ્યો. ક્યાં બાંધ્યો અને કેટલા સમય સુધી બાંધ્યો. 

ડો. શનેલે જણાવ્યું કે તેના દ્વારા તેમને પોતાના વંશની જાણ થાય છે. સાથે જ એ પણ જાણકારી રહે છે. કે તેમના જીન્સ કઈ કઈ કટલફિશમાં હાજર છે. માટે તે પોતાના પ્રજનન કાળમાં અલગ અલગ કટલફિશની સાથે સંબંધ બનાવે છે. પરંતુ કોની કોની સાથે ક્યારે ક્યારે સંબંધ બનાવ્યો તે તેમને યાદ રહે છે.