Budget 2019 / આખરે બજેટ વખતે નાણાંમંત્રીનાં હાથમાં કેમ હોય છે આ બેગ? જાણો હકીકત...

ન્યૂ દિલ્હીઃ યૂનિયન બજેટ 2019 (Budget 2019) જલ્દી રજૂ થવા જઇ રહ્યું છે. 5 જુલાઇનાં રોજ આપ નાણાંમંત્રી નિર્મલા સીતારમણનાં હાથમાં આપ એક 'બેગ' જોશો , જેને લઇને દર વર્ષે બજેટનાં દિવસે નાણાંમંત્રી સંસદ પહોંચે છે. આ વર્ષે બીજી વાર આ બેગ (briefcase) આપને જોવા મળશે કેમ કે ચૂંટણી પહેલા સરકારે અંતરિમ બજેટ રજૂ કર્યુ હતું.

સંસદમાં બજેટ ભાષણ પહેલાં નાણાંમંત્રી આ બેગની સાથે મીડિયાની સામે પોઝ આપતા નજરે જોવા મળે છે. આ પ્રથાને શરૂ રાખતા દેશની પ્રથમ પૂર્ણકાલિક મહિલા નાણાંમંત્રી પણ આવું કરી શકે છે. આપને એ જાણીને હેરાની થશે કે સંવિધાનમાં 'બજેટ' શબ્દનો ઉપયોગ જ નથી કરવામાં આવ્યો. આને વાર્ષિક નાણાંકીય વિવરણ કહેવામાં આવેલ છે. 'બજેટ' શબ્દ પણ આ બેગ સાથે જોડાયેલો છે.

કેવી રીતે થઇ શરૂઆત?
જો કે બ્રિટિશ સંસદને તમામ સંસદીય પરંપરાઓની જનની માનવામાં આવે છે. જેથી 'બજેટ' પણ આનો અપવાદ જ નથી. હકીકતમાં 1733માં જ્યારે બ્રિટિશ પ્રધાનમંત્રી અને નાણાંમંત્રી (ચાન્સલર ઓફ એક્સચેકર) રોબર્ટ વોલપોલ સંસદમાં દેશની માળી હાલતનાં લેખાજોખા રજૂ કરવા આવ્યાં, તો પોતાનું ભાષણ અને તેનાંથી સંબધ દસ્તાવેજ ચામડાની એક બેગમાં રાખીને લાવે. ચામડાની બેગને ફ્રેન્ચ ભાષામાં બુજેટ કહેવાય છે. જેથી આ પરંપરાને પહેલા બુજેટ અને પછી કાલાંતરમાં બજેટ કહેવાવાનું શરૂ થયું. જ્યારે નાણાંમંત્રી ચામડાની બેગમાં દસ્તાવેજ લઇને વાર્ષિક લેખાજોખા રજૂ કરવા સંસદમાં પહોંચત તો સાંસદ કહેતા- 'બજેટ ખોલો, જુઓ આમાં શું છે?' અથવા 'નાણાંમંત્રીજી પોતાનું બજેટ ખોલે.' આ પ્રકારે 'બજેટ' નામાંકરણ વર્ષ દર વર્ષે મજબૂત થતું ગયું.

અંગ્રેજોનાં જમાનાની પરંપરાઃ
અંગ્રેજોએ આ પરંપરાને ભારતમાં વધારી જે આજે પણ શરૂ છે. આઝાદી બાદ પહેલાં નાણાંમંત્રી આર કે શાનમુખમ ચેટ્ટીએ 26 જાન્યુઆરી 1947નાં રોજ જ્યારે પ્રથમ વાર બજેટ રજૂ કર્યુ તો લેધર બેગની સાથે તેઓ સંસદ પહોંચ્યા હતાં.

અનેક વાર બદલાયા રંગઃ
આટલાં વર્ષોમાં આ બેગનો આકાર લગભગ બરાબર જ રહ્યો. જો કે, આનો રંગ અનેક વાર બદલાયો છે. પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી મનમોહન સિંહે 1991માં પરિવર્તનકારી બજેટ રજૂ કર્યુ તો તે કાળી બેગ લઇને પહોંચ્યા હતાં. જવાહરલાલ નહેરૂ, યશવંત સિંહા પણ કાળી બેગ લઇને બજેટ રજૂ કરવા પહોંચ્યા હતાં, જ્યારે પ્રણવ મુખર્જી લાલ બેગ લઇને પહોંચ્યા હતાં. પૂર્વ નાણામંત્રી અરૂણ જેટલીનાં હાથોમાં બ્રાઉન અને લાલ બેગ જોવા મળી હતી. આ વર્ષે અંતરિમ બજેટ રજૂ કરવાવાળા કાર્યવાહક નાણાંમંત્રી પીયૂષ ગોયલ પણ લાલ બેગ લઇને સંસદમાં પહોંચ્યા હતાં.