બજેટ 2019: જો આ 20 શબ્દોનો અર્થ ખબર હશે તો સમજાશે પૂરું બજેટ

1 ફેબ્રુઆરીના રજૂ થનારા બજેટ પહેલા જો તમને આ 20 શબ્દોનો મતલબ ખબર હશે તો કેન્દ્રીય મંત્રી પીષૂય ગોયલ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલા ભાષણ વિશે ખબર પડી જશે.

વિનિવેશ
જો સરકાર કોઇ પણ પબ્લિક સેક્ટર કંપનીમાં પોતાની ભાગીદારીને ખાનગી ક્ષેત્રમાં વેચે દે છે તો તેણે વિનિવેશ કહેવામાં આવે છે. સરકાર દ્વારા આ ભાગીદારીને શૅરોમાં વેચવામાં આવે છે. આ ભાગીદારી કોઇ વ્યકિત અથવા તો કોઇ ખાનગી કંપનીને વેચી શકાય છે. 

બોન્ડ
જ્યારે કેન્દ્ર સરકાર પાસે રૂપિયાની ખોટ પડે છે ત્યારે બજારમાંથી પૈસા ભેગા કરવા માટે બોન્ડ જારી કરે છે.  આ એક પ્રકારની લોન હોય છે જેની ચૂકવણી નક્કી કરેલા સમયની અંદર કરવામાં આવે છે. બોન્ડને લોનનું સર્ટિફિકેટ પણ કહેવામાં આવે છે. 

બેલેન્સ ઓફ પેમેન્ટ
કેન્દ્ર સરકારનું રાજ્ય સરકારો તથા વિશ્વના અન્ય દેશોમાં રહેલી સરકાર દ્વારા જે પણ વિત્તીય લેવડદેવડ થાય છે તેણે બજેટની ભાષામાં બેલેન્સ ઑફ પેમેન્ટ કહેવામાં આવે છે. 

બેલેન્સ બજેટ
બેલેન્સ બજેટ ત્યારે હોય છે જ્યારે સરકારનો ખર્ચો તથા કમાણી બંને બરાબર હોય.

કસ્ટમ ડ્યૂટી
જ્યારે બીજા દેશમાંથી ભારતમાં સામાન આવે છે અને તેના પર જે કર લાગે છે તેણે કસ્ટમ ડ્યૂટી કહેવાય છે. આ કર ત્યારે લાગે છે જ્યારે સમુદ્ર કે હવાઇ માર્ગે આ સામાન ઉતારવામાં આવે છે. 

એક્સાઇઝ ડ્યૂટી
એક્સાઇઝ ડ્યૂટી તે ઉત્પાદનો પર લાગે છે જે દેશની અંદર હોય. આ કર ઉત્પાદન બનવા પર અને તેની ખરીદી પર લાગે છે. હાલમાં દેશોમાં 2 પ્રમુખ ઉત્પાદન છે જેણે સરકારને સૌથી વધારે કમાણી થાય છે. પેટ્રોલ ડિઝલ તથા શરાબ તેનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ છે.

રાજકોષીય ખાધ
સરકાર તરફથી લેવામાં આવતી વધારાની લોન રાજકોષીય ખાધ કહેવાય છે. દેખવામાં આવે તો રાજકોષીય ખાધ ઘરેલૂ  લોન પર વધતો વધારાનો બોજ જ છે. એનાથી સરકાર આવક અને ખર્ચના અંતરને દૂર કરે છે. 

બજેટ ખાધ
દેશના નાણાંકીય નુકસાન અને વ્યાજની ચુકવણીના અંતરને પ્રાથમિક નુકસાન કહેવાય છે. પ્રાથમિક નુકસાનના આંકડાથી એ વાતની જાણ થાય છે કે કોઇ પણ સરકાર માટે વ્યાજની ચુકવણી કેટલી મોટી અથવા નાની સમસ્યા છે. 

GDP
ગૌણ ઘરેલૂ ઉત્પાદ એટલે કે જીડીપી એક નાણાંકીય વર્ષ દરમિયાન દેશની અંદર કુલ વસ્તુઓના ઉત્પાદન અને દેશમાં આપવામાં આવતી સેવાઓનું ટોટલ હોય છે. 

પ્રત્યક્ષ કર
પ્રત્યક્ષ ટેક્ષ એ કર હોય છે જે વ્યક્તિઓ અને સંગઠનોના આવક પર લગાવવામાં આવે છે ભલે એ આવક કોઇ પણ સ્ત્રોતથી થઇ હોય. રોકાણ વેતન વ્યાજ આવક કોર્પોરેટ ટેક્સ વગેરે પ્રત્યક્ષ કર હેઠળ આવે છે. 

નાણાાંકીય બિલ
આ બિલના માધ્યમથી જ સામાન્ય બજેટ રજૂ કરતાં નાણામંત્રી સરકારી આવક વધારવાના વિચારથી નવા કર વગેરેનો પ્રસ્તાવ કરે છે. એની સાથે જ નાણાંકીય બિલમાં હાલની કર સિસ્ટમમાં કોઈ પણ પ્રકારના સુધારા વગેરેનો પ્રસ્તાવ કરવામાં આવે છે. સંસદની મંજૂરી મળ્યા બાદ જ એને લાગૂ કરવામાં આવે છે. આ દર વર્ષે સરકાર બજેટ રજૂ કરતાં દરમિયાન કરે છે. 

શોર્ટ ટર્મ કેપિટલ એસેસ્ટસ
36 મહિનાથી ઓછા સમય માટે રાખવામાં આવતી કેપિટલ એસેસ્ટ્સને શોર્ટ ટર્મ કેપિટલ એસેસ્ટ્સ કહેવાય છે. જ્યારે શેર સિક્યોરિટી અને બોન્ડ વગેરે મામલે આ સમય 36 મહિનાની જગ્યાએ 12 મહિનાનો હોય છે. 

અપ્ર્ત્યક્ષ કર
ગ્રાહકો દ્વારા સામાન ખરીદવા અને સેવાઓનો ઉપયોગ કરવા દરમિયાન એની પર લગાવવામાં આવતો ટેક્સ ઇનડાયરેક્ટ ટેક્સ કહેવામાં આવે છે. જીએસટી કસ્ટમ ડ્યૂટી અને એક્સાઇજ ડ્યૂટી વગેરે ઇનડાટરેક્ટ ટેક્સ હેઠળ આવે છે. 

કેપિટલ એસેસ્ટ્સ
જ્યારે કોઇ વ્યક્તિ બિઝનેસ અથવા પ્રોફેશનલ કોઇ પણ ઉદ્દેશથી કોઇ ચીજમાં રોકાણ કરે છે અથવા ખરીદી કરે છે તો એ રકમથી ખરીદવામાં આવેલી પ્રોપર્ટી કેપિટલ એસેસ્ટ્સ કહેવાય છે. આ બોન્ડ શેર માર્કેટ અને કાચા માલ માંથી કંઇ પણ હોઇ શકે છે. 

કેપિટલ ગેન્સ
કેપિટલ એસેસ્ટ્સને વેચવા અથવા લેણ દેણથી થનારા નફાને કેપિટલ ગેન્સ કહેવામાં આવે છે. 

કરદાતા
એવો વ્યક્તિ જે ઇન્કમ ટેક્સ એક્ટ હેઠળ ટેક્સ ભરવા માટે જવાબદાર હોય છે. 

ગત નાણાંકીય વર્ષ
આ એક નાણાંકીય વર્ષ છે જે કર આકારણી વર્ષની ઠીક પહેલા આવે છે. આ 1 એપ્રિલથી શરૂ થઇને 31 માર્ચે પૂર્ણ થાય છે. એ દરમિયાન કમાયેલી રકમ પર કર આકારણી વર્ષમાં ટેક્સ આપવાનો હોય છે. એટલે કે 1 એપ્રિલ 2015 થી 31 માર્ચ 2016 જો નાણાંકીય વર્ષ હોય છે તો કર આકારણી વર્ષ 1 એપ્રિલ 2016 થી 31 માર્ચ 2017 સુધી હશે. 

નાણાંકીય વર્ષ
આ નાણાંકીય વર્ષ હોય છે જે 1 એપ્રિલથી શરૂ થઇને 31 માર્ચ સુધી ચાલે છે. હાલ સરકાર નાણાંકીય વર્ષ બદલવા પર વિચાર કરી રહી છે. 

કર આકારણી વર્ષ
આ કર આકારણી વર્ષ હોય છે જે કોઇ નાણાંકીય વર્ષનું આગળનું વર્ષ હોય છે. જેમ કે 1 એપ્રિલ 2015થી 31 માર્ચ 2016 જો નાણાંકીય વર્ષ છે તો કર આકારણી વર્ષ 1 એપ્રિલ 2016 થી 31 માર્ચ 2017 સુધી હશે. 

ઇન્કમ ટેક્સ છૂટ
ટેક્સપેયર્સની એ આવક જે ટેક્સ દાયરામાં આવતી નથી. એટલે કે જેની પર કોઇ પણ પ્રકારનો ટેક્સ લાગતો નથી.