પર્યાવરણ / કપડાંની થેલી 131 વખત વાપરવી પડશે નહીંતર પ્લાસ્ટિકથી પણ વધુ ખતરનાક

દેશમાં સિંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિકની બેગ એટલે કે થેલી કે ઝભલાંનો ઉપયોગ નહીં કરવાની ઝુંબેશ ચાલે છે. જે પર્યાવરણ માટે આવકાર્ય છે. પ્લાસ્ટિકના વિકલ્પે કાગળ અને કાપડની બેગ વાપરાવાનો આગ્રહ રાખવામાં આવે છે.

જોકે આવી બેગ પણ લોકો માને છે એટલી નિર્દોષ અને ઇકો ફ્રેન્ડલી નથી. નિષ્ણાતો કહે છે કે આ બધી બેગ પણ પર્યાવરણ માટે નુકસાનકારક છે. કેટલાક નિષ્ણાત તો કહે છે કે પર્યાવરણ માટે પ્લાસ્ટિક કરતાં પણ ખરાબ કાગળ અને કાપડની બેગ છે. કારણ કે પ્લાસ્ટિકનું રિસાઈકલ કરી શકાય છે. પર્યાવરણને અનુકૂળ બેગની વાત થાય ત્યારે એટલું જ વિચારાય છે કે  છે તે બાયોડિગ્રેડેબલ છે કે કેમ? એટલે કે જે મટીરિયલમાંથી બેગ બની હોય તે આપ મેળે કેટલા સમયમાં નાશ પામીને પર્યાવરણમાં ભળી જાય. તેના ખર્ચ સહિતના બીજાં પાસાંઓ પર ખાસ વિચાર કરાતો નથી. હકીકતમાં બેગ બનાવવામાં કેટલી ઊર્જાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, કેટલી વાર તેનો ફરીથી ઉપયોગ કરી શકાય, રિસાઇકલ કરવું કેટલું સરળ છે તે બાબતો પણ ધ્યાનમાં લેવી જોઇએ.

આ થેલીઓના ઉત્પાદન માટે પુષ્કળ પાણી વપરાય છે

ઉત્તર આયર્લેન્ડ એસેમ્બલી દ્વારા ૨૦૧૧માં પ્રસ્તુત રિસર્ચ પેપર મુજબ, પ્લાસ્ટિકની થેલીઓની તુલનામાં આ બેગ બનાવવામાં ચાર ગણી વધુ ઊર્જા વપરાય છે. કાગળ વૃક્ષોને કાપીને બનાવવામાં આવે છે, તેથી તે જંગલોનો ખાતમો થાય છે. આ સંશોધન મુજબ સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિકની તુલનામાં તેને બનાવવામાં અનેકગણું વધુ પાણી વપરાય છે. તેમાંથી ઘણાં ઝેરી કેમિકલ પણ પેદા થાય છે. વળી કાપડ અને કાગળની બેગ કયાં બને છે તે પણ જોવું જોઇએ, પ્લાસ્ટિકની જેમ આ બેગ પણ દૂર દૂર સુધી પહોંચાડવામાં વાહનોનો ઉપયોગ થાય છે. જેનો ધુમાડો પ્રયાવરણને નુકસાન પહોંચાડે છે. અલબત્ત કાગળની બેગથી પર્યાવરણને થતાં નુકસાનની ભરપાઇ વધુને વધુ વૃક્ષો વાવીને કરી શકાય છે. કારણ કે વૃક્ષો વાતાવરણમાં હાજર કાર્બનને શોષી લે છે. તેમ છતાં જેટલા વૃક્ષો કપાય તેટલા કે તેનાથી વધુ વૃક્ષો વાવવાનો ગંભીર પ્રયાસ કેટલા દેશોમાં થાય છે તે પણ મોટો પ્રશ્ન છે.

આ પછી સુતરાઉ કાપડની બેગ આવે છે. તેને સૌથી ખરાબ માનવામાં આવે છે. તેને બનાવવા માટે વધુ પાણીની જરૂર પડે છે. નિષ્ણાતોના મતે  કપાસ એક ખૂબ ખર્ચાળ પાક છે. 

એક જ થેલી વારંવાર વપરાય એ ખૂબ જરૂરી

2006માં યુકેની પર્યાવરણીય એજન્સીએ પ્લાસ્ટિકની બેગ કરતાં ઓછી નુકસાન વસ્તુઓમાંથી બનેલી બેગની તપાસ કરી. તેમાં એવું જાણવા મળ્યું કે કાગળની બેગનો ઓછામાં ઓછો ત્રણ વખત ઉપયોગ કરવો જરૂરી છે. પ્લાસ્ટિકની બેગનો ઉપયોગ ચાર વખત કરવો જરૂરી છે. જયારે કાપડની બેગનો ઉપયોગ ૧૩૧ વખત કરવો જરૂરી છે.  કેમ કે તેને બનાવવા માટે ઘણી બધી ઊર્જાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. 

કાગળની બેગ ટકાઉ નથી અને ફાટી જવાનું જોખમ વધારે હોય છે. તેથી જેટલી વખત તેનો ઉપયોગ થવો જોઇએ તેટલો થઇ શકતો નથી. તેમ છતાં કાગળની બેગ જલદી નષ્ટ થાય છે. તેથી વન્યજીવન અને પર્યાવરણ માટે ઓછી નુકસાનકારક છે. કાપડની બેગ વધુ ટકાઉ હોય છે. પ્લાસ્ટિકની થેલીઓનો નાશ થવામાં ૪૦૦ થી ૧૦૦૦ વર્ષનો સમય લાગે છે અને તેથી પ્લાસ્ટિકના પ્રદૂષણની સમસ્યાનું પ્રતીક બની ગયું છે. 

પ્લાસ્ટિક બેગના શોધકનો પરિવાર શું કહે છે?

પ્રથમવાર પ્લાસ્ટિકની બેગ બનાવનાર સ્ટેન ગુસ્તાફના પરિવારને લાગે છે કે તેમણે લોકોની મદદ માટે આ શોધ કરી હતી પરંતું તેઓ આજે જીવિત હોત તો પ્લાસ્ટિકથી સર્જાયેલા ખતરાને જોઇએ દુખી થઇ ગયા હોત. તેમનો પુત્ર રાઉલ થુલિન કહે છે, "લોકો પ્લાસ્ટિકને જે રીતે ફેંકી દે છે તે જોઇને પણ મારા પિતાને આઘાત લાગ્યો હોત. સ્ટેને 1959માં સ્વિડનમાં પ્લાસ્ટિકની બેગની શોધ કરી હતી. ત્યારે લોકો કાગળની બેગનો ઉપયોગ કરતા હતા. જોકે તે માટે  ઘણાં વૃક્ષો કાપવામાં આવતા હતાં. તેથી તેમણે એવી બેગ બનાવી જે વજનમાં એકદમ હલકી હોવા ઉપરાંત ટકાઉ હોય. સ્ટેન માનતા હતા કે લોકો એકની એક પ્લાસ્ટિકની બેગનો વારંવાર ઉપયોગ કરશે. જેના કારણે વૃક્ષો ઓછાં કપાશે. પરંતુ મોટાભાગના લોકો વારંવાર વાપરી શકાય તેવી પ્લાસ્ટિકની બેગ ફેંકી દે છે અને હવે તો તે વિશ્વની એક મોટી સમસ્યા બની ગઈ છે. નિષ્ણાતો કહે છે જયાં સુધી કોઇ નવો વિકલ્પ ન મળે ત્યાં સુધી કાપડ અને પ્લાસ્ટિકની બેગનો બને એટલી વધુ વખત ઉપયોગ કરવો જોઇએ. યુઝ એન્ડ થ્રોની આદત આપણે બદલવી જ પડશે. હાલ તો પર્યાવરણને ઓછું નુકસાન કરવાનો તે એકમાત્ર વિકલ્પ છે.